Lesbók Morgunblaðsins - 14.07.1979, Blaðsíða 2

Björn
Egilsson
frá Sveinsstöðum
ÖRLAGASKULD
SEM VIÐ VERÐUM
AÐ GREIÐA
Á Þridja tug Þeaaarar aldar, nánar
tiltekiö á árunum 1924 til 1927 var fræg
ritdeila milli Einars H. Kvarans akálds
og Siguröar Nordals prófessors.
Deila Þessi hófst með Því, aö umræöa
var um Þaö í blöðum á Noröurlöndum,
aö Einar H. Kvaran kynni aö fá Nóbels-
verölaun á árinu 1923. Sænsk blaöa-
kona var hér á ferö, heimsótti Sigurð
Nordal og spurði hann um íslenzkar
bókmenntir. Um Þetta viötal segir
Nordal svo: „Ég mun hafa látiö í Ijós, aö
ég væri ekki ánægöur meö Einar H.
Kvaran sem fulltrúa íslenzkra bók-
mennta, enda gat hún vel ráöiö Það af
Þeim ummælum, sem ég haföi Þegar
haft. Ég man vel, aö ég sagöi viö hana
og lagði áherzlu á: Þaö eina, sem Þér
megiö hafa eftir mér um Þetta mál, er
Það: aö óg tel óhæfilegt, aö sænska
akademíiö, sem skortir alla Þekkingu á
íslenzkum bókmenntum, veiti íslend-
ingi Nóbeisverölaun, nema Þaö spyrji
áöur um álit Háskólans í Reykjavík um
Þaö mál.“ Siguröur Nordal fékk nokkrar
ákúrur í blöðum, vegna óánægju hans
meö Einar H. Kvaran, sem Nóbelsverö-
launahöfund. Ritdeila Þeirra Einars
hófst svo meö Því, aö Siguröur birti
ritgerö í Skírni áriö eftir 1925, sem hann
nefndi „Undir straumkvörf". Ritgeröir
Þeirra uröu sex, Þrjár frá hvorum og
birtust fjórar Þeirra í löunni, en síöasta
grein Nordals Foksandur kom f Vöku
1927.
Ég man svo langt, aö fjöldamargir
lásu Þessar ritgeröir meö athygli og
eftirvæntingu, enda áttust hér viö tveir
höfuösnillingar á sviöi heimspeki, bók-
mennta og málsnilldar.
Tvíhyggjan — hin
eilífa barátta milli
góös og ills
í upphafi ritgeröar sinnar „Undir
straumhvörf" segir Siguröur Nordal svo:
„Þessi grein fjallar um skiptar skoöanir.
Henni er ekki ætlaö aö vera heildar-lýsing
verka Einars H. Kvarans. En ég mundi
aldrei hafa haft fyrir aö rita hana, ef ég
teldi Einar H. Kvaran ekki merkilegan og
áhrifaríkan rithöfund. Ég hef miklar
mætur á fyrri bókum hans, og hef
oftsinnis látiö þaö opinberlega í Ijós. En
þrátt fyrir þaö hef ég fyrir löngu fundiö
meginatriöi í lífsskoöun hans (og sam-
svarandi veilur í list og stíl), sem ég var
algerlega ósammála".
Síðar segir Nordal: „Mér finnst stíll
Einars H. Kvarans skemmtilegastur, þeg-
ar hann talar í eigin nafni. Hann ritar
einhverjar liprustu og ísmeygilegustu
blaöagreinar sem ég þekki. En honum
mistekst mjög oft aö láta persónur sínar
tala sæmilega eölilega."
Hinn mikli fyrirgefningarboöskapur í
skáldsögum Einars Kvarans telur Sigurð-
ur aö sé ekki siöbætandi og segir aö
Einar H. Kvaran hafi valiö úr kristindóm-
inum, þaö sem honum hentar, mannúö
og kærleik, en sleppt hinum ströngu
kröfum siðferöis og réttlætis.
