Lesbók Morgunblaðsins - 30.07.1978, Page 6

Hugleidingar um
hiutverk kynjanna
eftir Dag Bredal
Þú ættir að nota
skartijripi viÖ
ijallabuxurnar,
væna, svo fólkið
vaði ekki í villu
o<j svima.
„Kvennauppreisnin" hófst í Banda-
ríkjunum í byrjun sjöunda áratugsins og
barst 10 árum síöar til Noregs. Þar sem
hún var borin uppi af leiöindum og
vonbrigöum, fór hún brátt vill vega, og
mikið af eldmóöinum er horfiö í bili.
Uppreisnin beindist ekki sízt gegn
hinum hefðbundnu hlutverkum kynj-
anna, en pau hafa sett proska karla og
kvenna allákveöín mörk. Nú átti ekki
lengur að kenna stúlkum aö matreiða,
leika sér að dúkkum, sýna af sér feímni
og stillingu, líta vel út og búa sig undir
ævistarf sem húsfreyjur. Strákar áttu
ekki að purfa aö vera fyrirvinnur, sýna
af sér hörku eða fórna sér í lífsbarátt-
unni.
Náttúran sjálf geröi ráð fyrir verka-
skiptingu millí kynjanna, frá pví er við
stunduðum veiðar í skógunum, börð-
umst við aðra hópa um villibráö og
beitílönd. Sérhæfing var hagkvæm. Nú
á dögum er henni beítt af siíkum öfgum,
að til óhagræðis veröur. Breyting til
rýmkunar á hlutverkum kynjanna getur
sennilega leyst úr læðingi sköpunarmátt
hjá konum, sem áður kunna aö hafa
skort öryggi og sjálfstraust. Það er hið
jákvæöa.
Á iðnbyltíngin sökina?
En svo er hið neikvæða. Það er fráleitl
að ímynda sér, að jafnlengi og mennirnir
hafi lifað á jörðunni, hafi konurnar oröið
að gjalda samsæris karlmanna. Það var
eiginlega iðnbyltingin, sem skipti kynjun-
um í „hið sterka" og „hið veika“ — sem
gerði skopmynd af ævafornum og eðlileg-
um gerðum. í stað þess að lifa lífinu í
návist kvenna sinna forðum, urðu karl
mennirnir að taka upp nýja lifnaðarhætti
á sínum tíma og gerast hinar einu
fyrirvinnur fjölskyldunnar, og þeir bættu
sér upp stööuna út á við með yfirráðum
heima fyrir. Sé litiö á kvennauppreisnina
með hliðsjón af menningarbyltingu hinna
síðari ára, er breytingin í þessa sömu átt
langt á veg komin. Velmegunin er
staðreynd, og flestum er mest í mun að
njóta ávaxtanna. Maðurinn lítur ekki
lengur á sjálfan sig sem fyrirvinnu eins og
áður. Afköstin fara minnkandi á öllum
vinnustöðum, það veröur æ erfiðara að
finna fólk til aö taka við ábyrgðarstööum
og krafizt er æ styttri vinnutíma. Það ber
ekki að efa, að það sé fyrir áhrif frá
kvennauppreisninni, að mennirnir heimti
að fá að verja meira af tíma sínum með
fjölskyldunni.
Löngun karlmanna til
heimilisverka vex ekki
Þrátt fyrir allt
Fjöldi kvenna í atvinnulífinu hefur aukizt
verulega á þessu tímabili. 1960 voru þær
aðeins 9%, en 1970 var talan komin upp
í 22—23% og er nú um 40%. Þessi þróun
hefur vafalaust stuðlaö aö því að breyta
afstöðu karlmanna til hlutverka kynjanna.
Þegar konan vinnur úti, minnkar álagið á
manninn, og kannski fær hann þá betri
tíma til að velta því fyrir sér, hvað lífsgæði
séu í raun og veru. En þó að konur vinni
úti í vaxandi mæli, eykst ekki löngun
mannsins til að taka þátt í heimilisverkun-
um. Rannsóknir, sem gerðar hafa verið á
vegum háskólans í Osló um skiptingu
þeirra hjá hjónum, sem vinna úti, leiddu
í Ijós, að allt situr við það sama. Þó er
misskilningur aö líta á uppþvott og
matreiöslu sem meginatriðin í umræöun-
um um hlutverkaskipun kynjanna.
