Lesbók Morgunblaðsins - 20.02.1977, Blaðsíða 6

Lesbók Morgunblaðsins - 20.02.1977, Blaðsíða 6
t. í 'v Teikning úr ferðabók Zeilaus: Islenzkt heimili 1860 Hérer veriðað lesa á vokunni og eftir svipnum aðdæma á fólkinu, tekur það vel eftir lestrinum, en sumir virðast vera með vettlinga FRA HÓLUM AÐ HAUKA- DAL Á árunum milli 1850 og 1860 var mikil umræöa um aö leggja ritslma milli Evrópu og Amerfku, og höföu Ameríkumenn forgöngu um slikt. Slm- inn skyldi liggja frá Labrador um Grænland, Island og Færeyjar til Bret- lands, voru gerðir út könnunar- leiðangrar I þessu skyni. Árið 1860 fór einn slíkur leiöangur alla leiöina og var þá farið yfir þvert ísland, til að kanna þar möguleika á slmalagningu. Skip leiðangursins hét Fox, þaulreynt I heimskautasiglingum. Forystumaður leiðangursins var T.P. Shaffner amerlkanskur ofursti, sem manna mest hafði beitt sér fyrir þessu máli. í land- ferðinni yfir ísland tóku einnig þátt Englendingurinn dr. John Rae, kunnur landkönnuður og Th. Zeilau lautinant, sem var fulltrúi dönsku stjórnarinnar ásamt séra Arnljóti Ölafssyni. Fox kom til Djúpavogs 11. ágúst, en Arnljótur hélt áfram með skipinu til Eyrarbakka og fór þaðan landveg til Reykjavíkur og hitti þar félaga sína og fór með þeim til Grænlands og vestur um haf. Kemur hann þvl ekki við sögu I ferðalaginu yfir Island. Leiðangurinn lagði af stað frá Djúpa- vogi 11. ágúst, fór hann síðan norður um land, yfir Möðrudalsöræfi og Mývatnssveit til Eyjafjarðar, og komu þeir að Saurbæ I Eyjafirði 23. ágúst. Th. Zeilau gaf út allstóra bók um leiðangurinn: Fox-Expeditionen I Aaret 1860 over Færöerne, Island og Grönland, Köbenhavn 1861. Ör bók þeirri er kafli þessi þýddur um ferðina yfir hálendið um Vatnahjalla, Eyfirðingaveg og Kjöl að Haukadal I Biskupstungum, en þaðan fóru þeir um Þingvelli til Reykjavíkur. Ég hef gefið kaflanum nafnið: FráHólum að Haukadai. Fréttir af leiðangrinum birtust I blöðunum Norðra VIII. ár, Islendingi l. ár og Þjóðólfi XII. ár. Um leiðangur þennan segir Þorvaldur Thoroddsen m. a. „Engan vlsindalegan árangur hafði þessi ferð og ekkert mældu þeir á leiðinni nema allmargar hæðir með loftþyngdarmæli, en flestar mælingarnar virðast æði óáreiðan- legar“. (Landfræðissaga IV. bls. 74.) Og hefst nú frásögn Zeilaus. Slðari hluta dagsins (23'. ág.) komum við að Saurbæ og gistum þar hjá prestinum síra Einari Thorlacius, sem tók á móti okkur með þeirri hjartan- legu gestrisni, sem svo mjög einkennir Norðlendinga. Síra Einar er gamall maður, rúmlega sjötugur, ef ég man rétt. en hann var enn ungur og ern jafnt til sálar og líkama. Hann er vfðlesinn, gáfaður og áhugasamur öldungur um flesta hluti. Fræddi hann okkur um margt, sem við skráðum I dagbækur okkar. Hann lét sér mjög annt um ferð okkar, og veitti okkur alla þá aðstoð, er hann mátti við útbúnaðinn undir hið langa óg erfiða ferðalag, sem við áttum fyrir höndum yfir hálendi Islands milli jökla. Daginn eftir fylgdi hann okkur fram á kirkju- staðinn Hóla, en þar skyldum við hitta fylgdarmann, sem sagður var kunnug- ur leiðinni, sem hann