Lesbók Morgunblaðsins - 20.02.1977, Page 13

Yves
Saint Laurent
Framhald af bls. 5
Það er öryggi.“ Og hann bætir
við: „Það er ekki þar með sagt, að
það sé auðvelt. Maður verður að
þola miklar þjáningar, Ifða skelfi-
legar kvalir!“
1 rauninni hefur Yves Saint
Laurent aldrei verið Iffið létt.
Hann fæddist í Oran, faðir hans
var starfsmaður í tryggingafyrir-
tæki, og í Alsír bjó hann fyrstu 17
ár ævinnar. Á þessum árum var
hann bæði mjög hamingjusamur
og mjög ðhamingjusamur.
Hann undi sér vel í foreldra-
hðsum með tveimur yngri
systrum sínum og mörgum
frændum og frænkum, sem
bjuggu í sama húsi. Fyrir þau
hélt hann leiksýningar frá
þriggja ára aldri. Fyrst fóru þær
fram í litla brúðuleikhúsinu
hans, en síðan færði hann út
sviðið, svo að það náði yfir allt
barnaherbergið, bjó til stórkost-
leg leiktjöld og frábæra
leikbúninga og jók við leik-
skrána, þannig að hún fól einnig í
sér verk eftir Cocteau og Moliere.
Þegar hann var 13 ára ákvað hann
að gera leiktjöld þegar hann væri
orðinn stór.
Þetta markmið auoveiuaoi
honum að standa af sér verstu
storma æskuáranna. „Ég var
ellefu ára“, segir hann, „þegar ég
fór í nýjan skóla. Þar tókst mér
aldrei að samlagast bekknum. Ég
var veikbyggðari en hinir
strákarnir og gat ekki varið mig.
Það voru þeir fljótir að uppgötva.
Þeir byrjuðu að klfpa mig, stíga
ofan á mig, stríða mér — í stuttu
máli að kvelja mig. Það gekk
þannig í fjögur ár. Ég leið ógur-
legar þjáningar. Og ég var mjög
einmana. Þetta var andlegt og
líkamlegt kvalræði — ég hef
aldrei getað gleymt þessum
tíma.“
En þó hafði þessi einvera á
æskuárunum einnig jákvæðar
afleiðingar: „Hún varð til þess, að
ég sótti í mig ógurlegan kraft. Ég
hét því með sjálfum mér, að ég
skyldi hefna mín og verða þeim
öllum fremri — á mínu sviði!" I
dag, 29 árum síðar, liggur það
Ijóst fyrir, að honum hafi virki-
lega tekizt það.
Eftir stúdentspróf í Oran tók
hann einnig að fást við tfzku-
teikningar jafnframt því sem
hann teiknaði leikbúninga. Átján
ára gamall hélt hann til Parísar
til þess að kynnast „hand-
verkinu“ í tfzkuskóla. Dag
nokkurn heimsótti hann Michel
de Brunhoff, aðalritstjóra
frönsku útgáfu „Vouge“, til að
sýna honum teikningar sínar En
ritstjórinn tók þegar eftir því,
hvað furðulega margt var svipað
með teikningum hans og þeirri
tízkustefnu, sem Christian Dior
hafði einmitt boðað með sýningu
sinni fyrir blaðamenn þá um dag-
inn, þann sama dag, svo að hann
kom þegar f stað á fundi með
Saint Laurent og hinum fræga
tfzkuhönnuði. Dior réð Yves Saint
Laurent til sín samstundis.
Þetta var fyrsta skrefið til
frægðarinnar. Annað var það,
þegar Christian Dior, sem kom
mjög vinsamlega fram við Saint
Laurent, „en var þó alltaf eins og
í órafjarlægð", gerði aðstoðar-
mönnum sínum heyrinkunnugt
eftir tvö og hálft ár, að hann liti á
Saint Laurent sem verðandi eftir-
mann sinn. Það var hugsun, sem
ætluð var fyrir framtíðina — en
fjórum vikum sfðar dó Dior. Yves
Saint Laurent, sem þá var 21 árs,
tók þá við af honum. 1 janúar
1958 hélt hann svo sína fyrstu
sjálfstæðu tízkusýningu. Hún
varð stórsigur fyrir hinn grann-
vaxna sérlega óframfærna unga
mann, sem með dökkröndóttu
gleraugun og beinu hliðarskipt-
inguna á hárinu var miklu Ifkari
aðstoðarmanni á stjórnarskrif-
stofu en listamanni En Yves Sant
Laurent var ánægður. Hann hafði
sigrað.
