Lesbók Morgunblaðsins - 31.10.1976, Blaðsíða 11

VOLKÍVIÐLEGUM
Mikill meirihluti íslendinga þekkir
aðeins af afspurn þó lífsbarðttu
og þau vinnubrögð, sem Geir
Sigurðsson frö Skerðingsstöðum segir frö í þessari grein, sem fjallar um nýtingu ð fjarlœgum
útslœgjum. Fyrri hluti greinarin'nar birtistí siöasta blaði
Þegar bóndi er farinn segir
bindingarmaðurinn fólkinu frá
áætlun hans. Þá er svo ástatt, að
ekki er til slegið hey nema á hálfa
næstu ferð, og slægjan fer heldur
versnandi. Þó er lítið æðrazt.
Fréttin virðist örva hið vinnu-
sama fólk. Það vinnur ósjálfrátt
meira fyrst á eftir. Sláttumenn-
irnir eiga f vök að verjast að láta
ekki eftirvinnufólkið ná sér. Þeir
slá alltaf tvöfalda múga á sléttum
breiðunum. Þeir teygja sig sem
mest þeir mega, taka fyrir sína
spilduna hvor, og skákir þeirra
mætast á miðri breiðinni. Þar er
mjór lindarfarvegur, sem nú er að
mestu vatnslaus, en meðfram
iindinni dálftil deigja í grasrót-
inni, að öðru leyti er breiðin þurr.
Báðar skákir sláttumanna enda á
hinn veginn við kjarrivaxin móa-
börð. Víðir og smágresi er fyrir
ljáunum, þegar dregur að börðun-
um en brok og stargresi úti á
breiðunum. Grasrótin er víða leir-
borin, og kvistur er nokkur í rót-
inni. Ljáir sláttumanna barka í
þurrkinum, og eggin viil sljóvgast
á kvistinum. Það verður því
skammbeitt og slátturinn meira
þreytandi en ella. En nú er eng-
inn tími til að leggja á ljáina. Þeir
verða að vera eins og þeir eru, ef
mögulegt er að eggja þá. Og ekki
má gera ljáina mjög þunna, þá
þola þeir ekki víðileggina, og það
vilja hrökkva í þá skörð. Skákir
sláttumannanna eru likt stórar.
Þeir mætast oftast við lindina á
miðri breiðinni og hafa fulla gát
hver á öðrum, þvi hvorugur vill
dragast aftur úr. Múgarnir eru
fremur rýrir á miðri breiðinni en
verða gildari, þegar dregur nær
börðunum. Þar er líka bezta gras-
ið. Sláttumennirnir eru báðir
snöggklæddir. Þó að fjallgolan
næði um brjóst þeirra og háls þá
hefur það engin meinleg áhrif.
Hörund þeirra er blakt eftir
margra vikna erfiði í sól og vindi.
Þeir eru sveittir þrátt fyrir sval-
ann. Harðsperrurnar, sem gerðu
vart við sig hjá þeim fyrstu daga
heyskapartimans, eru löngu farn-
ar. Hver vöðvi hefur stælzt og
samstillzt þeim bræðrum sínum,
sem meiri þjálfun höfðu hlotið
áður en sláttur hófst. Þessi þjóð-
lega vinna, sláttur með orfi og ljá
á greiðfærri jörð verkar á hrausta
menn líkt og holl leikfimi. Hún
tengir likamsvöðvana í samstilla
heild, sem lyftir grettistaki á
mælikvarða aðstæðnanna. Við
slíka vinnu er verkamaðurinn
ekki þræll, þrátt fyrir langan
vinnudag heldur sinn eiginn
herra. Hann nýtur unaðar hins
holla erfiðis. Honum brennur
kapp í kinn, og hugarheimur hans
víkkar. Hann samstillir þrek sitt
og verklagni. Hann er vígdjarfur
á orrustuvelli en nýtur unaðsríks
friðar um leið. Hin samræma
þjálfun íslenzkra sláttumanna,
sem undir heiðum himni hafa
samstillt lífsorku líkama og hug
ar hefur óefað haft jákvæð áhrif
ekki aðeins á líkamlegan þroska
þjóðarinnar, heldur einnig á
þroska skapgerðarinnar, þrótt
hennar og reisn. Um leið og véla-
menningin útrýmir þessu alda-
gamla starfi úr einum aðalat-
vinnuvegi þjóðarinnar hverfur
eitthvað, sem vafasamt er hvort
vegið verður og metið sem verð-
ugt er.
