Lesbók Morgunblaðsins - 11.07.1976, Blaðsíða 3

voru tuttugu á hverja vakt. Alls voru
meira en hundrað manns um borð. Og
þeir munu allir hafa verið fuliir nema
ég-
Mér varð litið upp í reiðann og sá þá,
að siglutrén hristust fskvggilega f hvert
sinn, sem skipið skail niður. Ég sá ekki
betur en reiðinn allur væri á förum. En
ég þorði ekki að hafa orð á þessu. Ég
hafði aldrei áður verið á skipi af þessari
gerð. Ég hugsaði hins vegar með sjálfum
mér, að það mætti furðulegt heita, ef
þessi möstur héldust uppi. Ég komst að
þeirri niðurstöðu, að trvggast væri að
vera neðan þilja. Við vorum rétt búnir
að borða kvöldmatinn. Það voru ekki
nema fáeinir menn á dekki. Hinir voru
allir niðri að drevpa á viskíinu. Þeir
höfðu það á litlum trékútum. Þetta var ð
bannárunum og viskfið var allt heima-
bruggað.
Það var almennt álit manna, að sjóferð
mundi ckki iánast, nema drukkið væri
fast í upphafi. Var þetta hefð f flotanum
þarna við flóann. Ég var bara svo ungur,
að ég tók ekki þátt í drvkkjunni. Það var
drukkið fast f þetta sinn, en það dugði
þó ekki til. Þetta varð einhver lakasta
vertíðin í langan tfma.
Það voru flest allir niðri að drykkju,
þegar ósköpin dundu yfir. Sjálfur var ég
rétt nyfarinn niður. Skipið hristist og
nötraði stafna á milli. Ég hevrði hrópað
að ofan, að mastur hefði farið. Það
reyndist rétt vera.
Það var farið að dimma, þegar þetta
varð og fátt hægt að gera til bjargar
nema fella lágseglin og láta reka. Tveir
masturstoppar höfðu brotnað; héngu
þeir í reiðanum og börðust við möstrin.
Bundum við þá fasta. Við tókum saman
stórseglið og vorum að fara niður, þegar
við heyrðum öskrin í Stavanger-John.
Hann var þá blindfullur uppi f reið-
anum og kominn vel á veg að taka saman
fokkuna einn síns liðs. Ég sé hann ennþá
Ijóslifandi fyrir mér.
Við flýttum okkur að koma honum til
hjálpar. Hann var þegar langt kominn.
Um fjögurleytið um nóttina fórum við
upp og bjuggum niður brotin úr reið-
anum. Á þriðja degi sigldum við inn um
Golden Gate. Það tók viku að gera við
reiðann. Þegar við létum aftur úr höfn
var Stavanger-John orðinn þriðji stýri-
maður.
Við lá, að ég léti lífið f nýja mastrinu,
sem sett hafði verið upp f stað þess, sem
brotnaði. Ég hafði verið sendur upp að
bera á það olíu. Gamall Itali fór upp með
mér. Hann var nefndur Slakarinn. Tveir
aðrir fóru upp f frammastrið að olfubera
það. Slakarinn var gamall sjóhundur og
hafði verið lengi á þessum skipum.
Hann hafði fengið auknefnið, þegar
hann var á skonnortunum. Þá var af-
fermt með einni sveiflubómu og varð að
slaka manni með hverju heisi.
Það var enginn kaðalstigi upp, svo að
við vorum hffðir upp á rárnar. Slakarinn
settist á rá og hafði olfuna f fötu fyrir
framan sig. Ég kleif upp í mastrið, vafði
um það höndum og fótum og fór að bera
áþað.
Ég hafði ekki hugsað um það, að auð-
vitað varð mastrið rennsleipt af olfunni.
Ég tók að renna niður. IVf ér var ómögu-
legt að stanza. Ég hélt dauðahaldi um
mastrið en náði engu almennilegu taki
og rann stöðugt neðar. Ég rann æ hraðar
og var mér nú hætt að Iftast á blikuna.
Ég var þegar kominn fram hjá Slakar-
anum.
Á elleftu stundu minntist ég þess, að
ég var með rauðan skýluklút f vasanum.
Ég sleppti annarri hendi af mastrinu og
seildist f klútinn. Svo náði ég taki á vfr
og gat stöðvað ferðina. Það var engu
öðru að þakka en klútnum. Ég klifraði
niður á dekk og stóð þar nötrandi, enda
þóttist ég hafa komizt í háska. Ég var
óvanur á þessum skipum. Menn höfðu
víst haldið, að ég væri alvanur.
Mörgum árum seinna rakst ég á Slak-
arann niðri við höfn. Hann sagðist vera i
sfðasta snúningi. Ég sagði honum að það
væri tóm vitleysa, en hann var viss í
sinni sök. 1 þá daga voru engar almanna-
tryggingar og gamalmenni af hans tagi
dóu mörg drottni sfnum umhirðulaus og
örbjarga. Það stóð heima, að ég sá láts
hans getið í blaði viku eftir, að við
hittumst þarna.