Tveimur árum sfðar lét Dior-
tízkuhúsið hinn unga tízkuhönn-
uð óhikað fara leiðar sinnar.
Hann hafði verið kallaður til her-
þjónustu, en síðan verið sleppt til
bráðabirgða vegna alvarlegrar
taugaveiklunar — og fyrst inn á
geðdeild sjúkrahúss. En þegar
hann ætlaði að taka aftur upp sín
fyrri störf hjá Dior, var annar
maður kominn í stól hans: Marc
Bohan, scm enn er tízkuhönnuður
hjá Dior-fyrirtækinu. Saint
Laurent stefndi vinnuveitendum
sínum, og tízkuhús Diors varð að
greiða skaðabætur. Það var Iftil
huggun. Hann hafði að vísu
réttinn, cn ekki lengur hciðurinn
og sómann sín megin.
Haustið 1961 byrjaði hann f
annað sinn frá grunni: Hann opn-
aði sitt eigið tízkuhús í Rue de
Spontini með öflugum dollara-
stuðningi Mack J. Robinsons
nokkurs frá Atlanta í Banda-
rfkjunum — og atorku vinar síns,
Pierre Bergé.
Pierre Bergé hefur byggt upp
fyrirtæki Saint Laurents. Hann er
sonur tryggingarstarfsmanns eins
og Saint Laurent, er 44 ára
gamall, fullur af starfsfjöri, ein-
beittur maður, en háttprúður
heimsmaður. Hann segir: „Ég hef
áhuga á að sameina list og við-
skipti — sérstaklega vegna
óvissunnar, hinna mörgu mögu-
leika á, að manni skjátlist. Ég er
maður áhættunnar, spilamaður.
Ég tek gjarnan í spil, og ég vinn
oftast."
Bergé hefur aldrei efast um
framgang tizkuhúss Saint
Laurents, því að fyrirtækið hefur
yfirburði að tvennu leyti: „Hæfi-
leikum Yves. Og þá staðreynd, að
það starfar, þegar eyða er i
markaðnum: Baleciaga er
dauður, Dior er dauður, Chanel er
dauður, t rauninni", segir hann
drýgindalega, „höfum við enga
teljandi samkeppni.“
Hið þriðja ágæti hefur fyrir-
tækið áunnið sér smám saman:
Það hefur fengið orð á sér fyrir að
vera framleiðandi tízkufatnaðar
fyrir konur með sjálfsvirðingu —
sérstaklega fyrir fatnaðinn, sem
seldur er undir merkinu „Saint
Laurent rive gauche" (Saint
Laurent á vinstri bakka).
Þessi viðurkenning eða þetta
góða orð hefur áhrif á allar fram-
leiðsluvörur eða öllu heldur sölu
þeirra, sem við tízkuhúsið eru
kenndar — nema „Haute
Couture", sem að því er Bergé
segir, „færa fyrirtækinu alls
engar tekjur, heldur þvert á móti
vaida þvi útgjöldum". Fram-
leiðsla á fatabirgðum fyrir eina
einustu Couture-sýningu gleypir
þrjá-fjórðu milljónar marka.
Aðeins um 10 af hundraði þeirrar
upphæðar kemur til baka með
sölu á módelunum til ríkra við-
skiptavina og á sniðunum til
tízkuhúsa (sem þar með fá rétt til
að framleiða eflir þeim).
Eigi að síður hefur „Hautc
Couture“, sem svo oft hefur verið
dauðadæmt, rétt á sér frá
viðskiptalegu sjónarmiði: Hún er
auglýsingastarfsemi tízku-
húsanna. Með Haute Couture-
tfzkusýningum sínum fá þau
ókeypis auglýsingar á hverri
„vertíð“ i hundruðum blaða og
tímarita. Og þær stuðla jafnframt
að aukinni sölu á hinum mikla
fjölda vara — frá ilmvötnum
niður í skó — sem öll tízkuhúsin
Ijá nafn sitt og færir þeim marg-
faldlega þá upphæð til baka, sem
Haute Couture kostar. Að vísu
hannar hvert tfzkuhús þessar
vörur eða hefur að minnsta kosti
eftirlit með hönnun þeirra, en
þau framleiða þær ekki. Það gera
fyrirtæki, sem hafa til þess sér-
stakt leyfi.
