Lesbók Morgunblaðsins - 21.04.1979, Qupperneq 4

Bjarki Jóhannesson arkitekt og verkfræðingur
skrifar um arkitektúr og umhverfi
Steinbiti brotnar undan eigin byngd,
bannig að hann rifnar aö neðan.
okkar hafi verið í Egyptalandi, og í síðustu
grein var fjallaö lítils háttar um egypskan
arkitektúr. E.t.v. má segja, að Grikkland
hið forna hafi verið fyrsta menningarríki
Evrópu, og grískan arkitektúr má rekja til
a.m.k. um 1600 t.Kr., og þá er talið, að
höll Mínosar konungs á Krít hafi verið
reist.
Grískur arkitektúr lifði biómaskeiö sitt,
þegar gríska stórveldið stóð sem hæst, á
tímabilinu frá 600—400 f. Kr., en frá þeim
tíma eru heistu byggingar Grikkja, sem
varðveist hafa. Að vísu eru til enn eldri
byggingar, svo sem hin svo nefnda
fjárhirsla Atreusar í Mykeneu frá því um
1300 f. Kr., býkúpulaga hverfing hlaðin úr
steini. Þvermál 'hvelfingarinnar er u.þ.b.
15 metrar, og er ekki vitað til að stærri
hvelfing hafi verið byggð fyrr en um 1000
árum síðar.
Helstu byggingar Grikkja voru reistar úr
höggnum steini, og eins og hjá Egyþtum
voru það geysi voldugar steinsúlur, sem
báru uppi þunga steinbita, en þeir báru
síðan uppi þakið, sem var úr tré. Veggir
voru hlaðnir úr steini. Burðarlegir eigin-
leikar steins gera það að verkum, að hann
hentar ekki vel í bita. Ólíkt flestum öörum
byggingarefnum þolir steinn ekki mikiö
tog. Viö þekkjum vel, aö ef við leggjum
eldspýtu milli tveggja fingra og þrýstum
ofan á miðjuna, þá brotnar hún þannig,
að hún rifnar að neðan, en þrýstist saman
að ofan. Eftir því sem eldspýtan er lengri,
er auðveldara að brjóta hana. Þaö sama
Frá höll Mínosar konungs í Knossos á Krít, en hún hefur verið endurbyggð að hluta.
GULLSNIÐIÐ
kemurfyrstfyrir hjð Forn-Grikkjum
Upphaf og próun arkitektúrs
I síöustu grein minni gat ég um nauðsyn
þess aö þekkja sögu og þróun umhverfis-
mála og arkitektúrs, ef viö viljum láta gott
af okkur leiða í þeim efnum. Viö skulum
vera þess minnug, að við erum ekki að
finna upp neitt nýtt í þeim efnum, og við
getum lært margt af því, sem gert hefur
verið fyrr á öldum. Okkur er mikill vandi á
höndum, því aldrei fyrr höfum við haft jafn
stórvirk tæki til að spilla umhverfi okkar
meö. Arkitektúr fyrri alda hefur oröið til
að aöra tækni og þjóöfélagsaöstæður en
við búum við í dag, en þó að við búum við
örar tækniframfarir, þá verður umhverfi
okkar alltaf að vera mannlegt, og í þeim
efnum getum við lært mest af fyrri öldum.
En snúum okkur þá aftur að sögu og
þróun arkitektúrs.
Grikkland hiö forna
Oft er talað um, að vagga menningar
Hof Artemis í Efesus. Framhliðin myndar gullið snið.
gerist meö steinbita, hann rifnar aö neöan
undan eigin þungd, ef hann er of langur,
vegna hins litla togþols steinsins. Steinn
þolir hins vegar mjög mikinn þrýsting og
hentar því einkar vel í súlur og veggi.
Þetta geröi þaö aö verkum, aö grískar
byggingar einkenndust af þéttum súlna-
rööum með stuttum og þykkum bitum á
milli. Súlurnar voru hringlaga eins og hjá
Egyptum, en skreyttar með nokkuö öðr-
um hætti. Þær skiptust í þrjá flokka eftir
lögun sinni, jónískar, dórískar og kórin-
tískar súlur.
Þaö er e.t.v. ekki rétt að segja, aö
Grikkir hafi fengið arkitektúr sinn frá
Egyptum eingöngu, en óneitanlega er
margt líkt með súlnahofum Grlkkja og
Forn-Egypta. Menning þessara þjóöa og
trúarbrögö voru þó aö ýmsu leyti ólík, og í
því liggur e.t.v. aðal munurinn.
Höggmyndalist stóð meö miklum blóma
hjá Grikkjum, og meiri háttar byggingar
Árirr"” r>
ir»I
Líkan af Akropólishæð til forna. Parþenon-hofið ber hæst, en lengst til vinstri er
Erectheum.