Sláttumennirnir á fjallinu
keppa ekki aðeins hvor við ann-
an. Konurnár eru á næstu
grösum með bindingarmanninn
á hælum sér. Þær taka fyr-
ir hverja spilduna af ann-
arri og eru furðu hraðvirk-
ar. Bindingarmaðurinn leggur
niður reiði á hentugum stað
og fer svo að binda sátuna
sem bíður hans. Á meðan setja
rakstrarkonurnar á hið nýlagða
reipi. Þannig sækist verkið undra
fljótt, ekki með stórvirkri vél-
tækni heldur með hagnýtingu
mannsorkunnnar og haganlegum
vinnubrögðum.
En allur hópurinn er að keppa
við húsbóndann. Hvað verður
hann lengi á leiðinni? Hann mun
áreiðanlega sækja sig, þegar líður
á daginn, fyrst hann ætlar að fara
fjórar ferðir. Miðdagsmaturinn
verður ekki borðaður fyrr en búið
er að binda á þriðju ferðina, þó
klukkan verði þá orðin sex.
Sláttumennirnir hafa öðru hvoru
auga á hinu fólkinu. Það er að
ljúka við spilduna. Það er auð-
sjáanlegt að alltaf dregur saman.
Þeim þykir þetta leitt, þó það sé í
raun og veru afsakanlegt, þar sem
stúlkurnar eru þrjár á eftir þeim
tveimur og njóta þess að borið er
á reipin. En bindingarmaðurinn
slær líka að morgninum og stund-
um á kvöldin ef honum vinnst
tími til.
Nú er aðeins ein spilda eftir
órökuð og á henni einungis fjórir
heilmúgar. Hverja stund verða
þær að raka þessa spildu? Sláttu-
menn mætast á miðri breiðinni og
bera saman ráð sin. Þeim kemur
saman um, að þetta ljáarhorn
muni duga til þess sem vantar á
þriðju ferðina. En ef það á að
takast að ná heyi á fjórðu ferðina
og þeir eiga að ganga til hvildar i
kvöld með fullum sláttumanna-
heiðri, þá verði að leita einhverra
annarra ráða en að hjakka þarna
á þessum hálfsneggjum þangað til
kvenfólkið kemur og vinnur sitt
leiðindaverk. Skammt frá breið-
um þeim, sem nú er heyj-
að á, er hrjóstrug flatneskja.
Hinumegin við hana er stór
stararflói, sem áætlað er að
flytja sig á innan skamms. Eft-
ir þessum flóa rennur lit-
ill lækur. Þegar kemur að hinu
hrjóstruga svæði, breiðir
lækurinn úr sér og rennur í gegn-
um það. Meðfram farvegi lækjar-
ins hefur myndazt sund, sem er
vaxið hringabroki, og tengir það
slægjulöndin saman. En vegna
þess, að vatnið leikur þarna alltaf
um jarðveginn, er sundið nokkuð
blautt og grasið sinulaust, þó
þarna sé ekki slegið nema þriðja
hvert ár. Sláttumönnunum dettur
það snjallræði í hug að leggja nú
þegar í þetta sund. Þeir ganga til
rakstrarfólksins og tjá því fyrir-
ætlun sina. Þessu er tekið bæði
vel og illa. Allir viðurkenna að
með þessu móti sé einna fljót-
legast að ná heyi á kvöldferðina.
Grasið er hvergi meira en þarna
og auk þess fer minna i hverja
sátuna af þvi heyi, sem er sinu-
Iaust og rakt. En þarna er galli á
gjöf Njarðar. Vegna þess að þarna
er votlent, verður að bera
baggana nokkurn spöl þangað
sem hestarnir geta komizt að.
Þetta er þó samþykkt án mikilia
ráðagerða, enda ekki tími til að
halda málfund. Slátturinn í sund-
inu er hafin, og verkið sækist
fljótt og vel. Hringabrok á röku,
kvistlausu engi hefur löngum þótt
æskilegur vettvangur fyrir hinn
kappsama sláttumann.
Þegar klukkuna vantar
stundarfjórðung i sex, er
rakstrarfólkið búið með ljána
niður á breiðunum. Það hefur
lokið við að raka upp á ferðina og
á afgangs 15 föng. Gengið er hratt
í áttina að tjaldinu og hugsað gott
til að heilsa upp á íslenzka búmat-
inn, þó engar séu þar brasaðar
krásir. Harðfiskur, skyrhrær-
ingur, brauð og smjör er kjarngóð
fæða, sem lætur ekki mikið yfir
sér en er vei við hæfi vinnu-
flokksins, sem lokið hefur
erfiðum starfsáfanga.
