Lesbók Morgunblaðsins - 31.03.1979, Blaðsíða 3

hafi veriö gefiö upp hver hann var. Það
hafa því alltaf veriö uppi raddir um aö
lyfta skipinu úr djúpi, en þótt þaö liggi á
grunnu vatni er þetta víst allmikiö
fyrirtæki, og hefur aldrei orðiö af
framkvæmd. Andrea Doria hvarf í hafið
en sökk ekki í venjulegri merkingu þess
orös, Sjór rann í skipiö og loks hvolfdi
því, „hallaöi sér á hafsbotninn", eins og
eitt blaö komst aö oröi.
Ástæöan til þess aö þetta og fleiri
rifjaöist upp er sú, aö nú á síðari árum
hefur það fariö mjög í vöxt og þótt
fréttnæmt, aö menn hafa reynt aö fara
um Atlanshaf á einkennilegum
smáfleytum, skútum, skinnbátum, flek-
um. Nýtt er þetta ekki.
Áriö 332 f. Kr. fór Grikkinn Pytheas
frá franskri hafnarborg, sem nú heitir
Marseilles, á tréskipi, sem vart þætti nú
sjófært á úthafi, norður fyrir Bretland
og kom loks til Thule. Eftir lýsingum
þykir sennilegast aö þetta hafi veriö
ísland, en þó er hugsanlegt aö átt sé viö
Noreg noröan Þrándheims. Um þetta
hefur lengi og mikiö veriö deilt.
Eftir þetta eru sagnir óljósar af
siglingum um Noröur-Atlantshaf, og
tekur ekki aö birta til í því efni fyrr en
fariö er aö rita um skinnbátaferðir íra
e.t.v. um 700, og síöar um siglingar
norrænna manna til íslands, Grænlands
og Ameríku. Öldum saman voru sigling-
ar um Atlanshaf þvert stopular, og þá
sjaldan þaö var á tiltölulega vel búnum
skipum.
Ariö 1701 fannst bátur á reki í
Noröursjó. Báturinn var úr skinni, og í
honum maöur meö lífsmarki, og var
fariö meö hann til Aberdeen í Skotlandi.
Maöurinn var aöframkominn og dó
skömmu síðar. Hann haföi ekki gert
grein fyrir feröum sínum þegar af þeirri
ástæöu, aö hann talaöi mál, sem enginn
skildi. Fyrst var haldiö aö maður þessi
heföi veriö Indíáni.
Báturinn þótti í meira lagi einkenni-
legur í lagi og gerö, og svo lítill og léttur
aö hann vóg aöeins um 25 kíló. Allt var
þetta forvitnilegt, og þegar fariö var aö
rannsaka það kom í Ijós aö þetta var
húðkeypur (kajak) Eskimóa frá
Austur-Grænlandi. Báturinn er nú á
safni í Aberdeen.
Þaö er óvíst hvernig á feröum þessa
manns hefur staöiö. Um skeiö var
haldið aö Danir heföu flutt bát og menn
frá Grænlandi til Danmerkur, og þaöan
heföi þessi furðufugl komiö. Engar
heimildir hafa fundist um þetta. Reynd-
ar heföi þaö útaf fyrir sig veriö afrek aö
fara á húökeip um Noröursjó.
Nú er almennt ætlaö aö bát þennan
hafi hrakið meö ís og straumum um
Atlantshaf, og vitaö er aö Eskimóar eru
hreint ótrúlega seigir aö bjarga sér á
hafi úti á þessum kænum. Síöar hafa og
fengist fullgildar sannanir um langa og
stranga hrakninga og siglingar manna
um úthöf á opnum bátum og illa búnum,
stundum vatns- og vistalausum. Má t.d.
nefna hina ótrúlegu för Bligh skipstjóra
á Bounty og manna hans um Kyrrahaf.
„Uppreisnin á Bounty" er til á íslensku,
og hefur aö auki veriö kvikmynduö og
sýnd hér á landi.
Maöur frá Nova Scotia í Noröur-
Ameríku, Joshua Slocum aö nafni, tók
sig til 1895, og sigldi umhverfis hnöttinn
á skútu sinn „Spray“ (löður, froöa, úöi).
Var Slocum fyrstur manna svo vitað sé,
sem fór af ráönum hug slíka hnattreisu
einn á báti. Hann ritaði bók um feröina
áriö 1900: „Sailing alone round the
world“ (Einn á báti umhverfis hnöttinn),
og sama ár lagði hann upp í aöra ferö
— og hefur ekki spurst til þessa
sjómanns síðan.
Áriö 1897 koma tveir menn á opnum
árabáti aö landi á Scyllyeyjum vestan
Cornwallskaga í Bretlandi. Þetta voru
l
Tveir UolunKH-
víkurbátar. Önnur
mvndin birtist
mcd grein í
Morftunhladinu 1975
uff stóð undir
henni:Mér
blöskrar alveg að
sjá Bolvíkinga á
þessum helvítis
rimlapungum sínum
drekkhlöðnum úti
á hafi í vitlausum
veðrum".
