Lesbók Morgunblaðsins - 24.10.1976, Blaðsíða 7

hnappheldunum utan um fram-
fótaleggi hestanna, það eru næt-
urfjötrarnir, sem gefa til kynna
að ónæðissamt muni verða næsta
morgun.
Bóndi og vinnumenn hans hafa
stanzað heima á hlaðinu. Talað er
um daginn og veginn en þó eink-
um horft til lofts og hugað að
skýjafari. Veðurspáin fyrir næsta
dag er svo gefin út án þess að hún
sé fest á pappfr. Hún er, ef til vill
í fleiri en einni útgáfu, enda eng-
in veðurskeyti að styðjast við. En
loftvogin á þilinu gefur sína
bendingu, eins og hún gerir víða
enn í dag. Hvernig sem veðurspá-
in er dugar ekkert seinlæti. Menn
verða að komast timanlega í hátt-
inn og láta ekki áhyggjur fyrir
morgundeginum varna sér nætur-
hvíldar.
t ríki kvenþjóðarinnar hefur
einnig verið mikið annríki seinni
hluta dagsins. Hver stúlka á sínu
hlutverki að gegna. Eldhússtúlk-
an á fáar frístundir á sunnudög-
um. Hún þarf að sjá um matseld
fyrir heimilisfólkið, mjaltir á
kúm og einnig á kindum, ef fært
hefur verið frá, en til kindamjalt-
anna fær hún að sjálfsögðu að-
stoð. Húsmóðirin hefur og annir
miklar. Hún tekur fram jafn-
marga tréstokka og fólkið er
margt, sem á að liggja við á fjall-
inu. Hún fyllir stokkana af smjöri
og öðru feitmeti. Hún sækir harð-
fiska í fiskgeymslu sína, lætur
berja þá til mýktar, tekur til
kaffi, sykur, brauð og fleira mat-
arkyns, hitunartæki, eldfæri o.fl.
Hinar stúlkurnar hafa og ýmsum
störfum að sinna, þó sunnudagur
sé. Hverri þeirra er ætlað það
hlutverk að hafa minnsta kosti
einn karlmann til umhirðu, þótt
hún sé honum ekkert vandabund-
in. Hún er eina þjónustan hans,
eins og það er nefnt, og ef piltur-
inn er svo örlátur að vikja þjón-
ustu sinni einhverju fyrir góða
umhirðu, er það nefnt þjónustu-
kaup.
Áður en gengið er til hvildar
þetta sunnudagskvöld hefur hver
stúlka látið það af fatnaði, sem
nauðsynlegt þykir að hafa með
sér til vikudvalar á fjöllum uppi, í
sérstaka poka, en þessir pokar
eru jafnmargir og fólkið á
engjunum. Langt fram eftir
kvöldinu eru stúlkur heimilis á
áhyggjusömum erli, hver með sitt
hlutverk, því ekkert má gleymast
af því sem hverri einni er ætlað
að sjá um í útivistina. Þessar ferð-
ir kvenþjóðarinnar á stórbýlun-
um um þveran og endilangan bæ-
inn voru hringdans fyrri tlma
eftir hljóðfalli þess kalls, sem
óumflýjanleg starfsárvekni
beindi að jafnt ungum sem göml-
um, og siðvenjur sjálfsbjargarvið-
leitni í strangri lífsbaráttu höfðu
vanið fólkið á að hlýða.
Klukkan 6 á mánudagsmorgun
rfs eldabuskan úr rekkju. „Hún
sækir taðið út í kofa“ og hefur
kaffið heitt á könnunni, þegar
fólkið kemur á fætur. Sá, sem
sækir hestana, hefur farið einnig
snemma á fætur. Það tekur sinn
tíma að smala hestunum saman,
þótt þeir séu flestir í hafti, hafa
þeir dreift úr sér um nóttina.
Þegar komið er heim með hest-
ana, eru allir verkfærir menn
komnir á fætur og tilbúnir að
beizla og leggja á. Einn piltanna
kemur með marga dregna Ijái og
ennfremur með nokkur brýni.
