Lesbók Morgunblaðsins - 06.02.1977, Blaðsíða 13

Guðrún Jóhannsdóttir
Hækkandi sól
Við göngum mðt hækkandi
sól, sól, sól og sjáum hana þýða
alt sem kól, kól, kól.
Enn á ný göngum við búend-
ur þessarar litlu eyju norður
undir heimskauti mót hækk-
andi sól, daginn er farið að
lengja, skammdegið á undan-
haldi.
I margar aldir hafa íslend-
ingar beðið þessara tfmamóta
með ómældri þrá. Vetrarsól-
hvörf það hljómar alltaf jafn
yndislega f hugum okkar, það
léttir skapið þvf við vitum að
senn lifnar allt að nýju af vetr-
ardvalanum. En fyrr á öldum
var þetta orð þýðingarmeira
tslendingum en nú f dag, það
bar með sér sjálft Iffið fyrir
okkar hrjáðu og vanmáttugu
þjóð, sem sveipuð var myrkri f
aldaraðir. Við sem nú lifum,
getum tæpast gert okkur f
hugarlund hvað myrkrið gat
orðið svart, þegar ekki var
einu sinni hægt að kveikja
ljós, en við ættum að geta skif-
ið hversu mikils virði birtan
var þessu fólki, hún endur-
nærði einnig hið innra. Sálar-
Iffið styrktist og elfdist til
stórra muna við sólarljósið
sem aðeins roðaði hæstu tinda
en það boðaði meiri birtu og
lengri dag innan tfðar.
Þvftfk gleði hlýtur það að
hafa verið þegar sólargeislinn
lék létt um vanga þar sem set-
ið var f gömlum bæ undir súð
með svo smáum gluggum, að
blessuð sólin næstum þurfti að
þrengja sér þar inn og spyrja
með sinni alkunnu hógværð
hvort hún mætti tylla sér
andartak á súðina, bara rétt
efst til að byrja með.
ÖII eigum við það sameigin-
legt að við erum að leita ham-
ingjunnar. Við ferðumst óra-
vegu og leggjum á okkur
ómælt erfiði, við krefjumst og
heimtum hver af öðrum meiri
Iffsgæða, við stingum jafnvel
sjálfsvirðingunni f kofforts-
andraðann og geymum hana
þar þangað til seinna ef okkur
dytti f hug sem alsendis er
óvfst að taka hana til handar-
gagns.
Þetta er trúlega bara mann-
legt. Ég er ekki fær um að
dæma það, en stóra spurningin
er, ef við gefum okkur tfma til
að hugleiða hana. Er þetta f
raun og veru hin sanna ham-
ingja. Leggjum við ekki of
mikið uppúr glysi og prjáli,
jafnvel óheiðarleik til að öðl-
ast hamingju? Væri ekki rétt
að fhuga vfsukornið að tarna;
það skyldi þó aldrei vera að
ekki reyndist sannleikur f þvf:
— Hamingjan býr f hjarta
manns
höpp eru ytri gæði
Dyggðin ein má huga hans
hvfla og gefa næði.—
Og hvað er svo það sem veit-
ir mesta gleði og ánægju f lff-
inu, það er svo ótal margt. Ein-
hvern veginn finnst mér það
hljóti að vera ðsegjanlega
mikilvert að geta gefið öðrum
lftið brot af sjálfum sér; þess-
ari tilfinningu gefum við helst
útrás f sambandí við lftil börn
þar birtist öll okkar elska og
umhyggja, kannski fyrir það,
að við þurfum ekki að óttast að
barnið geri gys að okkur. Það
þarfnast ástar og kærleika og
það sem meira er það endur-
geldur okkur það. Þetta er lfka
engin sýndarmennska. Litla
sonardóttir mfn gaf mér dýr-
mætustu jólargjöfina á sfðustu
jólum, bara með þvf að brosa
og horfa á mig fufl sakleysis
og trúnaðartrausts. Barnið
hefur ekkert annað til að gefa
og þvflfk hamingja sem það
gefur okkur. Mætirðu vini þfn-
um á götu, gefðu honum þá
ofurlftinn hluta af sjálfum
þér. Það er alveg ótrúlegt
hverju glaðlegt viðmót og hlý-
legt orð getur áorkað. Þær eru
áreiðanlega ekki útf hött þess-
ar Ijóðlfnur Einars Ben: „Er
nokkuð jafn helsnautt f heims-
ins rann og hjarta sem aldrei
neitt bergmál fann“, eða þetta:
„Eins getur eitt kærleikans al-
mættugt orð fshjarta kveðið
frá dauðum“.
Það væri synd að segja að
þeir væru ekki margir gim-
steinar fsfenskrar ljóðlistar.