Við fluttum ekki mikinn farm á Star
of Peru, nema vistir handa niðursuðu-
verksmiðjunni. Stóru skipin fluttu
meira. Star of Lapland og Star of Shet-
land voru bæði þrisvar sinnum stærri en
Star of Peru. Þau sáu mörgum verk-
smiðjum fyrir vistum; mörg þúsund
tonn af kolum. Ég ætti að vita það; lenti
einu sinni í kolamokstrinum. Kolin fóru
til þess að kvnda undir kötlum verk-
smiðjanna.
Einhverjir af Shetland fiskuðu á
okkar slóðum, en eins og ég gat um áður
var þetta versta vertíð, sem komið hafði
árum saman. Þegar vertfð lauk var
laxinum frá Diamondverksmiðjunum
komið f stóru skipin. Við á Star of Peru
tókum hins vegar ekkert um borð nema
möl f kjölfestu. Við urðum að halda
heim til San Francisco með tómar lestar.
Stavanger-John var Ifka stýrimaður í
þeirri ferð. Seinna hitti ég hann stund-
um í Émbarcadero. Hann var oftast
nokkuð drukkinn. Brennivfnið var að
leggja hann að velli, að ég held. En hann
var alltaf sama ljúfmennið. Ég stakk
oftast einhverjum skildingum að
honum. . . .
HVALSKURÐUR
í SUÐURGEORGtU
Ég fór frá tslandi haustið 1913 og kom
fvrst til Tönsberg f Noregi. Mér þótti svo
mikið koma til trjánna, sem stóðu þar
fram með öllum götum, að ég gekk að
þeim og þreifaði á þeim. Ég hélt, að ég
sæi ofsjónir. Það bar margt merkilegt
fyrir mig f þessari fyrstu reisu minni.
Þegar við héldum frá Noregi suður á
bóginn sigldum við fram hjá Preussen á
Érmarsundi. Þar var allt f megnustu
óreiðu, rárnar allar á skjön og eitt
inastrið brotið. Okkur var sagt, að skipið
væri hlaðið píanóum.
Það veiddust um það bil þúsund hvalir
í hverja stöð þarna í Suðurgeorgíu. Sex
stöðvar voru á eynni á þessum tíma.
Menn voru þarna að jafnaði í tvö ár
samflevtt; samningurinn hljóðaði upp á
það. Fvrirtækið varð að koma manni
suður eftir og heim innan þess tíma.
Norðmenn höfðu komið til íslands og
ráðið eina 40 tslendinga til vinnu f hval-
stöðvunum. Ég mun hafa verið yngstur
þeirra. Ég var þá 17 ára. En ég var
vanur. Ég hafði unnið f hvalstöð Hans
Ellefsens í Mjóafirði í nærri þrjú ár;
hafði byrjað 1911.
Það var engin leið að verða sér úti um
brennivín í Suðurgeorgíu nema maður
fyndi hvalskutul. Þá fékk maður 10 ensk
crown og vískiflösku. Það var einn
sunnudag síðdegis, að ég var á gangi
niðri í fjöru. Ég fann þá marga skutla.
Ilvalir höfðu legið þarna á ströndinni og
skutlar verið f þeim. Hvalirnir höfðu
úldnað og skutlarnir dottið úr þeim.
Hvölunum hefur svo skolað út. Fram að
þessu hafði ég fundið þrjá skutla, en i
þetta sinn lék lánið við mig svo um
munaði. Og ég var einn um fundinn. Ég
fór oft einförum. Mér þótti gaman að
reika þarna um. Öllum öðrum þótti
Suðurgeorgía hinn mesta náströnd og
það var hún víst.
Þennan sunnudag var mikil fjara og
áður en leið á löngu hafði ég sankað
saman einum 14 skutlum. Mér þótti
þetta næsta ótrúlegt. Ég fékk strák mér
til aðstoðar að koma skutlunum heiin.
Formaðurinn var gersamlega forviða.
„Þú hlýtur að hafa safnað þeim Iengi,“
sagði hann. „Nei,“sagði ég, „þessir
skutlar eru miklu eldri en þeir, sem við
notum. Þessir eru allt öðru vfsi.“ Ég var
yfirflensari og vissi þvf skil á þessum
hlutum.
Formaðurinn var heldur tregur til að
fá mér viskíflöskurnar. Við sættumst á
það, að ég fengi flösku á hálfsmánaðar-
fresti. Peningana fékk ég strax. En for-
maðurinn óttaðist, að ég gæfi félögum
mínum með mér, cf hann fengi mér allt
viskíið í einu. Þá hefði nú orðið f jörugt.
Þeir brugguðu stundum þessir kallar og
urðu illa drukknir. Þeir höfðu ískyggi-
legar hugmvndir um skemmtanir. Þegar
leið á nóttina komu þeir inn og vildu
skoða innan í mann. Þeim var ekkert of
vel við mig. Helvftis Islendinginn, sem
fékk beztu vinnuna....
i
t
<
The Star of Peru með brotin möstur. Éin af myndum Edwards Helgasonar.
Málverk Edwards af Alitak í haugasjó undan strönd Alaska.