Þessu er vafið innan í striga og
bundið utan um. Pilturinn spenn-
ir böggulinn fyrir aftan hnakkinn
sinn. Svo leggur viðlegufólkið af
stað, þrfr kvenmenn og tveir karl-
menn, allt á sæmilega góðum
hestum. Piltarnir reiða orf sín og
stúlknanna, en stúíkurnar hver
sína hrffu. Einn piltanna verður
eftir. Hann ætlar að koma með
dótið. Með honum er unglingur,
sem á að taka hestana heim aftur.
Fimmmenningarnir halda til
fjalla. Vikan byrjar ekki leiðin-
lega. Meira en klukkutfma ferða-
lag á góðum hesti er hressandi.
Og þó að vegur sé öðru hverju
nokkuð ósléttur, þá skyggir það
ekkert á ánægjuna. Það fjúka
gamanyrði af vörum. Og þótt fólk-
ið viti, að það eigi stranga viku
fyrir höndum, sést enginn
ánauðarsvipur þeirra karla og
kvenna, sem'hvetja reiðskjótana
eftir löngu troðnum heybands-
slóðum, sem eiga nú fyrir sér að
afklæðast hálfvöxnum nytja-
gróðri og bera um það vitni næstu
vikur, að þar hafi verið lifandi
verur á ferð.
Eftir fulla klukkustundarferð
fer fólkið af baki undir háum hól.
í brekku hólsins móti suðvestri er
nokkur valllendisgróður. Að ofan
er hóllinn melur með lágvöxnum
mosaþúfum á stöku stað, en um-
hverfis hann eru viðáttumiklar
grasbreiður, sem nú eru að mestu
þurrar. Eftir þessum breiðum
renna hér og þar litlar kalda-
vermslulindir f þröngum og
grunnum farvegum. Þær leika
nokkuð út frá sér um jarðveginn,
rýra gróðurinn og gera svörðinn
svo ótryggan, að það er vfða á
takmörkum að hestar geti farið
eftir breiðunum án þess að stíga
niður úr grasrótinni og sökkva í
lausan og blautan jarðveginn.
Kaldavermslulindirnar koma
ofan úr hæðunum, niður
lautirnar, sem liggja milli hárra
móabarða. Þær láta lftið yfir sér
nú, en reynslan hefur sýnt, að það
getur færzt f þær meira fjör,
þegar líður á sumarið, skýin
gerast þungbúin og gráta sínum
glæju tárum. Þess vegna er ráð-
legast að hefja heyskapinn niðri á
breiðunum meðan þurrkatfðin
helzt.
Piltarnir slá ljáina í orfin, og
allir fara að slá. Byrjað er á
brekkunni sunnan í hólnum og
breiðinni meðfram honum. Undir
brekkunni er hrúga af steinum.
Þessir steinar hafa hvilt sig i friði
þarna I þrjú ár en voru þá látnir í
hrúgu svo að þeir færu ekki i kaf
og yrðu fyrir ljánum þeirra, sem
næst bæru þarna niður. Samt er
vissara að fara varlega. Það getur
verið að þarna leynist eitthvað frá
því að seinast var þarna manna-
bústaður. Eftir áeggjan karl-
mannanna fara stúlkurnar nokk-
uð frá tjaldstæðinu út á breiðina
og bera þar niður. Annar pilt-
anna, sem hefur slegið tjaldstæð-
ið með mestu varúð, og er kominn
upp að brekkunni, þar sem hann
telur að engin hætta sé á ferðum,
rekur allt f einu ljáinn sinn í
eitthvað hart, sem vill ekki láta
undan. Hann kippir snögglega að
sér orfinu, skoðar ljáinn og tautar
ljótt um leið. í ljáinn hefur komið
stórt skarð. Maðurinn beygir sig
niður þar sem ljárinn fékk sár
sitt. Það kemur í ljós, að einn
tjaldhællinn hefur orðið eftir,
þegar seinast var skilið við
þennan stað. Hann er nú næstum
sokkinn niður f jörðina, en þó er
nógu mikið eftir af afleiðingum
ónákvæmninnar að þremur árum
liðnum til að skemma verkfæri,
tefja vinnu og gera einum sláttu-
manni gramt í geði.