Voru það lfka ekki einmitt
þessi fögru og kraftmiklu Ijóð
aldarmótaskáldanna, sem
vöktu með þjóðinni þann eld-
móð og baráttuvilja, sem fyfti
henni upp yfir gráan hvers-
dagsleikann f átt til betri daga,
bættra lffskjara og þess frelsis
sem hún þráði.
Já sannarlega höfum við
fengið frelsi. Við tölum fjálg-
lega um sjáifstæði, þjóðarstolt
og fleira. En meðan við lifum
eins hátt og raun ber vitni um,
finnst mér við ættum að láta
þjóðarstoltið f það minnsta
liggja á milli hluta. Þjóðin,
það ert þú og ég. Það eru ekki
bara framámennirnar f þjóð-
félaginu sem móta þjóðina;
það eru Ifka vað og ekki hvað
sfst. Og meðan styrkir og
bænafé er það, sem setur mark
sitt á lifnaðarhætti hárra og
lágra, álft ég að frelsinu sé
einnig hætta búin. Við erum
nefnilega ekki það heppin, að
enginn vilji eiga tsland. Það
gæti komið til mála þegar búið
er að veðsetja fleiri kynslóðir
fram f tfmann, að við gætum
ekki staðið við skuldbindingar
sem misvitrir menn hafa ætfað
þjóðinni að standa undir.
Það skeði fyrir langa löngu
að Kristján III. Danakonungur
ætlaði að láta Englandskonung
hafa tsland upp f skuld. Is-
lendingar voru þá svo heppnir
að enginn fengur þótti f land-
inu og þaðan af sfður f þraut-
pfndri þjóð, svo þvf var hafn-
að. Nú vitum við öll, sem kom-
in erum ofurlftið til ára, að
það mundi enginn slá hend-
inni á móti tslandi uppf skuld,
svo mikilvægt sem það nú er.
Þjóðmálaskörungar okkar f
dag hvar f flokki sem þeir
standa, mega gjarna vita og
skilja að almenningur er ekki
með bundið fyrir bæði augu og
leggur ekki blessun sfna yfir
hvað sem er. Það er óum-
deilanlega fskyggilegur halli á
vogarskál þjóðfélagsins. Um
áramót eru uppgjör skatta og
skyldna, ekki bara f þjóðfélag-
inu heldur lfka hið innra með
okkur sjálfum. Um hver ára-
mót ætlum við að bctrumbæta
lifnaðarhætti okkar og verða
betri og nýtari borgarar, og öll
vonumst við til að hljóta meiri
hamingju og meiri Iffsgæði.
En skyldi þetta hvortveg'gjs
ekki eínmitt vera nær en okk-
ur grunar. Að vfsu þarf að
koma til annað mat á lffshátt-
um okkar. Við þurfum að fara
f koffortshandraðann og ná f
hluti sem þar hafa rykfallið
allt of lengi. Manngildið og
sjálfsvirðinguna.
Jón Hjartarson
KYN-
SLÓÐA-
BIL
MorgunblaðiS 11. janúar 1 977.
„Greinarhöfundur telur mikla
óhæfu að leigja útlendingum íslensk-
ar laxveiðiár, ég er honum ekki sam-
mála um það, ég tel það eðlilegt,
enda veitir ekki af að fá þann gjald-
eyri sem hægt er í þjóðarbúið."
Signerað
Veiðifélag Laxdæla
Elts G. Þorsteinsson
Hrappsstöðum.
BÆNDAMENNING
Laxá f Dölum
er leigð
öllum
nema Islendingum.
HAGMÁL
Undanrennuduft
er útflutningsvara
ef uppbæturnar
borga sig.
GJALDEYRIS-
TEKJUR
Lóan er 300 grömm.
Kanski vilja
Ameríkanar
étana Elis.
ef áfengisneyslan lokar henni ekki.
Nú eru viðhorfin þau til áfengis, að
það er eins og hvíslað sé úr hverju
skoti: „Kjóstu mig". Væri framboðið
minna og viðhorfin önnur, er liklegt
að fjölda fólks gengi betur að finna
sjálft sig og leiðina til farsæls lífs.
Persónuþroska mannsins er ekki
lokið, þó að hann komist I tölu fullorð-
inna. A fullorðins árum byrjar maður-
inn með vissum hætti nýtt líf, þvi að
nýjar aðstæður verða til (starf, fjöl-
skylda, þátttaka i félagslifi, sam-
félagsleg ábyrgð), sem taka þarf af-
stöðu til og fella að þeirri sjálfsmynd,
sem fyrir er. Endanleg lífsstefna og
lifsviðhorf mótast sjaldnast að fullu
fyrr en komið er alllangt fram á
fullorðinsár, enda er naumast raun-
hæft að slíkt gerist fyrr. Ef undirstað-
an er traust og aðstæðurnar, sem
fengizt er við ekki tiltakanlega flóknar
eða nýstárlegar, eru verkefni sem
þessi yfirleitt viðráðanleg. En fyrir
getur komið, að þau séu þess eðlis,
að þau verði mörgum um megn.
