Lesbók Morgunblaðsins - 30.07.1978, Blaðsíða 5

þroska, viðleitni til að fylgjast með
á hvaða sviði þekkingar sem er,
jákvætt mat á málfrelsi og hugs-
anafrelsi, tilhneigingu til að taka
sjálfstæða, rökstudda afstöðu í
hverju máli, hæfileika til skoðunar
og sjálfstæðs mats á listum og
bókmenntum, löngun í þá átt, að
einstaklingurinn leggi fram sinn
skerf til aukinnar þekkingar, að
hver noti tómstundir sínar í þágu
lífshamingju sinnar og þjóðfélags-
legrar vellíðanar." (Tilvitnun lýk-
ur).
Um bókaval almenningsbóka-
safna er það að segja, að velja skal
bækurnar á mjög breiðum grund-
velli. Hlutverk þeirra er ekki að
hafa á boðstólum mjög serhæfðan
bókakost. Tímaritaval safnanna er
mikilvægt. I tímaritagreinum er
oft það nýjasta sení fram hefur
komið og í samþjöppuðu formi.
Það ber að skrá tímaritagreinar
eins vel og bækur. Eitthvað á að
vera til um sem allra flesta hluti,
bæði fagurbókmenntir og fagbæk-
ur, síðan ber starfsfólki safnsins
að auðvelda mönnum leiðina til
annarra safna eða stofnana, sem
geta liðsinnt hverju sinni. Söfnin
eiga að mynda eins konar dreifi-
net. Sérfræði- rannsóknar- skóla-
og almenningsbókasöfn hafa enga
varðveisluskyldu, enda njóta þau
ekki skylduskila heldur verða að
kaupa allar sínar bækur. Efnið er
keypt og skráð til þess að það megi
verða sem flestum að sem mestu
liði og skrár safna verða að vera
þannig úr garði gerðar, að starfs-
menn geti fundið umbeðið efni í
skjótri svipan. I söfnunum er ekki
eingöngu um útlánseintök að ræða
— heldur einnig lesstofubækur og
handbókasöfn. Handbókasöfnin
eru þá staðsett í útlánsdeildunum
og mest notuð af starfsfólki.
Heppilegt getur líka verið að
blanda geymslueintökum inn á
hillur útlánsdeilda; gestum safns-
ins til aukins gagns. Einkum á það
við þar senr lesaðstaöa er fyrir
hendi á staðnum.
Utlánsaðferð Borgarbókasafns
er Ijósmyndaútlán. Það er ánægju-
legt að hafa háar útlánstölur í
söfnunum, en það er ekki nóg.
Ekki er allt fengið með útláninu
einu saman. Það þarf líka að vera
þjónusta á staðnum. Tölur eru
nauðsynlegar, en þær segja ekki
alla söguna. Stundum geta þær
verið mjög villandi, þegar borin er
saman ýmiss konar starfsemi þar
sem mismunandi mikil vinna
liggur á bak við hvert útlán. Eins
og kom fram í yfirlýsingu Samein-
uðu þjóðanna eiga þessar stofnan-
ir að vera örvandi og þjónandi,
sívakandi og sígjöfular. Til að svo
megi verða þarf húsnæði hvers
safns að vera rúmgott og hannað
fyrir starfsemina, starfslið verður
að vera vel menntað og starfi sínu
vaxið, bóka- og annar efniskostur
vel valinn og samvinna við aðrar
greinar menningar- og mennta-
starfs er þá nauðsyn og má að
henni vinna með nábýli og jafnvel
vissri samnýtingu á húsrými. Sem
dærni um þetta má nefna, að
félagsstarfsemi ýmiss konar aúti
að henta einkar vel í nábýli við
bókasafn, samnýting á fyrirlestr-
arsal og veitingástofu er hugsan-
leg og rýrni má gjarnan fyrirfinn-
ast í húsinu, fyrir vinnu í leshring-
um, námskeiðahald og bókmennta-
kynningar. Fullorðinsfræösla og
lifandi tónlist eiga ekki síst við í
bókasafninu.
Fullorðinsfræðslan er í eðli sínu
nátengd starfinu í bókasafninu.
Breytingar í atvinnuháttum og
skólamálum hafa í för nteð sér
nýjar þarfir, sent bókasöfnin verða
að mæta. Þekkingaröflun er ekki
eingöngu viðfangsefni æskuár-
anna, heldur rná gjarnan dreifa
henni yfir alla starfsævina. Ymsir
erfiðleikar mæta þeim, sem setjast
á skólabekk á ný eftir langt hlé.
Skólinn og kennsluhættir allir eru
niikið breyttir frá því, sem við-
kontandi átti að venjast. Kennsl-
una þarf að samræma vinnutíma
og fjölskyldulífi, margir af
nentendum fullorðinsfræðslunnar
eru í stöðugu tímahraki, námið
krefst mikillar vinnu. Menn skort-
ir námsvana og gagnasöfnun tekur
mikinn tíma. Sú hindrun, sent
staðið getur í vegi suntra er óttinn
við að mistakast. Hér á almenn-
ingsbókasafnið meðal annarrá að
leggja sitt af mörkum til að veita
uppörvun og spara tíma nemand-
ans. Það ga'ti farið vel á því, að
námskynning og starfskynning
væri veitt í bókasafninu. K.vnning
þyrfti að innihalda upplýsingar
um núverandi skólakerfi, skipulag
þess og vinnuaðferðir. Starfsfólk
safnsins gæti ekki gefið tæmandi
upplýsingar um kennsluna, heldur
bent ntönnum á hvert þeir ættu að
snúa sér. Sá námsmaður, sem mest
þarf þó á aðstoð að halda er sá,
sem stundar nám upp á eigin
spýtur en ekki í skóla. Getur þar
verið um að ræða nánt með aðstoð
sjónvarps eða hljóðvarps. Æski-
legt er að hafa námsefni á
segulböndum í safninu, þar sem nú
fer í vöxt, að hljómburðartæki séu
á staðnum og þykir víða orðið
sjálfsagt í bókasöfnum, geta menn
unnið við þetta þar. Einnig þurfa
námskeiðin, að vera til heimláns.
