Lesbók Morgunblaðsins - 14.07.1979, Blaðsíða 12

Áhrif veðurfars
á byggð og útivist
Framhald aí bls. 7
Meö Því aö byggja
hverfi, eins og sýnt
er hér á myndinni,
má mynda gott
skjól, eins og sýnt er
fram á á hinum
myndunum. Hér er
auövelt aö skapa
mannlegt umhverfi
meö fjölförnum
göngustígum, og
gróöursnld veröur
meiri í skjóli hús-
anna.
Kem heim og er góður...
r ramhald af bls. 5.
ar, en bakgöröunum lokuöu skyldi
útrýmt. Því miöur veldur íslensk
veörátta því, aö í stað slagorðanna
þriggja mætti fremur setja orðin
blástur, rigning og ömurlegt um-
hverfi. Og enn í dag erum viö
íslendingar ekki lausir undan áhrif-
um funktionalismans.
Og nú er komiö aö því, aö ég
útskýri, hvaö ég á við með lífi í
íbúðarhverfunum. Þar á ég ekki við,
að fólk sitji í hópum undir sólhlífum
milli blokka funktionalismans, eöa
kaffihús séu á hverju götuhorni, og
ef einhver hefur skiliö síöustu grein
mína á þann hátt, má vera, aö um sé
aö kenna ónákvæmu oröalagi mínu.
Þá vaknar stóra spurningin: Sækj-
umst viö eftir útivist, eða er hún e.t.v.
ekki möguleg á íslandi? Ég held, aö
allur sá fólksfjöldi, sem á góðviðris-
dögum má sjá, t.d. í Austurstræti,
Laugardalsgaröinum, Öskjuhlíö, Ár-
bæjarsafninu, Hellisgeröi í Hafnar-
firöi og Heiðmörk, sýni aö útivist sé
möguleg á Islandi, og aö fólk sækist
eftir að nota sér þá fáu góðviðris-
daga, sem hér eru, ef umhverfið er
aðalaðandi. Spurningin verður þá,
hvort þetta á aöeins aö gerast um
helgar, þegar hreyfanlegi hópurinn
er heima, eöa hvort þaö eru sjálf-
sögö mannréttindi þeirra, sem heima
sitja, aö búa viö aðlaðandi umhverfi,
sem tekur miö af íslensku veðurfari.
Flestir þeir, sem heima sitja, þurfa
aö nota útisvæöi hverfanna á ein-
hvern hátt. Börn leika sér úti og fara
í skóla, og húsmæöur fara út til aö
versla, sinna börnunum o.s.frv. Nú
leika þessi börn sér á næöingssöm-
um og einangruðum baklóöum, en
mjög auðvelt væri að tengja þær
saman og mynda um leið skjól.
Göngustíga má leggja þannig, aö
þeir safni á sig fólki, ef þeir eru fáir,
og beint liggur viö fyrir sem flesta aö
nota þá, eins og t.d. í hverfinu sem
ég gat um í Lundi í Svíþjóö. Þá hittist
fólk sjálfkrafa og stoppar til aö tala
saman og lítur jafnvel inn hvaö hjá
öðru. Hingað til virðumst viö oftast
hafa stefnt að því aö dreifa fólki sem
mest, þannig aö þaö hittist helst
aldrei nema í verslunum. Til aö
göngustígar séu notaöir, er svo aö
sjálfsögðu nauðsynlegt, að á þeim sé
gott skjól fyrir vindi, en erfiöara er aö
skýla fyrir regni.
Aö öllu þessu athuguöu held ég,
aö það sem viö íslendingar eigum aö
stefna aö, sé þétt, lág byggö, meö
sem minnstu af samsíða húsum. í
skjóli þessarar byggðar þrífst trjá-
gróöur vel. Okkur íslendingum hefur
lengi hætt til aö gleyma veðráttunni,
þegar viö byggjum, og má t.d. benda
á skólakumbaldana meö skjóllaus-
um útisvæöum sem dæmi um þaö.
Auk þess hættir okkur viö aö dreifa
byggðinni um of, og berum því þá
gjarna viö, aö viö eigum nóg land.
