Lesbók Morgunblaðsins - 19.01.1980, Side 12

Félagslegur arfur
ogframfarir ar
JJFyrst eftir að þróunar-
kenningin kom fram, var
það samþykkt án umræðu,
að eiginieikar, sem for-
eldrarnir áunnu sér, erfö-
ust til afkomendanna, en
þessari kenningu er harð-
lega mótmælt í nútíma
erfðafræðikenningum. tí
Uppeldiö og lífiö.
Eitt hiö einkennilegasta vió lifandi
verur, séð frá sjónarmiði náttúruvísind-
anna, er sú geta þeirra, aö bæta viö sig
eiginleikum. Lífiö þróast meö því að
tengja sífellt viö sig þaö, sem þaö
eignast, sem eins konar minnisatriöi. Á
þetta hefur lengi veriö bent. Sérhver
lífvera miölar næstu lífveru af eðli sínu.
Þessa reynslu lagar hún ekki aöeins til,
heldur lagar hún hana til á ákveöinn veg,
eftir því hverrar tegundar hún er. Og hver
einasta tegund virðist ganga gegnum
almenna þróun úr mismunandi mæli og í
samræmi viö eöli sitt, í áttina aö auknu
sjálfræöi og aukinni meðvitund. Sumt
hverfur og sumt þróast áfram innan hins
mikla fjölbreytileika lifandi vera, sem
finnast á hverjum tíma. Þaö er uppgötvun
þessara mikilvægu sanninda, eða
almenna lögmáls, sem fyrir bráöum 200
árum endurnýjaði skilning okkar á heim-
inum.
Á hvaöa stigi þróunarinnar og á hvaöa
hátt gerist þessi óhjákvæmilega upp-
bygging eiginleika í lifandi verum?
Mikilvægur hluti fyrirbærisins hlýtur að
gerast viö getnaöinn. Meö hjálp hinnar
frjóvguöu frumu, sem foreldrarnir bera
áfram, heldur lífsbylgjan áfram til af-
kvæmisins, meö eöli sitt og einkenni. Hin
líffræöilega þróun getur, þegar til kast-
anna kemur, einungis veriö rakin til
æxlunarinnar. Þess vegna einbeita
vísindamenn, sem vinna aö rannsóknum
á lifandi verum, sér æ meira aö ætt-
genginu.
En hér skýtur upp efiöleikum. Það
viröist augljóst, aö sérhver dýrategund
breytist í ákveöna átt á nógu löngum
tíma. Lögun útlima og tanna breytist,
heilinn breytist o.s.frv., þannig aö
ákveönir eiginleikar tegundarinnar sýna
sig aö vera meira áberandl, þegar visst
tímabil er rannsakaö. Einhverju hefur
tegundin bætt viö sig á leiöinni. Þaö er
hafiö yfir allan vafa. Samt sem áöur er
ekki unnt aö halda því fram, aö hver
einstakur ættliöur hafi tekiö neinum
breytingum frá næsta ættliö á undan.
Fyrst eftir aö þróunarkenningin kom
fram, var þaö samþykkt án umræöu, aö
eiginleikar, sem foreldrarnir áunnu sér,
erföust til afkomendanna, en þessari
kenningu er harölega mótmælt í nútima
erföafræðikenningum. Þaö hefur ekki
tekizt aö sýna óyggjandi fram á aö hún
standist. Þess vegna hafna flestir líffræð-
ingar henni. Allar erföir eiga aö gerast á
þann hátt, að hver einstaklingur hverrar
tegundar ber fram á óvirkan hátt til
afkvæma sinna eiginleika eöa kím, sem
þroskast í þeim, án þess aö einstakling-
arnir hafi áhrif á þá. Þetta kím öðlast líf á
óskiljanlegan hátt meö lífstarfsemi sinni.
Líkami nýja einstaklingsins stjórnast af
því, en getur þó á engan hátt breytt því.
Þetta er mjög ótrúleg tilgáta, sem auk
þess hefur þann galla, aö hún losar
einstaklinginn viö alla ábyrgö á þróun
tegundarinnar eöa kynstofnsins.
Tii aö skilja þennan hæfileika lifandi
vera að bæta viö sig eiginleikum, legg ég
til, að menn veiti athygli fyrirbæri, sem
erföafræöingar virðast hafa vanrækt.
Það, sem gerist innra meö frumunni,
hefur enn ekki veriö útskýrt. Viö skulum
því beina sjónum okkar aö fyrirbæri, sem
er aögengilegra, af því aö þaö birtist í
Skilníngur manna á náttúrunni hef-
ur löngum veriö breytingum undirorp-
inn. Alkunna er, aö fram eftir öldum
var þaö viötekinn aannleikur, aö aólin
sneriat kringum jöröina. Á miööldum
braat aú kenning og nú á dögum vita
menn, aö þaö er jöröin, aem anýat í
kringum aóiina.
Á aíöuatu öld varpaöi Charlea Darw-
in fram þróunarkenningu þeirri, aem
viö hann er kennd, en í atuttu máli er
hún á þá leiö, að æöri lífverur hafi
þróaat frá frumatæöari lífverum og aö
hinar hæfuatu lifverur á hverjum tíma
aigri ílífabaráttunni.
