Lesbók Morgunblaðsins - 22.09.1979, Blaðsíða 3

hugmynd, aö hégómagirnd eins leið-
toga gæti velt slíku hlassi, en um leið
var Ijóst, aö þeir hugsuðu þessa
hugsun eins og löngu grafna en ekki
gleymda minningu; þaö mátti heyra á
hálfbirgöum en samþykkjandi hiátri
þeirra, sem ekki var laus viö hæönis-
hljóm. (Þeir eru enn fornmenningarfólk
eins og Grikkir Eskýlosar; þaö, sem
vekur áhuga þeirra, er síður slúðursög-
ur um fræga menn og háttu þeirra en
áhrif þeirra á almannahag.)
Samt sem áöur var augljóst, að þeir
voru ekki í essinu sínu þegar fariö var
aö persónugera atburöi sögunnar.
Ástæðan til þessarar tregöu kom smán
saman í Ijós. Allt frá fyrstu stundu
okkar í Kína voru skemmdarverk
fjórmenningaklíkunnar útmáluð fyrir
okkur — eöa öllu heldur má segja aö
lýsingunum rigndi yfir okkur eins og
hellidembu. Eftir aö við náöum okkur
eftir fyrstu skúrina, þótti okkur allt aö
því fyndiö aö kenna þrem mönnum og
einni konu um allt illt hjá þjóð, sem
taldi miljarö manns. Þaö var á mörkun-
um hægt aö taka þessu algjörlega
alvarlega. Allt var þessari ofstækisklíku
í miöstjórninni aö kenna: hve leikritun
og kvikmyndagerö var fáskrúöug,
samgöngukerfiö bágborið og fáfræöin
og afskiptaleysiö mikil um umheiminn.
Fjórmenningunum haföi tekist aö
hrifsa til sín völdin í landinu á ókunnu
augnabliki í fortíöinni, og þaö þurfti til
þáverandi varaformann flokksins meö
liöi sínu til aö taka þau í karphúsið, og
stinga þorpurunum fjórum inn og taka
sjálfir viö stjórnartaumunum.
Jafnvel þó að skammarherferöin
gegn Trotskí í Sovétríkjunum á sínum
tíma sé höfö í huga, var þessi opinbera
fordæming á foringjum, þótt fallnir
væru, æöi nýstárleg, ekki síst þegar
haft er í huga aö Sjang Síng, kona
Maós, og liösmenn hennar voru ekki
einungis sökuö um stefnuvillur, heldur
einnig siöspillingu, sem átti aö vera
leiöandi marxistum víösfjarri þótt á
glapstigum væru. Eftir því aö dæma
sem Sjaó Jú og aðrir rithöfundar,
leikstjórar og leikarar sögöu, haföi
Sjang Sing hegðað sér frekar eins og
bitur, hefndarfull og afdönkuö leikkona
en stjórnmálafrömuöur hjá fjölmenn-
ustu þjóð heims. Sem dæmi má nefna,
aö fjöldi leikhúss- og kvikmyndafólks í
Sjanghæ var fangelsaður milli 1960 og
70 fyrir þá eina sök, aö þeir þekktu til
hennar broguðu fortíöar sem leikkonu í
Sjanghæ, og sögur gengu um aö hún
heföi gengiö á mála hjá hinni illræmdu
leynilögreglu Kúomitang og njósnaö
um byttlngarmenn á fjóröa áratug
aldarinnar.
Kanadíski blaöamaðurinn, sem viö
hittum fyrsta daginn í Peking, ætlaöi
aö reynast sannspár; hann sagöi viö
okkur: „Þiö eigiö eftir aö komast að
því, að þeir kenna fjórmenningunum
um allt, sem aflaga fer í landinu. Ég var
í samsæti nýlega og settist á stól, sem
brotnaði, og þegar ég hafnaði á
gólfinu, leit ég yfir söfnuöinn og
hrópaöi: „Fjórmenningsklíkan“. Fólk
ætlaði aö springa úr hlátri."
Þegar öllu er á botninn hvolft var
fjórmenningaklíkan tákn um tímabil
ógnarstjórnar og óstjórnar, þvert á
heilbrigöa skynsemi og orsök til þess
aö landinu miöaði svo hægt fram á
leið. Þess vegna spuröi ég Sjaó Jú aö
því, hvort stjórnvöld gæfu aö því gaum
núna, að aðrir uppvöðsluseggir fengju
ekki tækifæri til aö komast í valdaaö-
stööu í framtíöinni. Þaö er rétt aö taka
þaö fram hér, aö þó aö Kínverjum sé
þaö ekki sársaukalaust, þá eru þeir
reiöubúnir aö taka slíkum spurningum
nú og játa og viðurkenna, aö þeir lágu
hundflatir fyrir haröstjóranum og þaö
Kínverskir leikarar við Leikhús fólksins í Peking niæna á Arthur Miller leikritaskáld og flestir ná honum aðeins undir nönd
Myndirnar tók eiginkona skáldsins, Inge morath.
Kínverskur hermaður með tvö, sem eiga að erfa landið, — þetta land sem er eins og
heimsálfa, þar sem býr milljarður manna, — en styttan að baki er tákn sögunnar og
mikils veldis.
sem verra er: í nafni vísindalegs
marxisma. En þaö er einnig rett, að
þeir eru nær þeir einu þegnar í
sósíalísku ríki, sem eru til í að ræöa
opinskátt um meinsemdir kerfisins
jafnt sem ágæti þess.
„Margir okkar spyrja sig þessarra
spurninga nú,“ svaraði Sjaó Jú.
„Hafið þið einhver svör?“
Enn var Ijóst, aö hann var tregur til
aö halda þessari umræöu áfram, en
hlaut þó aö gera þaö. „Viö héldum, aö
hún talaöi fyrir munn Maós formanns,
sko. Viö vissum ekki hve veikur hann
var síðustu árin sem hann lifði.“
„Og auðvitaö hélt hún í völdin, eftir
aö hann var allur."
„Já, þaö geröi hún.“
„Er erfitt fyrir ykkur aö horfast í augu
viö þessi ár?“
Augu hans flöktuöu, en svo tók hann
sig saman og horfði frman í mig. Hann
var vandræðalegur. „Já, þaö er erfitt."
Viö liöum yfir sólglitrandi og grunnt
Kún Mingvatnið hjá Sumarhöllinni í
Peking. Fiskar stukku upp úr vatninu
viö bátinn. Á litlu boröi á milli okkar var
skál meö eplum, karamellum og appel-
sínugosdrykk, sem Vináttufélagiö haföi
séö fyrir. Viö sigldum samhliöa háum
múrum, sem höföu umgirt borgina fyrir
fjórum öldum. Reyndar haföi síðasta
keisaraynjan látiö endurgera garöinn
og tjörnina, og ný kona á valdastóli
haföi nærri rænt honum aftiir frá
alþýöu manna. Þó aö þaö hljómi
ótrúlega, þá haföi Sjang Síng látið loka
garöinum fyrir almenningi og notaði
hann sem eigiö griöland.
Enn vorum viö í upphafi feröar
okkar, og ég vissi ekki ennþa þaö, sem
ég komst síöar aö: Kínverjar (rétt eins
og Frakkar) eru áhugalausir um utan-
landsferöir, vegna þess aö land þeirra
er í miöju heimsins. Þurrkar, stórflóð,
hungur og áþjan neyða þá til að
yfirgefa landiö, sjaldan forvitni.
Ég spuröi Sjaó Jú: „Séröu mikið af
erlendum bókmenntum?”
„Já, svofitið.“
„Eitthvaö bandarískt?"
Framhald á bls. 14.
©