Eftir þetta fer maðurinn, sem
skemmdi ljáinn sinn að horfa oft f
þá átt sem von er á manninum
með dótið, og innan skamms sést
til manns, sem teymir tvo hesta
undir klyfjum. A öðrum hestinum
er hverfisteinsgrindin annars
vegar og ýmislegt smádót með
henni, en hins vegar er hverfi-
steinninn vafinn innan i Tjaldið.
Á hinum hestinum eru pokar með
matvælum og fatnaði og ennfrem-
ur allmörg reipi.
Stúlkurnar hætta slættinum
jafnsnemma og sést til mannsins
og fara að raka heyið af tjald-
stæðinu. Heyinu er rakað f smá-
flekk. Það á að nota það fyrir
„tjaldhey" í kvöld. Þegar dótið
kemur, leggja allir verkfærin frá
sér og snúa sér að „bæjarbygging-
unni“. Það verk sækist fljótt og
vel. Innan hálfrar klukkustundar
hefur tjaldið verið reist, stög þess
strengd, pokar leystir og bornir
inn f tjaldið. Hverfisteinninn
hefur verið borinn á sléttan stað f
nánd við næstu lind og honum
komið þar fyrir. Fólkið fer síðan
allt i tjaldið og sest þar flötum
beinum. Stúlkan, sem hefur það
hlutverk að hita kaffið á ^ngjun-
um, opnar pokann, sem geymir
feitmetisstokkana og réttir hverj-
um sinn stokk. Að því l'oknu hefst
máltíðin.
Það er framandi að matast í
tjaldinu í fyrsta sinn. Það er bjart
þar inni. Fjallgolan bærir tjaldið
lítið eitt. Fólkið er óþreytt. Töðu-
gjaldasunnudagurinn hefur skilið
eftir hjá því eitthvað af áhrifum
sínum. Ferðin um morguninn
hefur gefið loft í vængjatök
hugans. Komandi vika, lífið og
starfið er framundan eins og lítið
leiksvið, sem fortjaldið hylur. Sól
eða regn, logn eða stormur?
Langur og strangur vinnudagur,
stutt og kærkomin næturhvíld.
Vissan og óvissan renna saman í
eina heild. Starfsþráin eflist í
hugum hins starfssama fólks. I
dag er rakað eins og orkan leyfir.
I kvöld verður bundið í reipin. Á
morgun kemur húsbóndinn með
10 hesta og sækir sáturnar. Hann
fer þrjár eða fjórar ferðir eftir
þvf hvernig viðrar og heyjast
hvern daginn. Þannig mun það
ganga til alla vikuna.
í fyrstunni er fólkið þögult í
tjaldinu, en brátt fer það að ræð-
ast við og er létt yfir samræðun-
um. Eftir klukkutfma matarhlé er
tekið aftur til starfa. Karlmenn
slá en konur raka. Klukkan hálf
eitt er drukkið hádegiskaffi og
setið yfir því í fjórðung stundar.
Klukkan á fjallinu er „búmanns-
klukka", einum til tveimur
klukkustundum á undan réttri
klukku.
Klukkan hálffjögur er tekið
matarhlé í annað sinn. Þá er
einnig skrafað saman en þó tæp-
lega af eins miklum léttleika og
um morguninn. Dálftill þreytu-
höfgi hefur færzt yfir andlitin, og
að máltfð lokinni festa flestir
blund í nokkrar mínútur. Svo er
aftur tekið til starfa.
Klukkan hálf sjö er drukkið
miðaftanskaffið. Síðan fer einn
piltanna að binda upp á morgun-
ferðina. Hann gengur með reipi
að þeim fangahnappnum, sem
fyrst var rakað f og byrjar þar að
binda. Hann veit að það er ekkert
„liðléttingsverk", sem honum
hefur verið falið. Hver sáta þarf
að vera fast bundin og óskökk, ef
að hún á að tolla í böndunum.
