Lesbók Morgunblaðsins - 10.11.1979, Page 3

plakatalist var augljós. Þetta
var samt tilbreyting frá ööru og
ánægjuleg viöbót viö mynd
listarflóruna. Aö sjálfsögðu
hlaut þaö aö þróast og breyt-
ast; ekki sízt þegar kröftugur
og lifandi málari eins og Einar
Hákonarson á í hlut.
Sú breyting er augljós á
sýningunni, sem nú stendur
yfir á Kjarvalsstööum. Gamla
formúlan hefur veriö lögö til
hliöar, en ný og frjálslegri
stefna tekin upp og stundum
nálgast þaö aö vera hreinn
expressjónismi. Myndefniö er
þó hvorki landslag, né tilbúiö
landslag borgarinnar, — held-
ur mannheimurinn sjálfur.
Ævinlega er fólk aöalatriöi í
þessum líflegu myndum;
stílfært fólk aö vísu, en það er
ekki lengur nálega abstrakt
form eins og áöur, heldur fólk
af holdi og blóöi og kannski
meö sál líka. Expressjónismi er
ailtaf gróf túlkun, en kemst oft
furöu vel að kjarna málsins. í
því sambandi er nærtækt aö
minna á mynd, sem heitir
„Partý“ og sýnir karlmann sitj-
andi í sóffa og tvær standandi
konur. Þær eru augsýnilega
orðnar leiðar á partýinu, —
kannski felst í því smávegis
áminning um innihaldsleysi
slíkra samkvæma. En meö
þeim grófu dráttum, sem Einar
beitir þarna, tekst honum vel
aö gefa til kynna leiðann, sem
sérstaklega birtist í andliti
annarrar konunnar. í staö
abstrakt forma, sem gjarnan
fylltu baksviöið áöur, sjáum viö
nú lífræn form; blaöstórar jurt-
ir, hest eöa kú. Og í staö
sléttmáluðu flatanna, sem ein-
kenndu myndir Einars áöur,
eru komin lausmáluö form, —
enn eitt kennitákn expressjón-
ismans.
Þetta er ánægjuleg sýning,
sem óþarft er aö lýsa nánar,
því vonandi tala Ijósmyndirnar,
sem hér fylgja með, skýrara
máli. Ánægjulegt er einnig, aö
nú virðist upp runnin friöaröld
á Kjarvalsstööum og rekur
hver stórsýningin aöra.
Síðastliðinn mánudag efndi
Jónas Ingimundarson píanó-
leikari til hljómleika í sýningar-
salnum; nýbreytni af því tagi
hefur veriö reynd áöur, til
dæmis á sýningu Baltasars á
Kjarvalsstööum, en ekki virö-
ast allir sannfærðir um aö sú
stefna sé rétt. Ég held þó, aö
þaö geti aöeins oröiö báöum
til styrktar og staðnum til
vegsauka, þegar mikið er þar
aö gerast. Þaö er gömul og
óraunhæf íhaldssemi aö halda
myndlistarsýningar nákvæm-
lega eins og fyrir 50 árum; það
er einfaldlega ööruvísi uppalið
fólk, sem sækir þær núna. Þaö
er vant að gera margt í einu og
finnst þaö aðeins skemmtileg
fylling og viöbót aö hlusta á
píanóið um leiö og það skoðar
myndirnar.
GS.
Ohuganlega sterk er hún dráps-
hvöt mannanna. Þrátt fyrir alla
velmegun og nútímamenningu þurfa
embnttismenn og iönaöarhöldar
þéttbýlisins aö stofna til skotfélaga til
aö gœta róttar síns á afréttum og
almenningum. Eigendur jaröa hafa
samtök um aö gæta sinna hagsmuna.
'Sálfræöin kann víst skýringu á dráps-
þörf en ég treysti mér ekki tii aö
fara út í þá sálma. Þetta er ein af
frumhvötum mannsins og hefur fylgt
honum frá upphafi vega. Á íslandi
væri varla byggilegt ef hún væri ekki
ríkur þáttur í eöli sjómannsins.
En hvötin að drepa án þarfar, til
upplyftingar og gamans er hinsvegar
staöreynd, sem erfitt er aö sætta sig
viö kinnroöalaust. Henni þarf aö setja
eölilegar skorður. En menn finna sér
afsakanir og dulbúa þessa hvöt. Það
má helst ekki nefna skotmenn, held-
ur skotveiöimenn. Rjúpnaskyttur tala
um útivistarþörf og löngun til að
kynnast landinu og náttúru þess.
Landeigendur eru þreyttir á yfirreið
þessara óboönu gesta og klæðast
skikkju mannúöarinnar. Almenningur
minnist barnalærdóms síns kvæöis-
ins um rjúpuna eftir Jónas Hallgríms-
son. — Nú og svo eru sveitamenn í
lífshættu og á hverju ári tínast hug-
sjónamenn skotgleöinnar á fjöllum.
Leitarmenn eiga alltaf von á útkalli á
því tímabili sem þessi skemmtun er
leyfö.
Sendiherrar Breta hér á landi hafa
margir getiö sér nokkurt orö á voru
landi og sumir oröiö hér frægari en í
sínu eigin ríki. Nokkrir hafa, einkum á
stríös- og átakatímum látiö okkur á
því kenna, aö þeir voru fulltrúar
stórveldis hjá smáþjóö. En sannleik-
ans vegna veröur þó þess aö geta, aö
flestir hafa þeir veriö hinir mætustu
menn og þjóö sinni til sæmdar. Þeir
hafa gætt meö viröuleik síns mikil-
væga embættis, en reynst vinir is-
lendinga, þegar þeir máttu sjálfum
sér ráöa. Einn þessara manna var Sir
Andrew Gilchrist, sem var hér á
árunum 1958—60. Hann hefur ritaö
minningabók, sem ber nafnið Þorska-
stríö — og hvernig á aö tapa þeim.