Með hinum fínu nöfnum sínum
á tugum annarra vara en sínum
eigin selja tízkuhúsin fyrst og
fremst álit og virðingu: Þau veita
milljónum kvenna, sem aldrei á
ævinni gætu cignazt cinn Haute
Couture-módelkjól, þá ánægjutil-
finningu, jafnvel aðeins með
sólgleraugum til dæmis, með
Saint Laurent-merkinu, að þær
séu konur að meiri.
Það á um fram allt við um hinn
tilbúna tfzkufatnað „Saint
Laurent rive gauche", sem selzt
mest af öllum framleiðsluvörum
Saint Laurents.
Yves Saint Laurent hóf að selja
þennan tilbúna fatnað árið 1966.
Það var á þeim tfma, sem
hlutirnir voru farnir að snúast
honum í hag að nýju — einnig f
einkalífi hans. „Fram að því“,
segir hann, „hafði ég aðeins
umgengizt fullorðið fólk og var
sjálfur gamall. Ég hafði aldrei
haft tíma til þess að vera ungur
og frjáls. Ég hcf alltaf saknað
þess rnikið." En þá, á sjöunda
áratugnum, á tfmum „Swinging
London" og hippanna og ffkni-
lyfjanna vann hann að nokkru
leyti upp sín glötuðu æskuár.
Hann keypti einbýlishús í
Marrakesch („Ég elska Iffið þar
— þar stendur timinn algerlega f
stað, þar ríkir fullkomið frelsi")
og hitti fðlk á borð við Loulou de
la Falaise, Paul og Talitu Getty,
Mick og Biöncu Jagger og marga
fleiri. „Þau komu hvaðanæva",
segir maðurinn, sem er þekktur
fyrir að vera feiminn og fara ein-
förum, „og við héldum stórkost-
legar veizlur. Þettá var æðis-
gengið lif! Þetta var sprcnging!“
Og hún hafði einnig áhrif á
starf hans. „Það var fyrst þá“,
segir hann, „sem ég fann minn
ciginn stíl. Ég hafði líka fengið
ágætar hugmyndir áður — en ég
hafði bara ekki fundið réttu
lausnirnar í úrvinnslunni." Þá
byrjaði hann að gefa tízku-
heiminum hverja hugmyndina á
fætur annarri. Og ekki aðeins
hugmyndir — í rauninni var það
frelsi og frjálsræði. Til dæmis
frelsi til að hafa barminn beran
undir nær gegnsærri blússu. Eða
frelsi til að fara f siðar buxur.
Fatatízka Saint Laurents, sem
hann hannaði á þessu frjálslynda
tímabili ævinnar, hlaut gífur-
legar vinsældir. 20 sinnum hefur
hann síðan sent frá sér slíkar
heildarhannanir, og klæðnaður-
inn er seldur í 112 „Saint Laurent
rive gauche“ -verzlunum um víða
veröld, og þar af eru 7 í Vestur-
Þýzkalandi, og salan gengur
Ijómandi vel.
Arið 1972 keyptu þeir Saint
Laurent og Pierre Bergé hlut
Robinsons, sem hafði hjálpað
þeim við að koma fyrirtækinu af
stað, og skiptu þannig með sér —
eftir því sem Bergé segir — „að
Saint Laurent á nauman meiri-
hluta'*.
Saint Laurent, sem orðið hefur
milljónamæringur á þessum
árum, segir það hreinskilnislega,
að hann hafi notið þess að
hagnast svo vel: „Ég gat keypt
mér allt, sem mig lysti. Málverk,
höggmyndir, húsið f Marrakcsch.
Þá hafði ég þörf fyrir svo margt.
En þannig er þvf ekki háttað
lengur. Ég þarfnast ekki nokkurs
skapaðs hlutar: Nú lifi ég mikið
nektartímabil."
Hinn sæli tími mikils Iffsþorsta
er löngu liðinn: Talita Getty lézt á
hryggilegan hátt. Annar náinn
vinur hans dó einnig — veizlunni
á Marrakesch er lokið.
Saint Laurent, sem vinir hans
segja í spaugi að „hafi komið i
heiminn með taugaáfall", lifir
aftur eins einmana og nokkru
sinni fyrr. Hann sézt sjaldan á
meðal fólks. „Ég vil helzt vera
einn“ segir hann. „Þegar ég er
með öðrum, þá verð ég svo tómur.
Þegar ég er einn, þá fyllist ég
orku á ný.“
Þó veit hann einnig, að um-
heimurinn er ekki óvinur hans.