Hún þarf einnig að ganga hæfi-
lega mikið á sig. Á leiðinni heim
eru viða háar þúfur meðfram hey-
vegunum. I þær vilja sáturnar
rekast, ef þær eru mjög sfðar og
er þá hætt við, að þær nuddist úr
böndunum. Tvennt er það enn-
fremur, sem bindingarmaðurinn
þarf að hafa hugfast, vilji hann
vinna verk sitt vel og 1 hljóta
viðurkenningu húsbónda síns.
Hann þarf að setja þannig á sát-
una og meðhöndla hana á þann .
hátt við bindinguna, að hún sé
sem þykkust um miðjuna en
mjókki til beggja enda. Sú sáta,
sem er bundin þannig, verður, að
öðru jöfnu, þægilegri baggi á
hestinum. Maðurinn sem bindur,
þarf einnig að troða sátuna vel,
þegar hann herðir að gjörðina,
sátan sígur þá síður úr böndun-
um. Ekki má heldur gleyma þvf
að taka vel utanúr sátunum, þvf
annars eru heyslæðurnar honum
til skammar meðfram heyvegin-
um, segir sá, sem leggur metnað
sinn í að leysa vel af hendi þetta
þjóðlega og karlmannlega verk.
Eitt þykir bindingarmanninum
létt verk og löðurmannlegt. Það
er að verða að þrífa rökin upp
sjálfur. En hann huggar sig við að
það verði ekki margir dagar, sem
hann þurfi þess. Á morgun eða
hinn daginn hyggst hann muni
verða búinn að ná stúlkunum og
eftir það verði borið á reipin úr
ljánni. Þá mun verða að hafa
hraðar hendur, ef ekki á að
standa á bundnu heyi, þegar
bóndi kemur með hestana. Ef til
vill munu þá sláttumennirnir
einnig þurfa að taka á því sem
þeir eiga til, en það er þeirra að
sjá um sig. í kvöld er ekki við
neinn að keppa nema klukkuna,
og bindingarmaðurinn sigrar í
þeirri samkeppni. Klukkan hálf
tíu eru tuttugu sátur bundnar.
Bindingarmaðurinn þekkir hvern
hest á heimilinu, veit um vöxt
hans og hefur hugmynd um
burðarþolið. Hann ætlar hverjum
hesti ákveðnar heysátur.
Sáturnar, sem bundnar eru úr
sama fangahnappi, eru settar í
beinar raðir, svo að hægt sé að
teyma alla hestana á milli þeirra i
einu, þá er fljótlegra að láta upp.
Sáturnar eru allar látnar liggja
þannig, að aðgjörðin snúi upp en
silinn niður. Með þessu móti
losnar minna um aðgjörðina
heldur en ef sátan snýr öðruvísi.
Um það leyti sem sláttumenn
leggja frá sér orfin og búast til að
ganga i náttstað hefur bindingar-
maðurinn lokið verki sinu og lítur
glaður yfir það sem hann hefur
gjört. Hinir koma til hans og
skoða hvernig hann hefur bundið.
Síðan gera þeir sameiginlega
áætlun um hversu margir hey-
hestar muni vera i ljá og föngum.
Að þvi búnu er stefnt í átt að
tjaldinu. Piltarnir eru allir með
leðurskó á fótum, sem innan i eru
þykkir ullarleppar. Annar sláttu-
maðurinn, sem er lausamaður „og
allra sveita kvikindi“, eins og
hann sjálfur orðar það, býr ekki
svo vel, að hann eigi leppa í skóna
sína, en honum hefur þá síðari
hluta dagsins dottið það snjall-
ræði í hug að láta hey f skóna og
bæta þannig úr leppaleysinu.
Hann trúir félögum sfnum fyrir
þessu á leiðinni heim að tjaldinu,
en þeir gamna sér svo að því, að
hann sé farinn að ganga á eftir
stúlkunum með grasið f skónum.