Þannig lór um silfurkerin á sumarmorgni 1956:
Stefni og bógur á v/s Stockholm. en Andrea Doria er
að hvolfa og björgunarbátar á bakborða allir fastir í
hátuglunum.
Fljótandi borg með öllum heimsins lystisemdum:
Farþegaskipið Queen Mary leggur upp fra
Southampton.
Norömenn, Samuelsen og Harbo, og
höfðu róiö frá Ameríku. Ferðin tók 56
daga og sjálfsagt allmörg áratog.
í bók, sem kom út 1977, segir svo:
„Af öllum höfum er Atlanshaf eitt
algerlega óútreiknanlegt. Kyrrahaf, Ind-
landshaf, jafnvel íshöfin hafa sín sér-
stöku einkenni, en þeim er sameiginlegt
að gera aövart um þaö, sem í vændum
er. Svo er ekki um Atlanshaf...“
Þetta sannaöist um jólaleytið 1952,
en þá skall óvænt yfir ofsaveöur á
Atlanshafi, og varö m.a. Ermasund
ófært hverju skipi. Þaö var í þessu
veðri, sem „Flying Enterprise“ baröist
viö dauöann skammt undan suður-
strönd Englands, en Karlsen skipstjóri
varö heimsfrægur fyrir kjark, hreysti og
seiglu.
Þaö vildi svo til aö ég var staddur í
hafnarborginni Southampton í Englandi
um þetta leyti. Eitt þeirra skipa, sem
varö aö bíöa byrjar þar, var risaskipið
Queen Mary, aöeins um 83 þúsund
lestir. Af því ég var sæmilega frekur
blaöamaöur m.m. notaöi ég tækifæriö,
og fékk fyrir náö og miskunn aö ganga
um skipiö meö fylgdarmanni. Rölti ég
þar eitthvaö um tvo daga, en sá fæst af
því, sem sjá mátti, og sumt var mér
hrein krossgáta. Þar „skorti ekki skraut
né vit, skörungsbragð og fagran lit“.
Þarna voru engir hálfdauðir Eskimóar á
ferö í 25 kílóa húökeip.
Þrátt fyrir þaö hve allt var þarna
stórkostlegt, þá vissi ég aö Atlantshafiö
haföi a.m.k. tvisvar sýnt þessu skipi
vígtennurnar í alvöru. Skipiö gat í þaö
skipti ekki haldiö ferö án þess aö
brotna vegna fárviðris og holskeflna.
Þaö varö aö hægja ferðina, og í bæöi
skiptin brotnaöi margt, en slys urðu á
mönnum, beinbrot, liöhlaup og þess-
háttar, enda fór allt lauslegt á tjá og
tundur, fólk og farteski.
Mér þótti þaö ekki sérlega merkilegt.
Ég hefi séð brim viö íslandsstrendur, og
þegar jörö tekur aö titra undir fótum er
brimskaflar ganga á land, þá skilst aö
jafnvel Queen Mary geti oröið létt fyrir í
slíkum hamförum.
Þarna um borö varð mér hugsaö til
þeirra andstæöna um skipastærö og
gerö, sem ég hefi vikið aö hér aö
framan. Auk þess sóttu aö mér endur-
minningar, sem ég gat ekki undan
losnaö. Ég hafið í æsku sótt sjó, þótt
lítið væri, á 5 lesta vélbáti vestur viö
ísafjaröardjúp. Það var stundum sótt
nokkuð langt þótt vetrarskammdegi
væri og allra veöra von. Ég skildi þaö
allt í einu þarna um borö í Queen Mary
og betur en nokkru sinni fyrr, aö það er
enginn baðkarsleikur aö róa til fiskjar á
íslandsmiöum. Mér þótti þaö eölilgt
meöan þaö var, enda þekkti ég ekki
annaö.
Annars oröaöi togaraskipstjóri þetta
skemmtilega í Mbl. 1975, en hann segir
aö oft hafi sér blöskrað aö sjá Bolvík-
inga á sökkhlöönum „rimlapúngum“
lengst úti í opnu hafi undan ísafjaröar-
djúpi.
Samanburöur á Queen Mary og
„rimlapungum" Bolvíkinga gæti veriö
skemmtilegur en vart gerlegur, ekki
fremur heldur en á húökeypnum og
Andrea Doria. Andstæöurnar eiga þó
eitt sameiginlegt. Atlantshafiö er eins
viö alla, jafn dyntótt, blítt, grimmt og
miskunnarlaust, hver, sem hlut á aö
máli. Þaö er ekki unnt aö gefa svo
óhlutdrægu og óbugandi afli nokkra
allsherjareinkunn. Þaö eitt vita menn aö
á því hafi má viö öllu búast — en skipin
sigla sinn sjó.
Á Mosvöllum í Önundarfirði
í september 1978.
©