Ekki síst á þetta við um tungu-
málanám, en margt fleira kemur
til greina. Um tungumálanám-
skeið á plötum eða böndum má
segja, að fátt er eins hentugt til
útlánsstarfsemi. Menn nota þessa
hluti stuttan tíma, en námskeiðin
eru dýr, ef keypt eru.
Svo við hverfum aftur að Borg-
arbókasafni Reykjavíkur, þá
nefndi ég áðan sérútlán, bókaþjón-
ustu við fatlaða og talbókasafnið.
sem verið er að leggja grunninn
að.
Borgarbókasafniö er til fyrir
alla. Kkki einungis fyrir sjáandi og
heilbrigða, heldur einnig þá, sem
ekki ganga heilir til skógar. Því
miður eru flestar opinlierar bygg-
ingar þannig, að fatlaöir komast
ekki inn í þær. Stefna ber aö því
að bókasöfnin verði aðgengileg
fyrir þetta fólk. Fyrir fjórum
árum síðan hófst samvinna á milli
Borgarbókasafns og blindrafélags-
ins um talbókagerð fyrir blinda og
sjónskerta. Mátti í upphafi nánast
kalla þetta tilraunastarfsemi þar
sem menn vildu gera sér grein
fyrir því, hvernig best yrði hagað
uppbyggingu bókasafns á segul-
bandsspólum. Eins og er sér ein
deild Borgarbókasafns um skrá-
setningu og dreifingu bók;mna, en
hljóðritun fer fram í hljóðritunar-
herbergi blindrafélagsins í
Hamrahlíð 17. Segulbandsspólur
hafa einnig fengist frá ríkisút-
varpinu. Þarf ekki aö taka það
fram, að að sjálfsögðu er leitað
leyfis rithöfundar, þýðanda og
lesara hverju sinni til að nota
efnið fyrir blinda. Ákjósanlegt er,
að allur talbókakostur sé á einum
stað í ekki stærra landi en okkar.
Þess vegna ber að stefna að því að
koma upp einu sterku safni f.vrir
allt landið. Nú er unniö aö
endurskipulagningu starfseminn-
ar.
Allt bendir til þess, að talbók
framtíðarinnar muni verða á
kassettum. Nú þegar er horfið frá
því ráöi aö nota opnar spólur, en
kassettur notaðar í staðinn. Þegar
farið var að hljóörita í hljóðritun-
ardeild Blindrafélagsins voru
gerðir persónulegir samningar viö
félaga í Rithöfundasambandi Is-
lands. Gefa þeir heimild til að
hljóðrita 1 eintök af ritverkum
höfunda, þar af er eitt eintakið
geymslueintak, en þrjú til úllána.
Er Jiessi eintakafjöldi mjög ófull-
megjandi. Rétt til að lesa þessar
bækur hafa þeir, sem sakir bækl-
unar eða sjúkdóma hafa ekki full
not af prentuðum bókum. Ilið
síðast nefnda eru rúnt ákvæði, því
í sumum löndum hafa aðeins
sjónskertir rétt til að lesa hljóð-
bækur. Ilins vegar tel ég þetta
ákvæði nauðsynlegt, einkum getur
það komið sér vel á sjúkrahúsum,
þar sem menn um lengri eða
skemmri tíma geta oft ekki notað
sjónina; geta t.d. ekki haldiö á bók.
I hljóðbókasafninu eru nú 357
bókaheiti. Hljóðbókalánþegar
Borgarbókasafns eru nú 275 tals-
ins en ekki er unnt að fá nákvæma
tölu þeirra lánþega, sem nota
hljóðbækur á stofnununi eða frá
öðrum bókasöfnum úti um land.
Meðal aldraðra og sjónskertra
hefur nokkuö borið á jiví, að
fjárhagur leyfir ekki kaup á
vönduðum segulbandstækjum en
notkun einfaldra tækja hefnir sin
stundum þar sem hún kemur frani
i tíðari bilunum á böndunum.
Ýmis konar samtök áhugamanna
hafa hlaupið undir bagga og gídið
tæki t.d. á elliheimili.
Þróun almenningshókasafnanna
i nágrannalöndum okkar síðasta
aldarfjórðunginn má í stuttu máli
lýsa þannig, að þau hafi á þessum
tíma verið að breytast úr útlána-
stöðvum fyrir bækur; í almennar
upplýsinga-, uppeldis- og menn-
ingarstöðvar jafnmikilvægar og
skólar og með svo vítt starfssvið,
að stór hluti þjóðfélagsþegna
hagnýtir sér þessi söfn.
Eg vil að lokum leyfa mér að
óska þess hér, að þessi þróun megi
einnig eiga sér stað um allt okkar
land.
Stutt myndasaga úr
Borgarbókasafninu
Skobar <></ <//«</</<irt í
.........^
Ljósm. OI.K.H,
Iluldii) heirn
Afyri'itt