Stúlkurnar hafa farið á undan
heim að tjaldinu til að láta heyið
inn og búa um flatsæng fólksins.
Héysængin er mjúk fyrsta kvöld-
ið, en snyrtisvipur þessa frum-
stæða hvílurúms fjallabúanna vill
fara af, einkum þegar veðráttan
tekur að spillast. Það er ömurlegt
að vakna af værum blundi hins
þreytta erfiðismanns, þegar
stormur og regn standa af heiðum
framaij og dynja á tjaldinu með
alvöruþönga haustboðans. Þá
seytla vatnsdroparnir niður úr
tjaldinu og lenda stundum beint í
andlit þess er sefur.
En sólin býður líka stundum
fjallabúunum góðan daginn í
gegnum tjaldið með heitum kossi,
og fjallablærinn er þá fijótvirkur
sjálfboðaliði við að strjúka svefn-
höfgann af andlitum útlaganna,
enda alla nóttina vakað yfir því,
að sá höfgi yrði ekki of þungur.
Þá er vfgahugur grasabanans
ferskur og frjáls, þegar hann tek-
ur orfið sitt og múgar hinn sein-
þroska fjallagróður, sem tekur
haustfölvann þeim mun seinna en
önnur grös, sem hann hóf vöxt
sinn síðar.
Klukkan sex að morgni er
kveikt á prímusnum og morgun-
kaffið hitað. Að því búnu byrjar
dagsönnin á ný. Um sama leyti og
kveikt er á prfmusnum í tjaldinu
er maður á gangi í áttina til hest-
anna, sem hafa verið heftir kvöld-
ið áður skammt frá túninu heima.
Nú er um að gera að vera hraður i
ferðum. Mikið dagsverk er fyrir
höndum, — minnst 16 klukku-
stunda vinna hjá hestunum og
milliferðarmanninum. Það er
ekkert hugsað um eftir- eða næt-
urvinnukaup. Fjallaheyskapur-
inn krefst árvekni, viljaþreks og
áhuga í starfi. Hann er erfiður en
skilar oft furðanlegri eftirtekju,
þó grasið sé ekki alltaf mikið.
Hestarnir eru reknir heim,
beizlaðir og lagðir á þá reiðingar.
Hver hestur hefur sinn sérstaka
reiðing. Reiðingarnir eru þannig,
að neðst er heydýna, þá álög úr
reiðingstorfum og saumaður utan
um þau strigi. Yfir reiðingnum er
stundum segldúkur til að verja
fyrir vætu.
Á stærri heimilum er oft hafður
heima einn af húskörlunum.
Hann tekur á móti fjallheyinu,
þurrkar það og hirðir ásamt ungl-
ingum og öðrum, sem hein
dvelja. Hann aðstoðar bónda til '■
búast til ferðar að morgninum
gripur f að heyja á nærtæki
engjum eftir því sem tími vin’
til.
Klukkan átta til niu að morgn
um er bóndi kominn fram á fj<
ið, þangað sem fólk hans ei
verki. Hann hefur meðferðis m
föng, sem nægja til dagsti •,
Venja er að reka ekki hestai :
mjög hart fram f slægjuna fyrsl
ferð dagsins, þar sem þeir eru þa
fullir af jörðinni og af þeim sök-
um nokkuð þungir á sér. Binding-
armaðurinn gengur fljótt til mót
við bóndann og hjálpar honum a i
hagræða reiðingunum. Þeir eru
samhentir og vinnst vel. Binding-
armaðurinn teymir ’ hestana á
milli sátnanna. Hann man vel frá
þvi kvöldið áður hvaða sátur
hverjum hesti eru ætlaðar. Bóndi
laétur upp taumana á hestunum
jafnóðum og látið er upp á þá og
visar þeim á leið. Þeir hestar. sem
fyrst er látið upp á, eru komnir
nokkuð á leið, þegar bóndinn
Framhald á bls. 15