Lesbók Morgunblaðsins - 08.08.1976, Qupperneq 4

Jón i Fagranesi hugar að bátnum. sem hann notar til landtöku i Drangey.
HANN
HEFUR
DRANG-
EYÁ
LEIGU
Komiö aö Fagra-
nesi ö Reykjaströnd
og rœtt viö Jön
bönda Eiríksson,
sem sígur í björg
í Drangey og nýtir
eggjatöku þar -
Eftir Gísla Sigurösson
Vió vorum saman i skóla á
Laugarvatni endur fyrir löngu og
tókum landspróf sama vorið. Jón
Eiríksson var þá meö vörpuleg-
ustu mönnum og mig minnir það
lægi ijóst fyrir, að hann ætlaði að
verða bóndi. Það hefur hann efnt;
Jón býr myndarbúi með fé og
liðlega þrjátíu kýr í Fagranesi á
Reykjaströnd. En aukabúgrein
hans er í hæsta máta óvenjuieg:
Eggjataka í Drangey. Til þess hef-
ur Jón í Fagranesi einkarétt;
hann hefur á leigu gögn og gæði
Drangeyjar, en eigendur eru
Skagafjarðarsýsla að þremur
fjórðu og Sauðárkrókur að fjórð-
ungi.
Jón er einn örfárra manna, sem
stundað hafa bjargsig að staðaidri
um áraltil. Hefur bjargsig Jóns
verið harla nákvæmlega tíundað
fyrir þjóðinni fyrir nokkru, þegar
sjónvarpsmenn brugðu sér með
honum fram til Drangeyjar og
tóku ágætar myndir. Hefur Jóni
farnast vel bjargsigið og sloppið
við slys. En þegar ég sótti hann
heim á fallegu kvöldi snemmsum-
ars; var Jón með þesskonar kraga
um hálsinn, sem settir eru á menn
eftir meiriháttar kárínur. Mér
kom óðar til hugar, að nú hefði
Jón farið of djarflega um björgin.
En svo var ekki. Drangeyjarbónd-
inn hafði brugðið sér á bak full
ólmum hesti með þessum afleið-
ingum. Liklega komið niður á
stein.
— 0 —
P’agranes er á Reykjaströnd,
um það bil sjö kílómetrum norðan
við Sauðárkrók. Vegurinn liggur
meó undirhliðum Tindastóls; þar
er grýtt víða og snarhallar land-
inu niður að sjónum og sýnist
graslendi fremur af skornum
skammti. Þarna verður snemma
kvöldsett austanundir fjallinu.
En á heiðríkum degi siglir
Drangey eins og skip úti á logn-
værunni, sem verður^líkt og bráð-
ið gull um miðnæturleytið. Kerl-
ingin við Drangey er eins og stór
bauja og Þórðarhöfði langskip,
sem snýr stefninu vestur á fjörð-
inn.
Bærinn í Fagranesi stendur of-
arlega í túninu, sem hallar niður
til fjarðarins; jörðin sæmilega
stór, sagði Jón og auk þess nýtir
hann Reyki á Reykjaströnd, norð-
ar með firðinum. Af þessu sést, að
ýmsar stoðir standa undir búskap
Jóns Eiríkssonar og ekki má
gleyma grásleppunni, sem veiðist
beint framundan bænum.
Mér þótti samt forvitnilegast að
heyra um bjargsigið og eggjatök-
una í Drangey. Um það snerist tal
okkar að mestu, þegar inn var sezt
i Fagranesi og Jón dró fram ágæt-
ar myndir, sem teknar höfðu ver-
ið í Drangeyjarförum. Þar voru
meðal aniíars myndir frá Drang-
eyjarför 1965, þegar ísinn var fyr-
ir Norðurlandi. Þá voru kal- og
kuldaár, en eggjatakan í Drangey
bregst ekki fyrir þvi. Það eru
einkum misskildar aðgerðir
mannsins, sem valda því að eggja-
takan minnkar og verður komið
að því síðar.
Jón í Fagranesi hefur farið
„fram“ að staðaldri siðan 1951.
Mér varð á að hvá í fyrstu, þegar
Jón var að tala um þessar ferðir
sinar fram. Þetta er talsháttur
hér og merkir til Drangeyjar. Á
Reykjaströnd fara menn lika
„fram i Varmahlíð,,", sem er í
suður og gagnstæð átt við
Drangey og er óneitanlega merki-
legt að hægt skuli að fara bæði í
norður og suður og hvorttveggja
er fram.
En sem sagt; Jón byrjaði að siga
i Drangeyjarbjörgin 1951, árið
eftir að við tókum landsprófið, og
hefur farið árlega siðan að tveim-
ur vorum undanteknum. Oftast
hefur verið farió frá Sauðárkróki
og fenginn stór bátur til fararinn-
ar, en smábátur hafður með til að
komast í land. Og þá má nú gera
því skóna, að Jón bóndi hafi verið
i essinu sinu, þegar hann leit
björgin, kvik af fugli.
Drangeyjarvertíðin er síðla i
mai; yfirleitt var verið í viku, en
stundum allt uppí hálfan mánuð.
Fyrir 1950 höfðu bjargsig og
eggjatökur legið niöri um hríð, en
þá var farið að renna hýrum aug-
um til eyjarinnar að nýju. Eink-
um fóru menn þá að stunda fugla-
veiðar við eyna og voru stundum
4 eða 5 bátar í þeirri útgerð. Fugl-
inn var veiddur þannig, að snörur
voru lagðar á fleka, enda bannað
að skjóta. Það er geldfugl, sem
þannig veiðist og það er jákvætt
fyrir varpið eins og bezt kom í ljós
af eggjatökunni. 1 fyrstu fengust
rúmlega 3 þúsund egg, en eftir að
snöruveiðin hafði við gengist um
nokkurn tima, fór eggjatakan
uppi 10—12 þúsund egg.
„Það var gamalla manna mál,
að varp minnkaði, ef fugl væri
ekki veiddur" sagði Jón, „og það
kom áþreifanlega í ljós á þessum
árum. Ég sá i skýrslum, að mest
voru veiddir 200 þúsund fuglar
við eyna eitt vorið. En meðaltalið
var eitthvaö i kringum 70 þúsund:
Langvía, lundi og álka. Árið 1963
varð jarðskjálfti sem olli hruni í
eynni og eyðilagði varpstaði og
tveimur árum síðar voru sett van-
hugsuð lög: Fuglaveiðar við
Drangey voru bannaðar.
„Og hvaða afleiðingar hefur
það haft?“
„Geldfugii hefur fjölgað geysi-
lega og varpið hefur minnkað.
Annars þyrfti maður að vera
frammi og taka sigið eins og gert
var áður til þess að geta til fulls
gert sér grein fyrir afleiðingum
veiðibannsins. En það er að sjálf-
sögðu ekki sama, hvernig fuglinn
er veiddur. Fyrir 1950 fóru menn
fram og skutu á fuglinn í neðstu
sillunum í bjarginu. Þá féll eggja-
fuglinn til jafns við geldfuglinn
og allir gátu verið sammála um,
að það var ófært.“
— 0 —
Jón í Fagranesi man vel, þegar
hann seig fyrst í bjarg frammi í
Drangey. Lærimeistari hans var
Maron Sigurðsson, frægur sig-
©