Lesbók Morgunblaðsins - 22.09.1979, Blaðsíða 2

Niður með fjór-
menningaklíkuna
Skjótt kemst hver aö því, aö glópur
emn heldur sig skilja Kínverja á auga-
b agði. Samt er mér óhætt aö segja,
a ■> tveir dagar í samvistum viö Sjao Jú,
þ egilegt viömót hans og vinsamleg
f rvitni um aöstæður okkar Banda-
r Kjamannanna brutu léttilega ís milli
ckkar — þegna úr sitt hvoru framandi
heimshorninu. Sjao er á fimmtugsaldri,
Ijóöskáld og leikritahöfundur. Fáguö
framkoma hans brást ekki þær átta
síundir, sem viö vorum samvistum á
hverjum degi. Hann sýndi aldrei undr-
unarmerki nema þegar hann stóö
s álfan sig aö því aö hlæja. Þaö tók
r jkkra stund aö átta sig á því, aö
dapurlegur glettnisglampinn, sem kom
í augu hans, þegar hann hlustaöi á
Inge lesa úr bók meö T’ang-ljóöum á
kínversku, táknaöi einlæga aödáum.
Satt aö segja fannst mér hann stund-
um horfa á hana rannsakandi auga
e ns og hún væri vera frá annarri
stjörnuþoku.
Einn morguninn fórum viö þrjú
ásamt leiðsögumanni okkar, Sú Kúang
(sem haltraði aöeins minna eftir aö mér
tókst að neyöa upp á hann amerískum
fótaumbúnaöi fyrir íþróttamenn) fjórar
hæöir niöur í jöröina eftir breiöum
stiga. Viö komum inn í bogahvelfingu
úr gráum úthöggnum steini með tvö-
faldri lofthæö, sem haföi huliö gersem-
ar í gröfum Mingkeisaranna öldum
„Þið látið alltaf allt Rakka,
sem þið eruð að hugsa”
Leikritaskáldið ARTHURMILLERsegir frá Kínaförsinni. ,Fyrri hl.
Bandaríski rithöfundurinn Arthur Miiier er vel þekktur hér á landi
fyrir leikritin Allir synir mínir, í deiglunni, Horft af brúnni,
Sölumaður deyr og Eftir syndaflóðiö, sem öll hafa veriö sýnd á
sviöi í Reykjavík. Verk hans einkennast af þjóöfélagslegu raunsæi
án þess aö vera slagoröakennd og af Ijóörænni ádrepu. Næmi
hans fyrir lýsandi smáatriðum nýtur sín vel í ferðalýsingunni, sem
hér eru birtir kaflar úr.
Arthur Miller fór til Kína í fyrrahaust, um það bil sem gagnrýnin á
„fjórmenningaklíkunni" var í algleymingi, „þó að fjöllin færu hætt
aö dansa (eins og sumir fullyrtu að þau hefðu gert). “ Forvitni og
hreinskilni einkenndi viötökur Kínverjanna, segir Miller. Hann
segir, aö atburöir í Kína hafi vakiö athygli hans þegar á fjóröa
áratug aldarinnar. Hann kynntist Edgar Snow, höfundi bókarinnar
Rauð stjarna yfir Kína, „bestu fréttalýsingar sem ég hef nokkurn
tíma lesið.“ Miller eygði í Kína „nýtt stig í þróun mannkyns,
marxíska byltingu meö forystumenn sem gátu séö tilveruna í
gamansömu Ijósi og með vott af háöi og jafnframt af fágun og
næmi eins og Sjú En-læ. Þessum eiginleikum haföi fariö lítiö fyrir í
Sovétríkjunum. “
Hins vegar segist Miller hafa gefist upp á að fylgjast með
sviptingum síöari ára í Kína. Hann mætti því til leiks án mótaöra
skoðana á ágæti manna og stefna haustiö 1978.
Meö honum í Kínaförinni var kona hans, Inge Morath,
Ijósmyndari og málamanneskja, sem ávarpaöi gestgjafana á
kínversku viö komuna.
saman. Því miöur var þar lítið aö sjá
nema hvelfingarnar sjálfar og eitt eða
tvö risavaxin hásæti úr grjóti meö
upphleyptum drekamyndum, sem voru
ekki auöflutt úr staö. Tvær ábyrgöar-
fullar ungar konur, sem skýldu áer
gegn rakanum í svörtum skikkjum eins
og andalúsískar smalastúlkur, sátu
einslegar yfir ferðalöngum og hálf-
rökkri. Samt var eitthvað yfirþyrmandi
yfir öllu þessu níðþunga grjóti, sem var
svo vandlega komið fyrir til verndar
látnum stórmennum og dýrgripum
þeirra fyrir þjófum og pólítískum and-
stæöingum Minganna.
Þegar kom út í sólina aftur, spuröi ég
leikritahöfundinn, hvernig grafhýsin,
sem voru nýuppgrafin, heföu fundist.
„Keisarinn lét gera steintöflu,” sagöi
hann, „þar sem nákvæmlega var lýst,
hvar þau væri aö finna, og þessi
steintafla fannst fyrir ekki löngu síðan.
Reyndar hafa menn alltaf haft lauslega
hugmynd um staösetninguna."
Þessi þversögn verkaöi skemmtilega
á mig, svo aö ég sagöi: „Allt þetta lagöi
hann á sig til aö vernda og fela
fjársjóöi sína, en eigingirnin var svo
mikil, aö hann gat ekki á sér setiö aö
láta fólk dást að þeim.“ Ferðafélagar
mínir vissu ekki, hvaöar á sig stóö
veðriö. „Hégómagirnd hans varö til
þess aö þiö funduö grafhýsiö.”
Þeim var einkennilega mikiö skemmt
yfir þessu. „Þetta var snjallt hjá þér!“
sagöi Sjao Jú, sem var ekki sérlega
hláturmildur maöur. Mér þótti merki-
legt, aö þessi fremur augljósa þver-
sögn kom róti á hug hans. Sama gilti
um Sú Kúang, sem viö vorum nú farin
aö læra svolítiö á. Þegar þeir vitnuöu til
þessarra ummæla minna hvaö eftir
annaö á eftir, mátti ætla aö hér lægi
eitthvaö meira aö baki en bara keisar-
inn og grafhýsi hans.
Mér kom sú skýring í hug — og hún
átti viö fleiri Kínverja síðar — aö þaö,
sem væri svona merkilegt, væri þaö,
aö ég haföi vissar getgátur um per-
sónueinkenni forystumanns út frá því,
sem hann aðhafðist í embættisnafni.
Ekki svo aö skilja, aö leiötogar heföu
ekki eigin persónuleika aö mati Kín-
verja, en valdiö sem slíkt var sneytt
honum, og í marxískum anda hefur
fólki tamist aö líta á æöstu menn sem
raddir einar eöa fulltrúa efnahags- og
stjórnmálaafla, einkum þó stéttabar-
áttunnar. Þaö var í sjálfu sér fráleit