Aö undanakildum þeim, aem trúa
bókataflega á aköpunaraögu Fyratu
Móaebókar, ríkir nú á dögum ekki
Matthías Eggertsson, Hólum í Hjaltadal
UM
TEILHARD
DE
CHARDIN
ágreiningur um þaö, aö líf á jöröinni
hafi þróaat úr fábrotnum lífverum í
margbrotnari. Hina vegar hafa verió
uppi tvær meginkenningar um þaó,
hvernig þaö hafi gerzt. Onnur kenn-
ingin er kennd við frakkann Lamarck
og er hún á þá leió, aó umhverfiö hafi
áhrif á erfóaeiginleika lífvera og aó
þær aölagi aig þannig aö því. Dæmi:
Gíraffinn varó háialangur viö aö teygja
aig upp í trón eftir laufi. Þeaai kenning
naut fylgia á tímabili og er rúaainn
Lyaenko þekktaati áhangandi hennar
á þeaaari öld. í tilraunum tókat hina
vegar ekki aó aýna fram ó, aö þeaai
kenning atæöiat. Fram eftir fyrri hluta
þeaaarar aldar voru uppi haróar deiiur
milli fylgiamanna og andatæöinga
þeaaarar kenningar og lauk þeim meö
algjörum aigri andatæöinganna. í
Rúaalandi var Lyaenko akákaó til
hliöar.
í ataó þeirrar kenningar, aó um-
hverfiö hafi áhrif á erföaeiginleika
Kfvera, varó ofaná aú kenning, aö
breytingar á erfóaeiginleikum yróu af
völdum stökkbreytinga, sem geróuat
ófyriraéöar og tilviljunarkennt ( nátt-
úrunni. St'óan velur náttúran úr þá,
sem hæfastír eru. Þessi kenning
ræöur nú ríkjum meóal erfóafræóinga.
Þó hafa ( rannaóknum komió upp
tilvik, aem fiækt hafa málin, en þau
hafa ekki haggaó því, aö ajáanlegur
ágreiningur er ekki r -> þessa kenn-
ingu nú á dögum.
Sú var tíðin, aö menn aóttu og
vöröu þesai mál af nokkru atfylgí. í
Rúaslandi gat þaö kostaö menn lífió
að vera á annarri akoöun en Lysenko,
en aörir björguóu iifinu meó þvf aö
afneita „villutrú“ sinni. i Veatur-
Evrópu gátu menn einnig búist viö
ýmsum kárínum, ef þeir sýndu kenn-
ingum Lamarcks hina minnatu samúó.
Nú hefur öldurnar lægt, svo aó enginn
lifs- né sálarháski ætti aö hljótast af
því aó birta „villutrúarhugmyndir“.
Höfundur greinar þeirrar, aem hér
er endursögó, Pierre Teilhard de
Chardin var franskur, fæddur 1881,
dáinn 1955, en greinin er hluti af
stærri ritgerö, sem hann aamdi áriö
1938. Teilhard de Chardin var
pre8tvígöur Jesúíti og laut boöum og
bönnum reglunnar. Hann lagöi stund á
steingervingafræói og jarófræói og
vann aó uppgreftri víöa um heim.
Meóal annars tók hann þátt í þeim
rannsóknum í Kina, þar aem heimildir
um „Pekingmanninn" voru dregnar
fram í dagsljóaiö, en Pekingmaðurinn
er talinn hafa verið uppi á faöld, fyrir
nokkrum hundruóum þúaunda ára.
Teilhard de Chardin var þannig
bæöi guófræöílæröur og náttúru-
visindamaóur. Hann ritaöi mikiö og i
verkum sínum sameinar hann þeasar
greinar. Merkaata bók hans er „Le
Phénomóne humain", aem nefna
mætti á íalenzku „Fyrirbæriö maöur“.
Regla hans, Jeaúítareglan, bannaöi að
birta nokkuö eftir hann, aem bryti í
bága vió kenningar kaþólsku kírkj-
unnar, meöan hann liföi. I fljótu bragöi
viröist mega leggja reglunni þaó til
lasts, en þá er ennig á hitt aó líta, aö
meö því veitti hún honum vernd, þar
sem vitaó var, aö kaþóska kirkjan
haföi aett þeaai verk hana á liata
(index) yfir bannaöar bækur. Eftir aö
Teilhard de Chardin iézt, var hins
vegar brugóist fljótt viö og verk hans
gefin út, bæöi bækur, ritgeröir og
bréfasöfn. Einnig hafa verió atofnuö
fálög og samtök til útbreiöslu á
kenningum hans.
Lesendur veróa nokkru nær um
skoöanir Teilhard de Chardín af eftir-
farandí grein, en e.t.v. er ( örstuttu
máli ekkí unnt aö gera þeim betri skil,
en meö því aö visa tii gagnrýni
andstæöinga hans. Meðal þeirra er
landi hans, Jacques Monod, sem
hæöist aö þeirri undariegu áráttu og
þörf mannskepnunnar, aó hún skuli
endilega þurfa aö trúa 6 einhvern æóri
tilgang meö tilvist sinni.
Hér á landi hefur verió hljótt um
Teilhard de Chardfn. Þó gerði sára
Guömundur Sveinsson, þá skólastjóri
í Bifröst, góöa grein fyrir kenningum
hans fyrir um 10 árum í útvarpserindi.
Guömundur flutti þá fjögur hádegis-
erindi á sunnudögum, þar aem hann
kynnti kenningar þriggja manna,
grísk-kaþólsks, rómversk-kaþólsks
og lúthersks mótmælendatrúarmanns
og var Teilhard de Chardin einn
þeirra.