hafði farið einu sinni áður. Áður en við legðum af stað I öræfa- ferðina fór síra Einar með okkur út I kirkju. Þar gekk hann upp að altarinu og benti okkur að koma með. Þá tók hann fram nokkur glös og skenkti á þau ágætu portvíni úr flösku, sem hann hafði I vasanum. Enda þótt við áður I ferð okkar hefðum gist I nokkr- um kirkjum, og værum orðnir sæmi- lega sáttir við hina hversdagslegu notkun helgidómsins, get ég ekki neitað því, að mér var nóg boðið við að sjá flösku og glös standa á altarinu. Þeirri hugsun skaut upp hjá mér, að það væri allfurðulegt að drekka hesta- skálina á þessum stað. Og ósjálfrátt reyndi ég að friða sálina með þvl að bera saman gamalt og gott portvín og nýlegt, vont franskt brennivín, eða silfurbikara og hina rykföllnu flösku með álímdum miða með ártali, brotinn korktappa og lakk, sem tekið var að molna. En ég var brátt rifinn upp úr þessum hugleiðingum, er ég heyrði hina alvarlegu rödd þessa gamla, virðu- lega prests, og orð hans gengu okkur að hjartarótum: „Herrar mlnir. Það er mér óblandin gleði að hafa kynnst yð- ur, og það hefir verið mér mikil ánægja að geta orðið einfalt verkfæri I hendi Drottins, til þess að greiða ferð yðar og að sjá yður nú þannig útbúna, að þér getið lagt óttalaust upp I hina hættu- legu ferð, sem framundan er næstu daga. Drottinn, sem ræður yfir oss öll- um, fylgi yður á þessari ferð. Hann haldi hendi sinni yfir yður og veiti yður vernd sína og blessun. Amen.“ Þegar ég þýddi þessi orð fyrir félögum mínum var ég svo djúpt snortinn, að ég var næsta skjálfraddaður og skalf af geðshræringu. Það var ekki einungis að fyrri hugsanaferill minn væri ruglaður. Heldur var allt efni hans þurrkað út, og ég kenndi sárs sam- viskubits, við það að vera þannig minntur á, að það er ekki hið ytra forn, sem hefir gildi, heldur hið innra, and- inn, sem býr að baki þess. Við þrýstum hönd öldungsins svo innilega sem við best kunnum og þökkuðum honum alla góðvild hans og hjálpsemi. Kvöddum hann slðan og hinn unga vin okkar Eggert 2) og héld- um síðan af stað til fjalls. Brátt hvarf Hólakirkja sjónum, þegar við komum upp I þokuna I hliðunum. í Hólum kom nýi fylgdarmaðurinn til móts við okkur með þrjá hesta. Hann hét Sigurður 3) og bjó á bæ hinum megin árinnar. Hestar okkar voru I góðu standi og fullir af jörðunni, þegar lagt var af stað I öræfaferðina, enda kom það sér betur, þvl að ekki gátum við vænst að finna nema örfáa haga- bletti næstu 2—3 daga, þar sem vatn og lítilsháttar gras væri að fá. Það reynd- ist örðugt að fara upp veglausa f jalls- hlíðina, að vísu var hún ekki svo feiknabrött, en reyndi samt á kraftana, þvl að végalengdin var nálægt einni mllu, og sums staðar voru brattir hjall- ar á leiðinni. Við gengum, en áttum fullt I fangi með að fylgja eftir hinum fótfimu, litlu hestum, sem eru afburða fjallaklifrarar. Loks náðum við upp á fjallið, móðir og másandi og vorum þá staddir 65° 17’5”n. br. og 18° 23’ v.l. og 2782 fet yfir sjávarmáli, en 2450 fet fyrir ofan Hóla. Við fórum næst um hásléttu þá, er verður að miklu skarði eða dal milli