Nafniö lýsir nokkuð vel bók og
höfundi. Þetta rit hefur verið þýtt á
íslensku og gefiö út 1977.
Sir Gilchrist heldur aö sjálfsögöu
vel á lofti sjónarmiöum þjóöar sinnar
í þorskastríöum hennar. En hann er
ekki einsýnn og Bretum óhóflega
vilhallur í fraáögn sinni. Hann er
jafnvel miklu dómharöari um bar-
dagaaöferöirnar hjá ríkisstjórnum
eigin lands en ætla mætti. Hann ber
okkar mönnum vel söguna, einkum
fyrir þaö hve kunnáttusamlega odda-
menn okkar á alþjóöavettvangi hafi
rökstutt réttindakröfur íslendinga.
Hann dáist mjög að Hans G. Ander-
sen fyrir stefnufestu hans og þrjósku
og finnst manni, aö hann vilji þakka
honum þaö fremur en nokkrum
manni öörum, aö íslendingar sigruöu
í þessari miklu og tvísýnu deilu. Þetta
er hins vegar engin Ijómalýsing á
Bretum, þeirra pólitíkusum og öörum
ráöamönnum. Hann telur klaufaskap
þeirra og þröngsýni hafa komið þeim
í koll. Hann nefnir og í því sambandi
hiröuleysi og fáfræöi æöstu ráöa-
manna lands síns.
Hér segir og af kunningsskap og
vináttu sendiherrans og íslenskra
valdamanna. Auöheyrt er aö sumir
þeirra hafa verið honum ískyggilega
handgengnir. Aöalvinir hans hafa
verið Ásgeir Ásgeirsson forseti, Guö-
mundur I. Guðmundsson, Emil Jóns-
son og loks Bjarni Benediktsson, allt
ráöherrar. Sjálfsagt nefnir hann ekki
DRÁPS-
GLEÐIN
alla þá stjórnmálamenn, sem sótt
hafa veislur hans og kannski ekki
alltaf staöiö diplómatiskri hnísni hans
snúning undur áhrifum áfengra veiga.
Hann ber flestum íslenskum stjórn-
málamönnum sem hann nefnir, vel
söguna nema Ólafi Thors og komm-
únistum, þeim sendir hann hnútur og
flokk vinstri manna getur hann aldrei
nefnt réttu nafni, til þeirra andar
jafnan köldu. Annars er yfir frá-
sögn góöur þokki. Höfundur vill segja
rétt frá. Þetta verður gott heimildarrit
er tímar líöa fyrir þá sem kunna að
lesa á milli línanna.
Þaö sem ég prenta hér er
hreinritun þess sem ég skráöi í
dagbók mína, þegar ég haföi lesið
þessa sérstæöu minningabók
Gilchrists sendiherra. Mér hefur þó
ekki oröiö minnisstæöast það sem
stórsögulegast er viö þessa frásögn
embættismannsins og þaö sem gefur
henni fraáagnar- og heimildargildi
fyrir seinni tímann. Mér vakir sterkast
í huga lýsingar hans á feröum úti í
náttúrunni í fylgd vinar hans Haraldar
Á. Sigurðssonar leikara, túlkun á
ósjálfráöri ástríöu hans til dráps og
veiða, einmitt í því dýröarlandi
óspilltrar náttúru, sem þó heillar
hann og hann dáir. Er þetta fyrst og
fremst góð spegilmynd af Breta og
drottnaranum í nútíö og fortíð?
Eöa bara saga mannlegs eðlis?
Kannski fyrst og fremst saga karl-
mannsins? Ég ætla hér aö lokum aö
taka orörétt upp smákafla:
„Áöur en tveir tímar voru liðnir var
ég búinn aö skjóta 15 fugla... Það var
kominn ísing á steinana og því ákvaö
ég að halda niöur á jafnsléttu áður en
ég fótbryti mig ... Á leiöinni þangaö
flaug ein rjúpa upp úr kjarrinu ... og
tókst mér aö skjóta á eftir fuglinum.
Ekki virtist ég hæfa hann, en ég
fylgdist meö honum og sá hann
setjast á lítinn snjóskafl... Ég hljóp
Btrax á eftir honum og óttaðist aö
hann reyndi að hefja sig aftur til
flugs. Um leiö og ég naði honum sá
ég hvaö haföi gerst. Ég haföi skotiö
báöa fæturna undan honum. — Auö-
vitaö ætlaöi ég strax aö bana honum,
en ég var meö byssuna í höndunum,
veiöitösku, skotfæri og kíki... meö-
an ég lagði þetta frá mér... slapp
rjúpan úr hendi minni. í stað þess aö
falla niður í skaflinn aftur, tókst henni
aö fljúga burt... niöur eftir brekk-
unni og yfir ána. Þar settist hún í
snjóskafl... Eina brúin yfir ána var
viö næsta bæ, tíu kílómetrum neöar
viö ána... A snjóskaflinum, þar sem
fuglinn haföi fyrst sest, voru tveir litlir
blóöblettir, sinn eftir hvorn fót...“
Jón úr Vör.
Kristján Karlsson
STEFÁN FRÁ Einn morgun stóð tréð í minningu; einir og ennfremur birki og einnig reynir;
HVÍTADAL það stóð á gólfi í stofu miöri. Konan var uppi og enginn niöri.
Hún heyrði ekki skóhljóðið hverfa í tímann né hófatakið ígegnum símann.
„..grenitréö mitt" og „guð hvað er hljótt, brotnaði, “ sagði hún, „í bylnum í nótt.“
Svo lagöi hún á yfir liðnar nætur slagbrand rauðan og reis á fætur.
0