Afleiðing þess verður, persónuleikinn
nær aldrei þeirri festu, sem æskilegt
væri, og getur það lýst sér í ýmsum
myndum m.a. í óeðlilega mikilli
áfengisnotkun.
Margt bendir til þess, að skilyrði
fullorðinna hér á landi til að „Ijúka"
persónuþroska sínum hafi verið eink-
ar slæm á siðari áratugum, raunar allt
frá því snemma á fimmta áratugnuijn
Þar á ég við þær gifurlegu breytingar,
sem hafa átt sér stað í þjóðfélagi
okkar, og má nefna þess fáein dæmi.
Öll hlutföll milli hefðbundinna at-
vinnuvega hafa raskazt, nýjar at-
vinnugreinar hafa risið upp, ný tækni
og vinnuaðferðir hafa komið til sög-
unnar. Við höfum búið við sifellda
verðbólgu allan þennan tíma. Þjóðin
hefur tvöfaldast að höfðatölu. Miklar
tilfærslur hafa orðið milli stétta, og
miklir flutningar milli landshluta og
byggðarlaga. Upplýsingastreymi
bæði innan lands og við önnur lönd
hefur stóraukizt og gjörbreytzt.
Augljóst má vera, að öll þessi
ósköp hafa mikil áhrif á þá kynslóð,
sem var að ná fullorðinsaldri á fimmta
áratugnum og nú er hin ráðandi kyn-
slóð. Hún lifir t bllt öðrum heimi en
þeim, sem hún ólst upp t. Við henni
blasti sú staðreynd að þurfa að takast
á við verkefni, sem hún var alls ekki
búin undir að mæta og þar sem enga
leiðsögn var að fá frá hinum eldri.
Hvernig hefur henni tekizt að leysa
þau verkefni,- sem féllu i fang hennir
Sjálfsagt misjafnlega vel. Vissulega
hefur allmörgum einstaklingum tekizt
að gera upp hug sinn og finna fót-
festu i hinu mikla ölduróti, þó að hinir
séu áreiðanlega mun fleiri, sem eiga
enn ólokið meiriháttar verkefnum. Sé
þetta rétt, ætti það að setja svip sinn
á þjóðfélagslífið. Við skulum litast
örlítið um. Hefur t.a.m. tekizt að
finna nýtt gildismat á öllum þeim
sviðum, þar sem hið fyrra hrundi?
Hefur þjóðfélagið og þegnar þess
fengið siðferðislega festu? Hafa
myndazt reglur um samskipti manna?
Hafa viðhorf til fjármála fengið fastan
grundvöll? Hafa menn komið sér
saman um réttláta stéttaskipan? Öll
þessi atriði eru einkar mikilvæg, og
skýr og ótviræð viðhorf eru hverjum
manni nauðsyn. Erfitt er að hugsa sér
mótaða lifsstefnu án þess að afstaða
sé tekin. En því miður er það kunnara
en frá þurfi að segja, að siðferðisleg
upplausn er harla almenn. Mæli-
kvarði rangs og rétts er æði reikull.
Samskipti manna eru óörugg, t.a.m.
vitum við ekki lengur hverjum (eða
hvort) við eigum að þéra eða þúa eða
hverjum við ættum að sýna virðingu
öðrum fremur. Og ekki eru viðhorfin
til fjármála á föstum fótum. Allir vita
að heimskulegt er að spara, en er þá
að sama skapi viturlegt að eyða? Um
fátt er meira deilt en réttláta stétta-
skipan, þ.e.a.s. þann kapítula, er að
launamálum snýr. Mér virðist litill
botn hafa fengizt i þau mál og ekki
hilla undir lausn.
Nú er það að sjálfsögðu ekki nema
eðlilegt að breytingar, sem eru bæði
hraðar og viðtækar valdi erfiðleikum.
Það er ekki annað en við má búast.
En afleiðingarnar fara að líkindum
mikið eftir því, hver viðbrögð ein-
staklinganna eru við hinum breyttu
aðstæðum. Hér virðast algeng við-
brögð hafa verið þau, að slá sem
flestu á frest, láta hverjum degi
nægja sína þjáningu i tiltölulega
áhyggjulausu kæruleysi. Af þessu
hlýtur að leiða visst andlegt tóma-
rúm, hugboð um fánýti og tilgangs-
leysi allra hluta. Þetta tómarúm er
svo reynt að fylla með mikilli ástund-
an skemmtana og áfengisneyzlu.
En það eru til aðrar og betri leiðir,
einkum þær sem fólgnar eru i skiln-
ingi á þvi hvernig vandamál einstakl-
ings og samfélags eru samflettuð, og
þvi samfara virk afstaða og þátttaka i
mótun samfélagsins.