Lesbók Morgunblaðsins - 31.03.1979, Page 5

stigi og veitir tækifæri til skapandi starfs
og sjálfstjáningar, þá má ætla aö nem-
endur þokist í áttina aö þessum markmiö-
um.
4. og 5. markmiðin tengjast þeim
vandamálum sem um var fjallað hér aö
framan. Markvisst tónmennta- og tónlist-
arnám felur meira í sér en aö iöka tónlist
og læra staöreyndir um hana. Mikilvægt
er einnig aö ræöa um tónlistina og gera
sér grein fyrir því sem vel er gert og miður
vel, gera samanburö, setja mælikvaröa,
sýna rökstutt mat og vera gagnrýninn.
Því til viðbótar kemur umræöa um
hlutverk og hlutdeild tónlistar — og lista
almennt — í samfélaginu og sívaxandi
meðvitund um stööu lista í samfélaginu,
hlutverk og gæöi menningariönaöarins og
ábyrgö einstaklingsins sem áhrifa- og
viðnámsaöila gegn þeim þætti skemmti-
iönaöarins sem nefna mætti lágkúrulegan
eða lélegan.
Þaö er ekki einungis hlutverk fagkenn-
ara aö stuöla aö þessum markmiöum
heldur hlutverk fjölskyldunnar og þar meö
samfélagsins í heild. Um hlutverk hins
opinbera veröur rætt síöar.
Þaö gefur auga leiö aö allar framfarir
einstaklingsins á sviöi tónlistar — svo og
annarra lista — eru yfirleitt hægfara og
byggjast á sífelldri þjálfun, endurtekningu
og styrkingu á því sem áður hefur veriö
rumið. Mætti líkja þessum ferli viö
hringstiga eöa spíral þar sem einstakling-
nægilegan þroska til að lita þessa fram-
leiöslu gagnrýnum augum, hve lítið tillit er
tekiö til þjóðfélagshópa er búa viö skerta
aöstööu, að menningariönaöurinn, með
hinum stórfelldu áhrifum sínum, hafi ekki
verið tekinn nægilega til umfjöllunar viö
mótun og framkvæmd innlendra áætlana
um menningarmál."
Þetta eru einmitt þau grundvallar-
vandamál sem nefnd hafa verið hér aö
framan. Einstaklingurinn sem aögeröar-
laus áhorfandi (neytandi), áhrif menn-
ingariönaðarins (þ.m.t. skemmtiefnis) á
ungt fólk og skortur á umfjöllun um þessi
mál eru sérstaklega knýjandi atriði.
Ráöherrarnir leggja ýmislegt til í þessu
sambandi, og ræöa þar m.a. um
„aö ríkisstjórnir þátttökuríkja taki til
athugunar, sameiginlega þar sem viö á,
þá möguleika sem menningariönaöurinn
hefur aö bjóöa, og leitist viö aö vinna aö
sömu markmiðum varöandi hann eins og
aöra þætti menningarstefnu, og gefi
skýrslu um aðgerðir á einstökum sviöum
menningarframleiðslunnar, sv@ sem:
að leita nýrra og hentugra aöferða,
aö efla gæöaframleiöslu innanlands.
að vera hvetjandi við inn- og útflutning
gæöaframleiðslu,
aö auka hlut menningariönaöar í menn-
ingarþjónustu (bókasöfnum, bókaverslun-
um o.s.frv.),
að aöstoða höfunda og fyrirtæki er
starfa á sviöi menningarmála og hafa
urinn færist sífellt ofar en yggir um ieið
stööugt á þeirri reynslu og þjálfun serr á
undan er gengin. Svipaö er ástatt um
þann þátt sem við gætum nefnt gagnrýnið
mat einstaklingsins. Raunverulega grund-
vallaö viðhorf og gagnrýniö mat barna og
unglinga á tónlist kemur smám saman
gegnum reynslu af tónlist og meö vaxandi
þroska. En það gerist ekki nema meö
leiðbeiningu og stuöningi kennara og
foreldra, ef hinir síöarnefndu gera sér þá
yfirleitt Ijóst að hér sé nokkurt vandamál á
feröinni.
Þótt gildi tonmenntanams i grunnsköl-
um og tónlistarnáms í tónlistarskólum
liggi fyrst og fremst í tónlistinni sjálfri sem
listrænu viöfangsefni og í tækifærum
barnsins og unglingsins til aö iöka tónlist
sem flytjandi, vakandi, hlustandi og
jafnvel skapandi einstaklingur, þá eru
ýmis atriöi þar fyrir utan sem vert er aö
gefa gaum.
