Lesbók Morgunblaðsins - 14.07.1979, Blaðsíða 6

Bjarni Jóhannesson arkitekt og verkfræðingur
ZSSáSXá

Ahrif
veðurfars
á byggð
og útivist
Þannig hvergi byggjum viö enn í dag.
eða:, T
Er Island
óhæft til
útivistar?
og trjágróöur þar er mjög lítill miöaö
viö aðra hluta Svíþjóöar. En nóg um
þaö.
Veðrið, sem alls
ekki gleymdist
Þegar ég hóf aó skrifa greinar
mínar um arkitektúr og umhverfi
hér í Lesbókina, var Þaö einlæg ósk
mín, að Það yröi til Þess aö hvetja
fleiri til umhugsunar um Þessi mál,
og helst að fleiri yrðu til Þess að
skrifa um Þau. Nú hefur mér loks
oröiö aö Þeirri ósk minni, og Þakka
ég Gísla Sigurössyni ágætt innlegg
hans með grein í Lesbókinni Þann
9. júní s.l. Þar voru mörg orö í tíma
töluö. Þar var deilt hart á arkitekta
og aöra húsahönnuöi og skipu-
leggjendur. Síst mun ég reyna aö
verja Þá högginu, en tel aó Þeir eigi
aö gera Þaö sjálfir með Því aó vera
virkari í umhverfismálum en hingaö
til. Þó tel ég ekki rétt aö kenna
Þessum hópum um allt, sem miður
fer, Því vissulega hafa margir Þess-
ara manna bent á ýmsar umbætur,
en ekki getaö vakiö áhuga almenn-
ings eða ráöamanna, áhuga, sem
Því miöur viröist oftast af skornum
skammti.
Áöur en lengra er haldiö, vil ég þó
nefna þrjú atriði í grein Gísla er hann
fjallar um grein mína í Lesbókinni
þann 2. júní s.l. í fyrsta lagi er ég
eindregiö á móti flötum þökum hér á
landi, og þaö hafa hygg ég aö segja
megi um flesta arkitekta aöra, þótt
nokkrir hafi e.t.v. flutt þennan siö til
landsins á sínum tíma í góöri trú. í
ööru lagi hef ég aldrei gert mér vonir
um iðandi mannlíf eöa fólk sitjandi
undir sólhlífum hér á landi allt áriö
um kring, en þaö er líka langur vegur
milli þess og þeirra dauöyflislegu
hverfa, sem viö búum í hér. í þriöja
lagi er hverfi þaö, sem ég lýsti í
greininni, ekki í Suður-Evrópu, held-
ur í bænum Lundi í suður-Svíþjóð.
Aö vísu skal þaö viöurkennt, aö
ársmeðalhitinn þar er um 3°C hærri
þar en hér á landi, og júní og júlí hér
jafngilda maí og september þar, en
vetur á mælikvaröa okkar á suðvest-
urhorninu ríkir þar þó um 5 mánuöi á
ári. Lundur þykir einn mesti vindrass
í Svíþjóö, en í umræddu hverfi eru
þaö húsin sjálf, sem veita skjól, en
ekki trjágróöur, sem er mjög ungur.
Skánn er auk þess akuryrkjuhéraö,
Eitt það fyrsta, sem athuga þarf,
þegar ný byggö er skipulögö, er
verðurfar. Þetta er sérstaklega mikil-
vægt fyrir okkur íslendinga, sem
búum á noröurmörkum hins byggi-
lega heims. Hversu mikiö skjól
þurfum viö, og getum við notaö
okkur umhverfiö til útivistar? Það
eru fyrst og fremst þrír þættir
veðurs, sem viö þurfum skjól gegn,
kuldi, vindur og úrkoma. Ársmeöal-
hitinn í Reykjavík er 4,4°C, en 2,6°C
á Akureyri, og er þá miðað við
meöaltai áranna 1965—1971. Meö-
alhiti sumarmánuöanna þriggja er
10,3°C í Reykjavík, en 9,5°C á
Akureyri. Meöalhámark sólarhrings-
ins er þó nokkuö hærra, e-a 12,9°C
í Reykjavík, en 13,6°C á Akureyri
fyrir þessa sömu mánuöi. Óþægindi
frá vindi eru margvísleg, snarþar
vindhviöur geta jafnvel feykt okkur
til, og vegna aukinnar útgufunar frá
húöinni veldur allur vindur okkur
kælingu. Meöalvindhraöinn yfir
sumarmánuöina þrjá er 31/z vindstig í
Reykjavík, en 3 vindstig á Akureyri.
