Lesbók Morgunblaðsins - 31.10.1976, Blaðsíða 12

Sturla Jónasson Guðlaugsson
Ulrich Groenke
Sturla
JONASSON
GUÐLAUGSSON
Hollenzkur listfrœðingur
af íslenzkum œttum
Sjálfsmynd eftir hollenzka málarann Gerard
Ter Borch, sem var fæddur 1617 og dó
1681.
Árið 1648 var f borgunum Osna-
briick og Munster f Vestfalen
gengið frá friðarsamningum
þeim, er bundu endi á þrjá tfu ára
strfið. Þessi sögulegi viðburður,
hinn svonefndi Vestfalski Friður,
er best þekktur hér á Norðurlönd-
um vegna hlutverks Svfþjððar og
leiðtoga hennar, Oxenstierna
greifa. En meðal sigurvegaranna
voru einnig Niðurlönd, sem f
Vestfalska Friðinum hlutu viður-
kenningu sem sjálfstætt rfki,
ðháð Þýska rfkinu og Spáni. Þann
15. maf 1648 sóru fulltrúar Niður-
landa og Spánar friðareið f ráð-
húsinu f Munster. Heitir þvf sal-
urinn f ráðhúsi brogarinnar, þar
sem þessi mikilvæga athöfn átti
sér stað, „Friðarsalurinn“. Fyrir
komandi kynslóðir og til ódauð-
legrar frægðar er athöfnin fest á
léreft á miklu málverki, sem nú
er f eigu National Gallery f Lund-
únum.
Höfundur málverksins var ung-
ur hollenskur málari f þjónustu
friðarsendinefndar Niðurlanda,
en henni stjórnaði Adrian Pauw.
En málari þessi starfaði lfka fyrir
spænsku friðarnefndina og sendi-
herra Spánar, Peneranda greifa.
Eru til eftir hann andlitsmyndir
af flestum hollensku og spænsku
nefndarmönnunum. Er auðvelt
að þekkja aftur marga þeirra á
hinu mikla málverki sem nefnt
var áður. Hlutverk málara vors
var að skapa heimildarmyndir af
hollensk-spænska friðarsamning-
inum f Miinster.
Á tfma Vestfalska Friðarins
voru til margir ágætir hollenskir
og spænskir málarar sem að sér
gátu tekið heimildarmálun, og
má sennilega kalla það mikla til-
viljun, að sá sem málaði hlutað-
eigendur að friðarsamninginum f
Munster og athöfnina f „Friðar-
salnum“ skyldi vera Gerard ter
Borch (1617 — 1681), sfðar einn
mesti listamaður hollendinga.
Það má gera ráð fyrir þvf, að
fáir lesendur hérlendis séu kunn-
ugir hollenskum málurum bar-
okk-tfmabilsins, að Rembrandt
undanskildum og ef til vill Frans
Hals, Jan Vermeer van Delft eða
einhverjum öðrum úr hópi
ágætra meistara þessa frjósama
tfmabils. Þó getur vel verið að
lesandinn hafi augum litið ein-
hverja hinna fágætu atviks-
mynda, sem svo einkennandi eru
fyrir list Gerardster Borch: Ffnar
frúr f skartklæðum, sem snúa
baki við áhorfandanum, meðan
þær eru að spila á hijóðfæn, eða
lesa sendibréf, horfa í spegil,
drekka vfn ufr kristalsbikar eða
spjalla við vinkonu eða uppá-
búinn herramann.
En svo raunverulegt sýnist
áhorfandanum efnið f skrautbún-
ingum þessara kvenna, að honum
finnst hann heyra hvernig skrjáf-
ar í kjólum og pilsum. En hörund
kvennanna og jafnvel hin mjúku
undirhár f hnakkanum eru máluð
með svo ótrúlegri nákvæmni og
nærfærni að áhorfandinn getur
auðveldlega gleymt þvf að hann
stendur fyrir framan málverk og
gæti honum jafnvel dottið f hug
að ávarpa dömuna til þess að hún
sneri sér við.
Árið 1974 annaðist borgin
Miinster sýningu á æviverki Ger-
ards ter Borch. Er hér um að ræða
mestu og vfðtækustu sýningu á
listarverkum ter Borchs, sem
nokkurn tfma hefur verið haldin.
Málverk meistarans voru fengin
að láni hjá um það bil 50 lista-
söfnum um gervallan heim.
Myndir komu frá Hollandi,
Þýskalandi, Áusturrfki, Sviss,
Frakklandi, Englandi, trlandi,
Finnlandi, Svfþjóð, Ráðsstjórnar-
rfkjunum og Bandarfkjunum.
Margir einkasafnarar, sem áttu
málverk eftir ter Borch létu borg-
inni Miinster það f té til sýningar-
innar. Meðal þeirra var Elfsabet
Bretadrottning, en oftast kusu
einkasafnarar að vera ónefndir.
Framúrskarandi listfræðingar
og forstöðumenn merkra lista-
safna f Hollandi og Þýskalandí
höfðu unnið f nokkur ár að tilhög-
un og skipulagi sýningarinnar.
Fremstur f flokki við undirbún-
ing sýningarinnar var forstöðu-
maður Mauritshuis f Haag, sem er
frægasta listasafn Niðurlanda
næst á eftir Rijksmuseum f
Ámsterdam. Var þessi maður
fremsti sérfræðingur f list Ger-
ards ter Borch f heiminum, höf-
undur þýðingarmikils vfsinda-
verks f tveim bindum um meistar-
ann, svo og margra ritgerða um
hann og samtfmamenn hans. Hét
þessi merki listfræðingur holl-
endinga Sturla J. (þ.e. Jónasson)
Gudlaugsson. Sturlu var þó ekki
unnt að taka þátt f stjórn sýning-
arinnar f Miinster 1974, þar sem
hann dó þremur árum áður, að-
eins 57 ára að aldri. En hin við-
hafnarlega skrá yfir málverk ter
Vorchs sem sýnd voru f MUnster
var tileinkuð Sturlu: „Zum
Gedáchtnis an S. J. Gudlaugs-
son“. Einnig voru tvær mikilvæg-
ar ritgerðir um Gerard ter Borch
eftir Sturlu Guðlaugsson prentað-
ar f sýningarskránni.
Sturla var einn þeirra manna,
af fslensku bergi brotnir, sem
aldrei sáu ættjörðina, ólust upp f
útlöndum og gátu sér orðstfr er-
lendis. Er frægasta dæmi þeirra
Bertel Thorvaldsen. Sturla fædd-
ist þann 16. júni 1913 f Skagen f
Danmörku. Faðir hans var Jónas
Guðlaugsson skáld (1887 —
1916). I samræmi við alþjóðlegar
reglur hlaut Sturla Jónasson
förðurnafn föður sfns að ættar-
nafni, sem að sjálfsögðu skrifað-
ist með dönskum rithætti. Móðir
Sturlu, Maria Ingenohl, var þýsk,
en ættuð frá Niðurlöndum, en þar
lifðu flestir frændur Sturlu f
móðurætt.
Jónas skáld, faðir Sturlu, mun
lesendum kunnur sem ljóðskáld
nýrómantfsku stefnunnar, auk
þess að vera einn þeirra fslensku
rithöfunda sem ortu austan hafs á
danska tungu eða á Norsku.
Nægir að nefna aðeins stuttlega
Föðurleg
áminning.
Málverk
eftir
Gerard
Ter
Borch