Tónlist er listgrein sem stendur á eigin
fótum og hefur sín eigin lögmál. Samt má
einnig líta á hana sem eina af mörgum
listgreinum og nefna þá aörar á borö viö
myndlist, leiklist og dans. Vegur og sess
allra þessara listgreina er í húfi í nútíma
samfélagi þar sem sífellt er veriö aö
einblína á svokallaö hagnýtt gildi eöa
raungildi (sbr. fjárfestinguna í steinsteypu
og fiski sem minnst var á aö framan), og
uppi eru raddir sem segja aö þessar listir
séu munaöur eöa óþarfi, hvort sem rætt
er um listgrein í skóla eöa tilverurétt
sinfóníuhljómsveitar. í víöari skilningi
orösins getum við nefnt iökun allra
þessara listgreina og samþættingu þeirra,
þar sem því verður viökomiö, fagurupp-
eldi. Tónlistaruppeldi og faguruppeldi
almennt krefst tíma. Árangurinn og af-
raksturinn af starfinu kemur oft ekki í Ijós
fyrr en mun seinna. Tónlistin er sérkenni-
legt fyrirbæri sem annars vegar útheimtir
frelsi en hins vegar krefst ögunar. Tónlist-
arnám gerir kröfur til minnis, einbeitingar,
aögreiningarhæfni og skapandi hugsunar.
Þetta eru þættir sem skipta máli í öllu
námi. Jafnframt veitir tónlistariökun
möguleika fyrir einstaklinginn til persónu-
legrar tjáningar. Mörg atriði í tónlistar-
námi virðast því geta haft jákvæö áhrif á
annaö nám. í því sambandi er rætt um
yfirfærslugildi tónlistarnáms yfir á önnur
námssvið. Rannsóknir sem geröar hafa
verið um yfirfærslugildi tónlistarnáms
benda til þess, aö nemendur sem njóta
markviss tónmenntauppeldis og tónlistar-
þjálfunar sýni jafnframt betri almennan
námsárangur en sambærilegir nemendur
sem enga tónlistarþjálfun hljóta.
Jafnvel þótt ganga mætti út frá framan-
greindu sem sönnuöu máli væru þaö ekki
gild rök fyrir listgreinum í skólum. Rétt-
læting faguruppeldis í námsskrám skól-
anna er ekki sú, aö þaö sé ööru námi
lyftistöng, heldur fyrst og fremst aö þaö
opnar hug barna og unglinga fyrir listræn-
um fyrirbærum, gefur þeim tækifæri til aö
fást á skapandi hátt viö þessi fyrirbæri,
dýpkar reynslu þeirra af listrænum þátt-
um í umhverfinu, agar listrænan smekk
þeirra og gefur lífinu meira gildi.
Opinber stefnumótun?
Vfirvöld mennta- og menningarmála í
mörgum löndum gera sér grein fyrir, að
hinn skipulagöi menningariðnaður (sem
nær einnig yfir hugtakið afþreyingar- og
skemmtiiönaöur) hefur ýmisleg vandamál
í för meö sér fyrir neytendur menningar-
og skemmtivarningsins.
í fréttabréfi menntamálaráöuneytisins
nr. 31 frá 22.12. 1978 er sagt frá fundum
menntamálaráðherra aöildarríkja Evrópu-
ráösins, m.a. um menningarsáttmála
Evrópu, um menningariönaö o.fl. Þar
segir meöal annars um menningariðnaö:
„Ráðherrarnir hafa í huga ýmis vanda-
mál sem menningariönaöurinn hefur
skapað, meöal annars míkinn gæöamun á
framleiðslunni, hiö víötæka dreifikerfi,
sem veldur því, aö oft er einstaklingurinn
aöeina aðgeröarlaus áhorfandi, hina ríkj-
andi aöstööu stórra fjölþjóðafyrirtækja í
menningariönaöi, er skapa vandamál fyrir
smáþjóöir og málsvæði, áhrif framleiöslu
þessara aðila á ungt fólk, sem „neytir“
þeirra í stórum stíl án þess aö hafa öölast
framleitt gæöavarning og gætu ekki
staðist samkeppni viö stærstu fyrirtæki
sem ráöa markaðinum, án opinbers
stuönings, aö kanna hvaöa möguleikar
skapast meö hinum nýju sjónvarpsfram-
leiðsluvörum (myndsegulbönd o.fl.).“
Sú staðreynd aö aöildarríki Evrópu-
ráösins fjalla sérstaklega um þessi vanda-
mál á ráöherra plani sýnir Ijóslega aö
vandamálin eru alvarlegs eölis og víötæk.
Menn eru farnir aö gera sér grein fyrir aö
óvirkur og gagnrýnislaus neytandi menn-
ingar-, afþreyingar- og skemmtivarnings
er ekki vænlegur til að hafa uppbyggjandi
áhrif á samfélagið. Samfélagiö þarfnast
skapandi einstaklinga sem eru ekki
varnarlausir gagnvart fjöldaframboði
þessa varnings heldur færir um aö
gagnrýna hann á grundvallaðan hátt og
leggja sjálfstætt mat á hlutina. Því fyrr
sem byrjaö er aö vinna aö þessum
markmiðum því betra. Skólar, heimili og
fjölmiðlar ættu allir aö eiga hlutdeild í
þeirri viöleitni aö bjóöa börnum og
unglingum aðeins upp á þaö besta, því
uppeldismáttur gæöaframboös — á
hvaöa sviði sem er — skyldi aldrei
vanmetinn.
Ef ár barnsins verður til þess aö
raunverulegar umræður hefjast um þessi
mál sem leiöa til úrbóta í náinni framtíð,
þá er vel af staö fariö. Ár barnsins ætti þá
nafngiftina skiliö.
©