Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1979, Blaðsíða 4

JONAS HARALZ
Fyrr á þessu sumri áttum viö
hjónin þess kost að ferðast um
nágrannaland okkar, írland, þar sem
við höfðum ekki komið áður. Þaö var
ánægjuleg og fróðleg ferö. Margt
nýtt bar fyrir augu, en þó fór svo, að
þaö eftirminnilegasta, sem viö sáum,
voru atburöir í ööru landi, sem viö
fylgdumst meö á sjónvarpi. Einmitt
þessa daga heimsótti Jóhannes Páll
páfi II heimaland sitt Pólland. í hinu
kaþólska írlandi var fylgzt meö
þessari heimsókn af jafnvel enn
meiri áhuga en annars staöar, og
sjónvarpið sýndi jafnóöum kvik-
myndir frá heimsókninni klukku-
tímum saman á degi hverjum. Mér er
í fersku minni annars vegar þung-
búiö þokuloft írlands úti fyrir glugg-
anum, hins vegar heiðblár himinn
Póllans, sem hvelfdist yfir mannhaf
án sýnilegra endamarka í forgrunni
litrík klæði kardínála og biskupa við
messusöng, og svo þessi eini maöur,
sem öll athyglin beindist aö, andlit í
senn þrungið alvöru og Ijómandi af
gleöi. Mér virtist, aö í þessari mynd,
því í rauninni var þetta sama myndin
klukkutíma eftir klukkutíma, dag
eftir dag, birtist okkur á einfaldan og
skýran hátt líf okkar og staöa á
þessum tímum, á þessari öld, sem
trúaö hefur svo staöfastlega á bless-
un framfara og velmegunar og á
mátt stjórnmála og ríkisvalds til þess
að öðlast þá blessun.
í II. Mósebók er sagt frá því, er
ísraelsmenn brast þolinmæði til aö
bíöa komu Móse frá Sinaí-fjalli:
„En er fólkið sá, aö seinkaði komu
Móse ofan af fjallinu, þyrptist fólkiö í
kringum Aron og sagöi viö hann:
Kom og gjör oss guö, er fyrir oss
fari, því vér vitum ekki hvaö af
þessum Móse er oröiö, manninum,
er leiddi oss burt af Egyptalandi. Og
Aron sagöi viö þá: Slítið eyrnagullin
úr eyrum kvenna yðar, sona og
dætra og færiö mér. Þá sleit allt
fólkiö eyrnagullin úr eyrum sér og
færöi Aroni; en hann tók við því af
þeim, lagaði þaö meö meitlinum og
gjöröi af því steyptan kálf. Þá sögöu
þeir. Þetta er guð þinn, ísrael, sem
leiddi þig út af Egyptalandi. Og er
Aron sá þaö, reisti hann altari fyrir
framan hann; og Aron lét kalla og
segja: Á morgun skal vera hátíö
Drottins. Og næsta morgun risu þeir
árla, fórnuöu brennifórnum,; síðan
settist fólkiö niöur aö eta og drekka,
og því næst stóöu þeir upp til leika“.
Fyrir okkur, sem lifað höfum á
þessari öld, hefur fariö líkt og fyrir
Israelsmönnum og svö mörgum
kynslóöum öörum, en för okkar
hefur verið því hrikalegri, sem viö
höfum haldið, aö máttur okkar væri
meiri og stefnumiöin hærri en fyrri
kynslóða. Viö höfum ekki viljað
hinkra viö eftir boðskapnum frá
fjallinu, en haldiö, aö viö gætum
sjálfir búiö okkur til þann guö, sem
leiddi okkur úr eyöimörkinni til
fyrirheitna landsins. Viö höfum hald-
iö, aö sannindin um Guö og mann,
um samband Guös og manns, um
gott og illt, Ijós og myrkur, um synd
og miskunn, iörun og fyrirgefningu,
væru bábiljur einar, nokkurs konar
nátttröll, sem dagaði uppi í skærri
birtu vísinda okkar sjálfra. Viö höfum
taliö, aö kirkjan, sem varöveita á
þessi sannindi og flytja okkur þau aö
nýju frá kyni til kyns,
væri annað hvort úrelt
og einskis viröi, eöa tæki
afturhalds og kúgunar.
Viö höfum trúaö því, aö
ef viö leituðum fyrst
hins pólitíska valds, þá myndi allt
annaö veitast okkur aö auki. En á
þessari mynd, þarna á víöum slétt-
um Póllands, undir bláum himni,
blasti sannleikurinn viö. Skógur
blekkinganna var loksins brunninn.
Hér voru þeir, sem mikiö höföu reynt
og lengi haföi þyrst aö leita upp-
sprettunnar eilífu.
