Lesbók Morgunblaðsins - 20.02.1977, Qupperneq 3

okkar, og má nefna þess fáein dæmi.
Öll hlutföll milli hefðbundinna at-
vinnuvega hafa raskazt, nýjar at-
vinnugreinar hafa risið upp, ný tækni
og vinnuaðferðir hafa komið til sög-
unnar. Við höfum búið við sífellda
verðbólgu allan þennan tíma. Þjóðin
hefur tvöfaldast að höfðatölu. Miklar
tilfærslur hafa orðið milli stétta, og
miklir flutningar milli landshluta og
byggðarlaga. Upplýsingastreymi
bæði innan lands og við önnur lönd
hefur stóraukizt og gjörbreytzt.
Augljóst má vera, að öll þessi
ósköp hafa mikil áhrif á þá kynslóð,
sem var að ná fullorðinsaldri á fimmta
áratugnum og nú er hin ráðandi kyn-
slóð. Hún lifir í allt öðrum heimi en
þeim, sem hún ólst upp í. Við henni
blasti sú staðreynd að þurfa að takast
á við verkefni, sem hún var alls ekki
búin undir að mæta og þar sem enga
leiðsögn var að fá frá hinum eldri.
Hvernig hefur henni tekizt að leysa
þau verkefni, sem féllu I fang henni?
Sjálfsagt misjafnlega vel. Vissulega
hefur allmörgum einstaklingum tekizt
að gera upp hug sinn og finna fót-
festu í hinu mikla ölduróti, þó að hinir
séu áreiðanlega mun fleiri, sem eiga
enn ólokið meiriháttar verkefnum. Sé
þetta rétt, ætti það að setja svip sinn
á þjóðfélagslífið. Við skulum litast
örlitið um. Hefur t.a.m. tekizt að
finna nýtt gildismat á öllum þeim
sviðum, þar sem hið fyrra hrundi?
Hefur þjóðfélagið og þegnar þess
fengið siðferðislega festu? Hafa
myndazt reglur um samskipti manna?
Hafa viðhorf til fjármála fengið fastan
grundvöll? Hafa menn komið sér
saman um réttláta stéttaskipan? Öll
þessi atriði eru einkar mikilvæg, og
skýr og ótviræð viðhorf eru hverjum
manni nauðsyn. Erfitt er að hugsa sér
mótaða lifsstefnu án þess að afstaða
sé tekin. En því miður er það kunnara
en frá þurfi að segja, að siðferðisleg
upplausn er harla almenn. Mæli-
kvarði rangs og rétts er æði reikull.
Samskipti manna eru óörugg, t.a.m.
vitum við ekki lengur hverjum (eða
hvort) við eigum að þéra eða þúa eða
hverjum við ættum að sýna virðingu
öðrum fremur. Og ekki eru viðhorfin
til fjármála á föstum fótum. Allir vita
að heimskulegt er að spara, en er þá
að sama skapi viturlegt að eyða? Um
fátt er meira deilt en réttláta stétta-
skipan, þ.e.a.s. þann kapítula, er að
launamálum snýr. Mér virðist lítill
botn hafa fengizt I þau mál og ekki
hilla undir lausn.
Nú er það að sjálfsögðu ekki nema
eðlilegt að breytingar, sem eru bæði
hraðar og víðtækar valdi erfiðleikum.
Það er ekki annað en við má búast.
En afleiðingarnar fara að likindum
rhikið eftir því, hver viðbrögð ein-
staklinganna eru við hinum breyttu
aðstæðum. Hér virðast algeng við-
brögð hafa verið þau, að slá sem
flestu á frest, láta hverjum degi
nægja sina þjáningu í tiltölulega
áhyggjulausu kæruleysi. Af þessu
hlýtur að leiða visst andlegt tóma-
rúm, hugboð um fánýti og tilgangs-
leysi allra hluta. Þetta tómarúm er
svo reynt að fylla með mikilli ástund-
an skemmtana og áfengisneyzlu.