Utivistarsvæöi okkar eru líka oft of
opin og of stór, og við gerum ekki
nóg af því aö rækta skjólbelti. Þrátt
fyrir okkar höröu veöráttu tei ég, aö
viö íslendingar getum byggt lifandi
hverfi meö blómstrandi mannlíf, ef
skilningur er fyrir hendi, þótt enn um
sinn veröi margir aö norpa í norðan
skafrenningi eða suðvestan slag-
viöri, þegar verst lætur.
hlegiö. Hann mátti ekki vita hversu illa
henni leið. Anna var yndisleg kona.
Svo hátt gat hún aldrei náö. Hún gat
ekki verið léttlynd. Hún gat ekki vikiö
því frá sér, sem rétt var og eðlilegt, og
tekiö öllu meö þögn og þolinmæöi.
Hún var þrúguö og ófrjáls, þaö vissi
hún en hún gat ekki gert neitt við því.
Hún fór inn í búrið og fyllti pott af
kartöflum. Svo fór hún meö pottinn að
vaskinum og fór aö skola af þeim. Hún
vissi aö þaö var óþarft, því aö sjálfa
langaöi hana ekki í mat og hann kæröi
sig heldur ekki um neitt. En þaö var
hjálp í því að hafa eitthvað fyrir stafni.
— Maöur kemur heim og er góöur,
sagði hann aftur, en nú var hann ekki
ánægður lengur.
Hann leit í kringum sig og svipur
hans var tómlegur. Oröin voru ekki
lengur loftfimleikaslá yfir höföi hans.
Þau voru geröi milli hans og hennar. Ef
hún bara heföi skynjað að hann var
kominn heim! hugsaöi hann. Ef hún
heföi bara skynjaö ávaxtapokann
hans. Ef hún bara skildi aö hann heföi
ekki aðeins falliö fyrir freistingunum,
heldur líka yfirunniö heilmikiö af þeim,
já, að hann haföi yfirunnið það erfiö-
asta, þá stæði hann ekki hér í frakka
með hatt, þá heföi hann haldið henni í
faömi sér núna.
— Maður kemur heim og er góöur,
sagði hann.
En nú voru orðin honum einskis
viröi. Hann var örvinglaöur. Guð minn
góöur, hugsaöi hann, mikiö er hjóna-
band okkar heimskulegt og misheppn-
aö. Ég ætti aö vera ööruvísi. Týra hefði
átt aö eiga annan mann. Allir segja, aö
hún sé besta konan hérna í hverfinu.
Hún er góö húsmóöir, þaö er hún! Því í
fjandanum er ég ekki eins fullkominn
og hún? Því get ég ekki eignast
eitthvaö af skapstyrk hennar?
Hann leit á hana. Hún haföi bundiö
skítuga svuntu yfir þá hvítu og sat á
stól meö stórt vaskafat í keltunni. Á
gólfið viö hliöina á sér haföi hún sett
hvítu emaléruðu fötuna með vatni. Hún
hélt á gulu kartöfluhýði. Hún haföi
þegar afhýtt margar kartöflur. Með
jöfnu millibili datt hvít falleg kartafla
niöur í fötuna. Hún afhýddi í þunnum
flyksum og öll svörtu augun plokkaöi
hún úr meö hnífsoddinum. Áöur en á
löngu leiö þakti afhýöingurinn allar
kartöflurnar í vatnsfatinu. Hún varö
stööugt aö leita dýpra meö höndunum
til aö finna eina.
Hann stóð lengi og horföi á. Örvænt-
ingin óx í honum. Hann gat ekki risið
undir henni lengur heldur missti stjórn
á sér.
— Maöur kemur heim og er góður!
öskraöi hann aftur. En þó maður komi
heim og sé góður, tekur helvítis
eitursúr kelling á móti manni, sem
virðir mann einskis. Bara viö aö sjá þig
þegar ég kom inn úr dyrunum þarna,
hugsaöi ég: Guö, hvaö ég er mikill
bjáni aö koma heim til hennar og vera
almennilegur.
Hún þagöi og afhýddi. Hún skildi nú
aö hann myndi fara aftur í bæinn. Hann
mundi drekka áfram og eyða pening-
um og skemma heilsuna og samvisk-
una. Hann mundi fara heim meö
þessum Rickard. Þeir mundu drekka
frá sér ráð og rænu og svo mundu þeir
ná sér í kvenfólk.