jökulþaktra fjalla, Langjökuls að vest- an og Hofsjökuls að austan, og liggur það frá norðaustri til suðvesturs. Við stefndum I suðvestur á Langjökul. Þegar nær honum dró, breyttum við stefnunni meira til suðurs og fórum þá allnærri Hofsjökli. Þegar svo hafði verið fram haldið um hrlð, var fyrri stefnan tekin á ný I suðvestur átt til Bláfjalls. Á jafnsléttu eða úti á hafi er létt að halda tiltekinni stefnu með hjálp átta- vitans. En hér reyndist það furðu tor- velt, því að landið var mishæðótt, grýtt og hnúskótt með sífelldum giljum, gjám og ásum. Til þess að komast áfram varð að fara ótal króka, svo að erfitt reyndist að halda meginstefn- unni, og það þvi fremur sem við ekki fundum nein kennileiti. Attavitinn var alltaf á lofti. Ein og ein varða sást með löngu millibili, og kom það að nokkru haldi. Við hlutum að fara ótal króka og beygjur fyrir urðarhraun og yfir jökul- kvíslar, og allt þetta hjálpaðist að, til að hrekja okkur út frá réttri stefnu. En enginn hætta var á alvarlegri villu. Það var bjartur dagur, og við gátum áttað okkur bæði á sólinni og hinum fáu kennimerkjum, sem á leiðinni urðu. En mestu máli skipti, að krókarnir yrðu sem fæstir og stystir, svo að vað færð- umst nær settu takmarki á sem skemmstum tfma, þvf að eins og áður var sagt, voru á mörgum dagleiðum aðeins 2—3 hagablettir, þar sem Bókarkafli / um Islands- ferð Zeilaus 1860 Steindór Steindórsson þýddi hestarnir gætu fengið fylli sína. Fóður höfðum við ekki getað tekið með, en fengju hestarnir ekkert i sig, hlutu þeir um síðir að gefast upp af hungri, hversu þolnir, sem þeir annars eru, og þá var voðinn vís, því að það er ekki löng leið, sem gangandi maður fer á degi hverjum I slíku landslagi. Ofan á aðra örðugleika bættist svo missætti við fylgdarmanninn, sem hélt þvf stöðugt fram, að hann héldi réttri stefnu, enda þótt við gætum hvað eftir annað sannað hið gagnstæða með átta- vitanum. Það var komið kvöld, og Sigurður fullyrti, að nú þekkti hann sig. Hann kannaðist við stóreflis bjarg frá fyrri ferð sinni, og yfir þessa dæld hefði hann farið. Þvl miður trúðum við hon- um, og hann fór villur vegar með okkur. Til allrar ógæfu skall nú yfir okkur sótþoka, sem féll I fsköldum bólstrum niður af jöklinum. Ég hefi aldrei séð þvílíka svartaþoku, hún var jafnþykk og sjóþokan yfir Norðursjón- um, og þó að við næstum rækjumst saman, sáum við ekki hvorn annan. Við vindlaglóð gátum við lesið á áttavitann, en annars skipti nú meginstefnan okk- ur litlu máli. Það sem mest á reið var að týna ekki hestunum út úr höndun- um á okkur. Er við höfðum þreifað okkur áfram stundarkorn varð ljóst að þeir voru allir með tölu, og við þóttumst geta fundið það á atferli þeirra og hvernig þeir frísuðu, að vatn væri I nánd. Þeir sperrtu eyrun líkt og þeir heyrðu eitthvað, og við skiluðumst áfram fót fyrir fót I þá átt, sem þeir vildu fara. Brátt heyrðum við greini- legan árnið fyrir fótum okkar. Eftir að hafa þreifað okkur áfram komum við á gilbarm. Bratt var niður I gilið, en eftir

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.