Mannfræöingar hafa fullyrt, aö aldrei
hafi neitt þjóöfélag veriö til, þar sem
mennirnir hafi ekki ráðið mestu. Karl-
mennska hefur verið í miklum heiðri höfö
bæði af mönnum og konum. Heimsbók-
menntirnar allt frá Hómer til Hemingways
lýsa afrekum mannsins á vígvellinum, viö
veiðar og í rúminu. Hin sjúklega Heming-
way-manngerð er snjöll hugmynd, sem á
að tákna manninn, sem eflist aö karl-
mennsku í baráttunni viö sjálfan sig og
náttúruna. Drápið og veiðin göfgar
manninn, gerir hann að manni. (Og
hvenær verður konan að konu? Þegar
rétti maðurinn tekur hana á réttan hátt.)
Veiðihvöt mannsins, hin brýna þörf á því
að vernda ættstofninn og fjölskylduna,
viðhald tegundarinnar meö úrvali, byggist
á hinni líffræðilegu árásarhneigö manns-
ins.
En hiö ýkta hlutverk kynsins, sem
Hemingway-manngerðinni er ætlað að
lýsa, gerir þó ráð fyrir karlmennsku, sem
hefur að fyrirmynd hinn þögla, óvægna,
hrjúfa og harögera mann, sem tekur konu
sína með valdi. Vissulega er það afmynd-
un mannsins, sem bæði er rómantískur og
tilfinninganæmur. Jafnvel þegar um er aö
ráða eiginleika. sem álitnir eru kvenlegir,
hefur maöurinn sýnt af sér það, sem
ágætast þykir. Sagan ber þess vitni, aö
viökvæmni og hrifnæmi mannsins hafi
veriö jafn áberandi og augljós og hið
innbyrgöa kaldlyndi hans.
„Án nokkurs vottar um
reisn af neinni gerð
Því hefur verið haldið fram, að hið
forna hlutverk karlmannsins væri aðeins
í sínu fulla gildi, á meðan maöurinn gæti
viðhaldið hinu kvenlega og karlmannlega
sem algerum andstæðum. Með rýmkun á
hlutverkum kynjanna brýzt fram óttinn við
upplausn, en sú tilfinning er sameiginleg
fyrir bæði kynin, þó að hún sé þungbærari
fyrir manninnn, því að það sem hann
lætur af hendi, þegar hann gefst upþ, er
næstum því hann sjálfur allur. Það er
atorka hans, einbeitni og sjálfsstjórn.
Andstæða hetjunnar er tákn uþplausn-
ar á hlutverki mannsins, hruns feðra-
veldisins. Með niðuriægingu mannsins
breytist konan um leiö. Þegar kynein-
kennin glatast, veldur þaö einmanakennd
og ótta, söknuði og sóun á hæfileikum.
Þetta er hernaöarlist hinnar eyddu jaröar,
landið er lagt í auön, þar sem karlkynið
hörfar undan.
Hvað táknar nýtt hlutverk karlmanns-
ins? Er svariö aö finna í hinum vanaða og
sneypulega unglingi? Þeim sem afsalar
sér því að bera einkenni síns kyns og
verður þess í stað hin mikla, viðrinislega
sambræðsla tveggja kynja, hin háleita
afmán. Hinn kúgaði elskhugi með innsog-
ið andlit án nokkurs vottar um reisn af
neinni gerð. Ef svo er, þá hefur uppreisnin
reynzt vera algerlega úr takt við náttúr-
una. Það er kominn tími til að uppgötva
að nýju leyndardóminn um manninn.
Maðurinn er bæði hræddur við að
veröa gleyptur af konunni, móðurinni,
hinni kvenlegu dauöahaldsreglu, og
gremst það að þurfa að gera sér að góðu
dulrænu konunnar varðandi eðli hennar
og hið nána samband hennar við
náttúruna. Konan rótar í fortíð sinni og
reynir að gera sér grein fyrir öilum þeim
hlutverkum, sem hún hefur leikið til að
geðjast umhverfi sínu. Forvitni hennar
varöar ekki kynnin af manninum, sam-
bandiö þeirra á milli. Könnunarferð
konunnar er mál algerlega út af fyrir sig.
Árangurinn birtist í hruni hjónabandanna.
Maðurinn reynir að halda hlutunum
saman, en konan þjáist að viðþolslausri
tilfinningu af því að hafa ekki fengið notið
sín í lífinu. Hún er óánægð. Vonandi getur
þessi uppreisnartilfinning fengið útrás í
atvinnulífinu. Mennirnir myndu fagna því,
ef hin aukna sjálfsvitund konunnar yrði til
að losa þá við eitthvað af þeirri óþægilegu
ábyrgð, sem þeir hafa aldrei óskað sér.
Gallinn er sá, að kvennauppreisnin hefur
haft þau aukaáhrif að skapa hóp
harðlyndra, vonsvikinna kvenna, sem eru