„Óvinur minn“, segir hann,
„hann er ég sjálfur. Ég á í eilífu
einvigi: ég gegn sjálfum mér.“
Fyrir misseri flutti hann þetta
einvígi yfir á nýtt svið. Hann fór
að skrifa. „Það er skáldsaga, alls
ekki sjálfsævisaga, þó að ég sé
sjálfur viðfangsefnið. Þetta er
eins konar niðurskipun hugsana
minna og tilfinninga." Hann
skrifar alltaf, þegar hann hefur
tíma til. „Ritstörf", segir hann,
„eru heppileg fyrir einmana fólk.
Og ég er mjög einmana."
Skriftirnar eiga hug hans allan
um þessar mundir. „Þetta hefur
mig lengi vantað, en ég vissi það
bara ekki. Ég hef áður orðið að
þola mikla vanlíðan — starf mitt
nægði mér ekki lengur.“ Og, eftir
nokkra þögn: „Eiginlega vildi ég
alltaf gera eitthvað meira en að
hanna tízkufatnað“, segir Yves
Saint Laurent.
Sveinn Ásgeirsson þýddi.
Girndarmorðinginn
Framhald af bls 11
..Ég skil nú vist ekki mikið. . "tístir
ámátlega i henni.
Gyppel stendur upp, gengurað
henni með opna möppuna og stað-
næmist rétt við hlið hennar. „Nú skal
ég útskýra," segir hann. Sú gamla
beygir sitt grágræna höfuð niður í
borðið og rýnir i skjölin. Gyppel tekur
sleggju upp úr tösku sinni, lyftir
henni. . . svo skeður það. . .
Næsta dag, blöðin. Langar greinar,
dökkar og óskýrar myndir af morð-
staðnum. Stórt viðtal við frú Rasmus-
sen hreingerningakonu, sem kom á
hverjum degi og gerði hreint hjá
ungfrú Löngren. Þetta er ránmorð,
segir lögreglan, jafnvel þótt morðing-
inn hafi ekki haft nema 500 krónur
upp úr krafsinu. Hálfsystursonur ung-
frúarinnar var tekinn fastur sem grun-
aður, en sannanir vantar. Fólkið í
hverfinu er visst um sekt frændans.
„Hann átti að erfa hana, svo það er
ekkert spursmál um það!"
Næsta morgun finnast blóðug
fingraför á dyrahún. Andskotinn,
hann hefði átt að vera með hanska.
Fingraförin birtast á síðum dagblaða,
en finnast ekki í bókum lögreglunnar.
Á forslðu slðdegisblaðanna stendur
meðstóram stöfum: 100 MANNS
ELTA MORÐINGJANN. Útvarpið
upplýsir að lögreglan útdeili verð-
launum að upphæð krónur 25.000
fyrir upplýsingar um morðingjann
kaldrifjaða.
Loksins er kominn spenningur I
þessa venjulegu leiðinda-tilveru
Gyppels.
Gyppel dreymir nokkra stund enn.
Smám saman byrja þó myndirnar að
óskýrast og setningarnar verða merk-
ingarlausar, án þess að hann finni
fyrir því. Smátt og smátt fellur hann
yfir I siðdegislúrinn sinn.
Hann sefur vel og áreiðanlega ein-
ar 20 minútur. Þá vaknar hann með
hægð og geispar. Allt sem hann
hugsaði er honum gleymt.
Honum líðar illa. í nokkrar minútur
liður honum eins og timbruðum
manni, svo snýr hann sig út úr slapp-
leikanum og fer fram í eldhús. Oh,
þetta bévitans Ijós.
„Nú, ertu þarna, góurinn," segir
kona hans vinalega. „Þú ert alveg á
réttum tíma, maturinn verður til bráð-
lega."
Þannig fremur Friðrik Ingimar
Gyppel girndarmorð á hverjum eftir-
miðdegi. Það eru ekki margir í
nágrenninu sem hafa sloppið við
morðfýsnina i höndum hans. Marga
hefur hann myrt oftar en einu sinni
— til dæmis framkvæmdastjóra
Lánasjóðs opinberra starfsmanna,
sem hefur oft verið drepinn á hinn
grimmilegasta hátt án þess að vita af
því.
Það er nefnilega hægt að myrða á
tvo vegu — önnur leiðin er ólögleg,
hin lögleg. Og Gyppel hefur vitaskuld
aldrei — að undanskildum örlitlum
skattsvikum — framið neitt ólöglegt.
Ég, sem þekki hann beturen sjálfan
mig þori að veðja að hann er fullkom-
lega jafn heiðarlegur og þú og ég.