En það eru til aðrar og betri leiðir,
einkum þær sem fólgnar eru i skiln-
ingi á því hvernig vandamál einstakl-
ings og samfélags eru samflettuð, og
þvi samfara virk afstaða og þátttaka i
mótun samfélagsins.
Nýlega, þegar ég var að glugga í
gömul blöð, fann ég meðfylgjandi
ritgerð, sem einn nemandi minn í
enskum stíl setti saman árið 1971.
Ég minntist þess, að ég hafði hald-
ið upp á hana, þegar ég mataði
bréfakörfuna á öðrum skrifum
sama bekks, vegna þess hve mér
fannst þessi ungi maður hafa gefa
hugmyndafluginu skemmtilega
lausan tauminn. Ég birti hana
hér, að leyfi hans, í þeirri trú, að
hún geti orðið íslenzkum lesend-
um til nokkurrar dægrastytting-
ar. Ofurlitill formáli virðist þó
nauðsynlegur.
Ættarnafnið Hallmundsson
(sem auðvitað er ekki annað en
föðurnafn manns míns) er engan
veginn algengt í New York. í
símaskrá borgarinnar, sem er
meira en 1500 blaðsíður með
fimm dálkum af smáu letri á
hverri siðu, er okkar sími hinn
eini, sem skráður er undir því
nafni. Og mér er reyndar mjög til
efs, að nafnið fyndist nokkurs
staðar annars staðar, þótt farið
væri um Ameríku þvera og endi-
langa; þegar öllu er á botninn
hvolft, er það ekki sérlega algengt
á Islandi heldur. Við þetta bætist,
að Bandaríkjamenn eru orðlagðir
klaufar við stafsetningu erlendra
nafna — kannski af því að þau
eru svo oft borin fram ólíkt þvi
sem þau eru skrifuð — og þá er
ekki að undra, þótt svo sjaldgæft
nafn sem Hallmundsson sé einatt
misritað. Satt að segja er það svo,
að okkur hjónum þykir yfirleitt
sem við höfum unnið frægan sig-
ur, ef okkur berst póstur, sem rétt
er áritaður. Þau tilbrigði við nafn-
ið, sem við höfum séð, munu
skifta hundruðum — og sum
þeirra með algerum ólikindum.
Af þessum sökum læt ég það að
jafnaði verða mitt fyrsta verk,
þegar ég tek við nýjum bekk, að
innprenta stúdentunum rétta
stafsetningu á nafni kennara
þeirra — og bæti því þá gjarna
við, að á misritun verði litið sem
fallsök! Til þess að auðvelda þeim
erfitt verkefni skýri ég venjulega
fyrir þeim samsetningu nafnsins
— að það þýði raunar ekki annað
en „sonur Hallmundar,“ sem ver-
ið hafi skirnarnafn tengdaföður
míns. Þeim sem vanir eru ættar-
nöfnum þykir þetta auðvitað
meira en lítið skrýtið, og forvitni
þeirra er vakin. Það fylgja yenju-
lega ótal spurningar um Island —
hvort það sé afskaplega kalt,
hvernig fólk viti hver sé skyldur
hverjum ef það hefur engin
ættarnöfn, o.s.frv. — sem ég reyni
að leysa úr eftir beztu getu. Úr
þessu getur orðið ofurlítil gratis
landkynning, sem ég veit að
Islendingum er umhugað um.
Stundum ber það jafnvel við, ef
forvitnin endist þeim út kennslu-
stundina, að stúdentarnir verða
sér úti um uppflettirit eða hand-
bækur til að læra eitthvað fleira
um landið. Vera má lika, að til-
gangur sumra þeirra sé að mýkja
kennarann ofuiiítið í von um að
krækja sér í hærri einkunnir, þótt
slikt komi þeim einatt að litlu
haldi. Nú í haust komust nokkrir
framtakssamir stúdentar yfir
stórt plakat — „Fljúgið með
Loftleiðum" — og festu það upp á
vegg i gangi skólans rétt við skrif-
stofu enskudeildarinnar, sem þeir
vissu að ég hef átt í nokkrum
útistöðum við. Skömmu síðar sá
ég slík plaköt víðs vegar um skól-
ann!