Þaö er álit þeirra fræöimanna,
sem mest hafa kynnt sér þau mál, aö
meiri breytingar séu nú aö verða á
lífsviðhorfi og gildismati manna á
Vesturlöndum en um langt skeiö,
sennilega meiri en nokkru sinni
síðan í lok miöalda. Merki þessara
breytinga sjáum viö og finnum allt í
kringum okkur, jafnt hér á íslandi
sem í nágrannalöndum okkar. Við
höfum fulla ástæöu til aö ætla aö í
löndum Austur-Evrópu séu þessar
breytingar ekki síöur djúptækar,
enda þótt þeim sé yfirleitt og aö
miklu leyti varnaö aö koma fram í
dagsljósið. Þaö er auðveldara aö sjá,
aö um miklar breytingar sé aö ræða,
heldur en aö skilja í hverju þær séu í
raun fólgnar. Nokkur meginatriði eru
þó Ijós. Vonbrigða og tómleika gætir
hvaö mest. Menn finna til fánýtis
þess lífs, sem þeir lifa, finna ekki
fullnægingu í þeirri velmegun, sem
þeir hafa sótzt eftir og öðlast. Um
leiö bera menn ugg í brjósti vegna
framtíðarinnar, óttast aö sá grund-
völlur tækni og framfara, sem byggt
hefur veriö á, sé fallvaltur, og eru
ráðvilltir, þegar gáö er til átta.
Slíkt hugarfar er upphaf allra
sinnaskipta. En þaö er aöeins upp-
hafiö og hættan er sú, að menn dragi
rangar ályktanir um eöli þeirrar
stööu, sem þeir eru í. „Viö værum
betur komnir uppi í tré“, er viökvæöi
eins hinna mörgu gagnrýniljóöa, sem
ungt fólk syngur. En er þetta svo?
Værum við betur komnir án þeirrar
þekkingar og þess fjármagns, sem
við ráöum yfir? Værum við betur
settir án góöra samgangna viö önnur
lönd, án ríkulegra samskipta viö
aðrar þjóðir? Væri þaö heilladrýgra,
ef barnadauöinn væri álíka og á
I LEIT
AÐ
UPP-
SPRETTUNNI
okkur íslendingum þess brýn þörf aö
efla og auka framleiðslu okkar. Við
þurfum aö gera þetta til þess aö
tugir þúsunda ungra manna og
kvenna geti fengiö störf viö sitt hæfi,
en veröi ekki aö leita til annarra
landa. Viö þurfum aö gera þetta til
þess aö unnt sé aö sinna mannúðar-
og réttlætismálum, sem áöur hefur
ekki verið sinnt sem skyldi. Viö
þurfum aö gera þetta til þess aö viö
getum lagt okkar skerf til aö draga
úr eymd og hörmungum í heiminum,
og til þess aö viö getum tekiö á móti
fólki, sem hér vill leita hælis frá
ofsóknum og dauöa heima fyrir.
Okkur er þess einnig brýn nauösyn
aö búa betur í haginn fyrir þær
stofnanir og starfsemi, sem varöveit-
ir tengslin viö fortíð okkar og sögu
Þegar allt kemur til alls, er þaö ekki tæknin,
fjármagnið eða velmegunin, sem er hið illa, held-
ur það, sem við gerum úr því.
síöustu öld, fátæktin eins mikil og
hún var um aldamót og atvinnuleysi
eins almennt og á krepþuárunum?
Þaö er vissulega satt, að þaö stoöar
ekki að eignast allan heiminn en
fyrirgjöra sálu sinni. En hvers eru
menn bættari án heimsins, ef menn
varöveita sálina ekki aö heldur?
Þegar allt kemur til alls, er þaö
ekki tæknin, fjármagniö eöa velmeg-
unin, sem er hiö illa, heldur þaö, sem
viö höfum gert úr tækni, fjármagni
og velmegun. Gulliö í eyrum ísraels-
manna var ekki illt. Ekki einu sinni
gullkálfurinn var illur, fyrr en honum
haföi veriö reist altari og geröur úr
honum guö. Skurögoöin eru þaö,
sem þau eru, fyrir okkar eigin
tilverknaö, en ekki af sjálfum sér.
Á næstu árum og áratugum er
og við þau sannindi, sem tilvera
okkar sem einstaklinga og þjóðar
byggist á. Til þess aö leysa þessi
verkefni af hendi þurfum viö á aö
halda allri þeirri þekkingu, tækni og
fjármagni, sem völ er á. Viö þurfum
einnig aö eiga ríkuleg samskipti viö
aörar þjóðir, leita til þeirra um þaö,
sem okkur vanhagar um, láta þeim í
té það, sem viö höfum ofgnótt af. En
viö þurfum ekki aö gera tækin aö
tilgangi, ekki aö reisa skurögoöum
altari, ekki aö fyrirgjöra sálu okkar.
Það er undir okkur sjálfum komiö,
skilning okkar, einlægni og trúfesti,
hvaða leiö viö göngum.
Einnig aö ööru leyti gætir mikils
tvískinnungs í afstöðu okkar og
stefnu. Viö höfum trúaö á mátt
stjórnmála og ríkisvalds til þess aö
©