Oft hefur verið horft í þá átt
sem húsbóndans var von, einkum
þó seinasta hálftímann. Hann leið
þó svo að enginn sást á heybands-
veginum. En þegar fólkið hefur
verið fimm mínútur inni i tjald-
inu, kemur húsbóndinn og fer
greitt. Bindingarmaðurinn, sem
er i óða önn að rifa fisk sinn úr
roði, leggur orðalaust frá sér mat
og hníf og hraðar sér í áttina að
heysátunum. Það er nokkuð hart
að gengið að hafa ekki matfrið
eftir allt stritið, en skyldan og
vaninn hafa slíkt að engu.
Seinasti áfangi dagsins er
langur að venju. Nóni og miðaftni
er slegið saman til að drygja
tímann. Broksundið er svo loðið
að hægt er að saxa úr múgunum.
Það sækist því fljótt að fá nóg
hey á _kvöldferðina. Þegar
sláttumennirnir hafa slegið helm-
inginn af sundinu, láta þeir þar
við sitja, leggja frá sér orfin og
hjálpa hinu fólkinu. Þeim kemur
saman um, að þeir hafi slegið
fimmtán votabandshesta á tveim-
ur klukkutimum, og þykir það góð
eftirtekja.
Klukkan 9 um kvöldið hefur
verið lokið við að binda á alla
hestana og sést þá samstundis til
húsbóndans. Hann hefur verið
fljótur i ferðum.
Þegar fólkið er setzt að í tjald-
inu, segir bindingarmaðurinn frá
fyrirsögn húsbóndans um vinnu-
brögð næsta dags. Veröi stór-
rigning eiga stúlkurnar að slá á
breiðunum, en piltarnir að fara
niður með læknum, slá bakka
hans og þær harðvellisbrekkur,
sem eru meðfram honum. Ef ekki
verður komið rakstrarveður um
miðjan dag á allt fólkið að fara til
grasa í nokkra klukkutíma og
koma svo i fyrra lagi heim.
„Hvað á að gera við grösin?“
spyr sá, sem gengið hefur með
grasið í skónum. „Hafa það innan
í leitarskóna og nota afganginn i
slátur," segir ein stúlkan.
„Verður alls ekkert reitt heim á
morgun," spyr önnur.
„Ekki ef það verður veður
eins og húsbóndinn spáir. Hann
spáir stormi og rigningu i nótt og
að minnsta kosti fram yfir hádegi
á morgun,“ segir bindingarmað-
urinn.
„Hamingjan góða. Ætli það
verði huggulegt að vakna i fyrra-
málið. Það er þó bót í máli, að það
er laugardagur."
Þannig er skrafað á meðan
neytt er kvöldverðar. En um það
leyti sem allir hafa tekið á sig
náðir i tjaldinu, og svefnmókið
sígur á augu hinna þreyttu, falla
fyrstu regndroparnir á tjaldið.
Þeir falla strjált fyrst en fljótjega
verður regnhljóðið að samfelld-
um dyni. Þessi óvinsælu og oft
kaldlyndu systkini, stormurinn og
rigningin, gerast heimakomnir
gestir í hinum afskekktu híbýl-
um. Af þeim stendur óviðkunnan-
legur gustur svo að sumum
verður ekki svefnsamt fyrst í
stað, en hinir eru þó fleiri, sem
falla fljótt i svefn og tekur að
dreyma drauma sína.
Þó að hversdagsleikinn hafi
löngum sett svip sinn á viðlegur
við heyannir á fjöllum uppi, þá
hafa þó oft gerzt þar smásögulegir
atburðir, sem lifa i endur-
minningum fárra einstaklinga
nokkur ár eða áratugi en falla svo
sem fölnuð blöð í djúp
gleymskunnar. Hér verður að
lokum sagt frá tveimur slíkur við-
burðum, sem minningin hefur
geymt á sjötta áratug.
Elztu núlifandi menn muna
vafalaust eftir sumrinu 1918, og
þeir, sem yngri eru, hafa heyrt
þess getið. Áhrif frostavetrarins á
undan birtust þá I ríkum mæli í
kalskellum lítilla túna og einnig á
engjum víðsvegar um landið.Gras-
spretta á túnum var víða slík, að
300 hesta tún gáfu af sér 50 hest-
burði af töðusalla, sem líktust
helzt snöggleginni há. Þá var
óspart leitað til fjallanna og sinu-
bornir brokflóarnir leitaðir uppi,
þó þeir væru svo fjarlægir að ekki
væri hægt að fara með heylestina
nema 2 ferðir á dag. Á bæ, sem ég
þekkti til á, var farið á fjall til
heyskapar 20. júli og fjallhey-
skapnum ekki hætt fyrr en 14.
september, og voru nytjaðar
slægjur, sem ekki hafði verið
Framhald í bls. 14.