Miðaöa viö meðalhita þýöir þetta
meðalkælingu um 5—6°C, svo aö
groft reiknað lækkar þessi vindur
meðalhámark sólarhringsins yfir
sumarmánuöina þrjá niöur í 7—8°c
á báöum þessum stööum. Ef okkur
tekst aö mynda skjól, þannig aö
vindhraöinn veröi aöeins 2 vindstig,
veröur vindkælingin óveruleg, aðeins
um 1°C. Þá er komiö aö þriöja
þættinum, sem er úrkoma, þ.e. bæöi
regn og snjókoma. Almennt má
segja, aö úrkoma í kyrru veöri sé
okkur ekki til ama, en þegar hvessir,
veröur hún hvimleið, og þá er varla
um neina útivist aö ræöa.
Ekki dýrara aö byggja
yfirbyggðan miðbæ, ef
gert er ráð ffyrír Því strax
Þá er næst að athuga, hvernig við
getum notfært okkur þessar staö-
reyndir. Til aö fá fullkomiö skjól gegn
veðri, þurfum viö veggi og þak. Viö
getum t.d. byggt þök yfir miöbæi,
eins og Gísli getur um í grein sinni og
vissulega væri þaö huggulegt aö
byggja þak yfir Austurstræti, og um
leið gætum viö ýtt bönkunum, sem
taka nú um helming götunnar, til
hliöar og sett verslanir og veitinga-
hús í staðinn. Þetta mundi án efa
auka líf í miöbænum. Þetta yröi þó
mjög fjárfrek framkvæmd, og í dag
viröist þaö varla vera meira en
framtíöardraumur. Yfirbyggðir miö-
bæir eru íslenskum arkitektum
reyndar alls ekki ókunnir, og má þar
t.d. benda á hugmyndir um nýja
miðbæinn viö Kringlumýrarbraut,
miöbæ Kópavogs og Hallærisplanið.
Allar þessar hugmyndir hafa mætt
nokkurri andstööu, ýmist stjórnvalda
eða almennings. Þess ber að geta,
aö ef gert er ráö fyrir því í upphafi, er
ekki dýra'ra aö byggja yfirbyggða
miöbæi en óyfirbyggða.
Miöbæir meö yfirbyggðum göngu-
götum eru sem sé vel til þess fallnir
aö skapa líf í borg, og þjóna þeir þar
sérstaklega hreyfanlega hópnum,
sem ég skilgreindi í síöustu grein
minni sem þaö fólk, sem hefur bíl til
eigin afnota. Til aö skapa líf í
hverfunum sjálfum, má hugsa sér aö
byggja hverfismiðstöðvar á sama
hátt, með verslunum, ýmissi þjón-
ustu, skemmtanaiðnaði, frístunda-
iöju, íþróttasölum, skólum o.fl. undir
sama þaki. Slíkar hverfismiöstöövar
hafa því miöur líka fengiö takmark-
aöan hljómgrunn hjá stjórnvöldum,
og þótt þær væru byggðar, mundu
þær veröa aö þjóna mörgu fólki af
stóru svæöi, og þar af leiöandi yrðu
þær mjög dreifðar um borgina.
Hægt væri að hugsa sér minni
einingar og þéttari, þar sem aðeins
hluti af áöur nefndum athöfnum færi
fram, en hætt er viö, aö þar mundi
ekki skapast það líf, sem til væri
ætlast.
Þá er komið aö sjálfum hverfun-
um, og hvernig viö gætum hugsan-
lega gætt þau lífi. Hugsanlegt væri
eitthvaö form af sambýli, háhýsa-
formiö viröist hafa gengiö sér til
húöar víðast hvar í heiminum, en
eins og t.d. má sjá á horni Grensás-
vegar og Hæöargarðs, má forma
sambýlishús á margan hátt. Mikil-
vægt er, aö tilraunir veröi geröar í
þessum efnum. Fyrir nokkrum árum
var raunar efnt til samkeppni um
þessi mál, og útkoman varö hring-
laga blokkirnar viö Meistaravelli. Mig
minnir, að tillögurnar, sem hlutu 2.