Til dæmis um dvínandi siögæöiskröfur,
skrifar Siguröur Nordal neöanmáls: „Um
leið og ég er að skrifa þetta, rekst ég á
svo merkilegt dæmi þess, aö ég get ekki
stillt mig um að tilfæra þaö: Fyrir fáum
áratugum var talað um takmörkun barna-
fjölda meö Frökkum sem synd og ódæöi;
Nú eru ritaöar óteljandi kennslubækur í
þeirri list um allan hinn siöaöa heim, og
alls konar „tilfæringar" auglýstar í öllum
blööum aö heita má. Enn er fóstureyöing
hegningarverð samkvæmt lögum. En
bæöi almenningsálit og lögfræöingar
hallast meir og meir að því að telja hana
ósaknæma. — Og nýlega samþykkti
landsþing sameignarkvenna svolátandi
tillögu frú Tove Mohr: „Vér heimtum
hegningu fyrir barnamorð úr lögum
©
numda, þegar gift eöa ógift kona líflætur
nýfætt barn sitt áöur en sólarhringur er
liöinn frá fæöingunni“. — Hvert veröur
næsta stigiö? Eöa ætli tími só kominn aö
nema staöar og hugsa sig um?“
Loks skal hér tilgreind niðurstaða
Siguröar Nordals um tvíhyggjuna, hina
eilífu baráttu milli góös og ills: „Ég
undrast oft trú þeirra nútíðarmanna, sem
ekki sjá neina eiginleika guös, nema
almættiö og algæzkuna, treysta á, aö þar
Einar H. Kvaran:
sé óþrotlegur sjóöur miskunnar, þvert
ofan í öll þau lögmál tilverunnar, sem oss
er leyft aö skyggnast inn í ... Allt
ósamræmi heimsins, tregöan, heimskan,
ranglætiö, illmennskan viröist benda til
þess, að hiö góöa eigi viö ramman reip
aö draga og baráttu Ijóss og myrkurs sé
ekki lokiö og veröi líklega aldrei. Mér er
tamast aö hugsa mér guö sem unga
hetju, sem berst blóðugur og vígmóður,
en Ijómandi af von og þrótti, viö dreka
hins illa. Hann er Ijósgeislinn, sem klýfur
myrkrin, en megnar ekki aö útrýma þeim.
Hann er andinn, sem blæs lífi í efniö, en
stynur í viðjum þess. Hann er enn ekki
fullþroskaöur, því aö þroski hans er
óendanlegur eins og myrkravöldín, sem
hann berst við. En hver hrein og djörf
hugsun, hvort drengilegt verk, hver heil
tilfinning eykur mátt hans. Vér erum allir
hermenn, með honum eöa móti, frá
barninu til öldungsins, og hvert spor, sem
„Annaðhvort verðum vér að vera einveldis-
menn eða tvíveldismenn í hugmyndum vorum
um tilveruna. Annaðhvort verðum vér að ætla,
að frumaflið, það vitsmunaafl, sem drottnar í
tilverunni, sé eitt — Það vitsmunaafl sem vér
nefnum guð — eða að frumöflin séu tvö,
annað gott og hitt illt, og að eðli þeirra sé svo
háttað, að þau geti aldrei runnið saman, en
hljóti að heyja stöðuga og eilífa baráttu
hvort við annað.
Ég er einveldismaður í þessum skilningi. Ég
get ekki með nokkru móti hugsað mér
tilveruna annan veg en sem eining, heild.“
Sigurður Nordal:
Mér er tamast að hugsa mér guð sem unga
hetju, sem berst blóðugur og vígmóður, en
Ijómandi af von og þrótti, við dreka hins illa.
Hann er Ijósgeislinn, sem klýfur myrkrin, en
megnar ekki að útrýma þeim. Hann er andinn,
sem blæs lífi í efnið, en stynur í viðjum þess.
Hann er enn ekki fullþroskaður, því að þroski
hans er óendanlegur eins og myrkravöldin
sem hann berst við.