James Woods, höfundur með-
fylgjandi ritgerðar, hafði augsýni-
lega flett upp í almanaki, eða ein-
hverju ámóta fræðiriti, þar sem
hann komst yfir nafn Kristjáns
Eldjárns forseta, sem og heiti
höfuðstaðarins Reykjavíkur og
herstöðvarinnar í Keflavik. Öll
þessi nöfn, auk Hallmundssonar-
nafnsins, notaði hann af skemmti-
legri hugkvæmni í ritgerðinni.
Verkefni það, sem ég hafði gef-
ið nemendum mínum í þetta sinn
var að leggja út af orðum, sem
Bill Moyers, fyrrverandi blaða-
fulltrúi Lyndons Johnson Banda-
ríkjaforseta, hafði skömmu áður
ritað í tímaritið Saturday Review,
með tilliti til þess sem þeir höfðu
lesið af skoðunum og kenningum
fimmmenninga þeirra, sem fjall-
að er um. Bæði Charles Reich,
sem er bandarískur prófessor, og
R.D. Laing, brezkur sálfræðingur,
höfðu þá nýverið gefið út mjög
umtalaðar bækur, hinn fyrri The
Greening of America („Grænkun
Ameriku“), nokkurs konar þjóð-
félagslega þróunarkenningu og
framtíðarspá, hinn síðari Knots
(„Hnútar"), sem er safn stuttra,
sálfræðilegra ljóða. Henry
Thoreau (1817—62) var banda-
rískt skáld og ritgerðasmiður,
frægastur fyrir bókina Walden
(1854), sem segir frá árabils ein-
setulífi hans á bökkum Walden-
tjarnar í Massachusettsfylki.
Allen Ginsberg er velþekkt nú-
tímaljóðskáld bandarískt. Leo
Tolstoy, hinn rússneski höfundur
Strfðs og friðar og önnu
Karenfnu, mun vart þurfa kynn-
ingar við.
Og hér kemur þá ritgerðin.
Þegar mönnum er gert að gleyma
settum hegðunarreglum svo gagn-
gert, að það ögri því auðbrotna
siðferðisgildi, sem gerir þeim
kleift að halda nokkurn veginn
viti og virðingu, er hreint ekki að
vita hvað gerast kann.
— Bill Moyers, „Vietnam: Leifar
samvizkunnar," Saturday Review,
13. febrúar 1971, bls 20—21.
Alþjóðadómstóllinn i Haag hef-
ur nýverið dæmt til útlegðar
fimm alræmdustu borgara þessa
heims á þeirri forsendu að þeir
sér „hættulegir friði og öryggi
mannkynsins." Fimmmenningar
þessir eru Charles Reich, Henry
Thoreau, og Allen Ginsberg frá
Bandaríkjunum, R.D. Laing frá
Bretlandi, og Leo Tolstoy frá
Sovietríkjunum. Hver þessara
einstaklinga var útnefndur að
ábendingu hlutaðeigandi landa,
sem öll eru fastameðlimir
Öryggisráðs Sameinuðu þjóð-
anna. Talið er, að mjög hafi verið
lagt að Kristjáni Hallmundssyni
frá Islandi, núverandi forseta
ráðsins, að kjósa sem útlegðarstað
hina afskekktu Eldjárnsey, sem
er 200 kílómetra frá Reykjavík.
Peter Wood, fréttaritari Brezka
útvarpsins (BBC), kom til Kefla-
víkur í dag og hafði með sér
fyrstu fréttir af eynni, þar sem
fimmmenningarnir hafa dvalizt
síðan snemma I vikunni að þeir
voru fluttir þangað í þotu frá
BOAC. Allar líkur benda til að
dvölin á Eldjárnsey sé engin
paradísarsæla.
Að sögn Woods hafa fimm-
menningadrnir átt við erfiðleika
að stríða allt frá þvi er þeir stigu á
land. Hann lét svo um mælt, og
játaði þó fúslega vanhæfni sina til
Framhald á bls. 16.