Ó! Hana verkjaði. Hvers vegna var
hún ekki öðruvísi. Hvers vegna gat hún
ekki slakað til eins og hún vildi og
þóknast honum?
— Maður kemur heim og er góöur!
öskraði hann. En hérna heima getur
maður ekki veriö. Farvel!
Hann begði sig gegnum geröishlið
oröa sinna. Hann fann aö hann kafaöi
til botns í eymd sinni, en hann gat ekki
látið vera aö skútyröa hana meö
niðurlægjandi upphrópun.
— Farvel, þín eitursúra kelling!
skrækti hann.
Hann eigraði um og byrjaði að
blístra. Hann baröi nokkrum sinnum í
boröið. Svo fór hann að steppa. Þaö
var í kveöjuskyni.
Trararapp rapp rapp! Trararapp
rapp rapp!
Hún hætti að afhýða. Hún starði
niöur í vatnsfatið á snúinn og óhreinan
afhýöinginn. Henni datt skyndilega í
hug að það væri mannsheili, kannski
guðsheili eöa kannski heili verundar-
innar, sem lá þarna samanskroppinn í
vatnsfatinu í kjöltu hennar.
Örvænting hennar safnaðist saman í
endapúnkt, sem náði út yfir alla
mannlega vídd. Hún yfirþyrmdi allan
raunveruleika. Enginn Ijósdepill var í
sjónmáli. Þaö haföi veriö ráöist aö
grundvallarlögmáli hennar. Allt var
örvæntingunni háö.
Sársaukinn, sem greip hana var
næstum deyfandi. Hann sveipaöi hana
í svart ský. Hún heföi gefiö upp andann
ef þetta heföi haldiö áfram, fannst
henni á eftir. Hún heföi ekki getað lifað
í þessu hræðilega kyrkingartaki. Langt,
langt í burtu heyrði hún háðsleg
kveðjustepp Sörens. Þau fjöruöu smátt
og smátt út og dóu í fullkominni þögn.
Svo þaut hún allt í einu á fætur og
hljóp inn í stofuna og kastaði sér í
fangið á honum.
— Sören! Ég er svo ægilega hrædd!
hljóðaöi hún. Þú verður aö hjálpa mér.
Hún reif í hann og saug sig fasta viö
munn hans.
— Ó, hvaö ég elska þig, hvaö ég get
elskaö þig, hvíslaöi hún við vanga
hans. Fyrirgefðu mér. Þetta er mér aö
kenna. Þú veröur aö trúa mér. Ég elska
þig svo óumræðilega mikiö. Ég vil vera
alveg eins og þú vilt hafa mig.
Það rann næstum af honum. ískald-
ur fleinn var rekinn í gegnum hann.
Hann skammaðist sín svo mikiö að
hann gat hvorki kingt eða dregið
andann. Hann fann að hann mundi
brátt bresta í grát ef hún hætti ekki að
hvísla svona að honum. Ó! Hann vildi
fórna lífi sínu fyrir að sjá hana glaöa.
Hann fann að hann var henni óverðug-
ur. Að láta blítt að henni, kyssa hana
— allt þess konar var honum ómögu-
legt og ófyrirgefanlegt. Hann heföi
getaö dáið fyrir hana, ekkert annað gat
bætt fyrir brot hans.
— Til fjandans meö gleðskapinn,
sagði hann loöinni röddu. Fari hann
allur til helvítis.
Hún dró hann aö sófanum. Hún
færöi hann úr frakkanum og jakkanum
og skyrtunni. Þau lögðust og þrýstu
sér hvort aö ööru, og þau lágu í algjörri
þögn klukkutímum saman. Sársaukinn
í sál þeirra dvínaöi. Hún vissi aö hún
hafði ekkert breyst. Hún vissi aö hann
hafði ekkert breyst. Bæöi vissu þau, aö
það sem skeö haföi í kvöld mundi
endurtaka sig, kannski næsta laugar-
dag, kannski einhvern annan dag. En
þessi vitneskja var ekki lengur nein
hindrun á milli þeirra. Hún fékk þau
þvert á móti til aö njótast dýpra og
innilegar.