Lesbók Morgunblaðsins - 21.06.1980, Qupperneq 12

„Svo leigði hún sér
kvistherbergi upp
við Óðinstorg ...“
Ég á eftir eina ósk í lífinu og hún er
sú aö fá aö deyja úr hlátri. Eöa er ekki
grunntónn tilverunnar meinlaust grín?
Þaö segir Þórbergur, og þótt hann
væri lítt innterseraöur fyrir óperur, veit
hann hvað hann syngur þegar hann fer
sínum kunnáttuhöndum um sam-
ábyrgöarkompaný alheimsins.
Ekki veit ég hvaö veldur þessari
Andrésar Andar uppákomu. — Er
óskin runnin undan rifjum vandamála-
sérfræðinga nútímans, atvinnustéttar,
sem þekktist ekki í minni æsku, og mig
langar stundum aö gefa skell á skell
ofan fyrir forfæringu þeirra á ungling-
um dagsins, sem helzt ekki má blaka
hendi viö, og ailtaf er veriö aö tylla
einhverju mjúku undir rassinn á —
áöur en þeim fæöist kynslóð kröfu-
haröari þeim sjálfum og dagar Nóa
gamla endurtaka sig? Eða er orsökin
allir sálmarnir sem ég hef sungiö
gegnum tíöina, skírn, ferming, brúö-
kaup, jaröarfarir, eöa bara venjuiegur
messusöngur á sunnudögum. — Varla
kjaftur í kirkjunni nema tilkomi utan-
aökomandi skemmtikraftur?
Margt hafa þeir mátt þola
— Ójá. — Blessaöir prestarnir
okkar hvar í trúarflokki þeir standa.
Skelfing hefur sú stétt, klerkastéttin
oröiö aö þola illt umtal gegnum
aldirnar. — Meira aö segja hefur
syndaregestriö verið tíundaö í mörgum
bindum, þungum og umfangsmiklum,
líkt og uppáferðir nútíma æfisögurita,
svo hægt hefur veriö aö rota meö
bókunum heila erkibiskupa. — Þessir
trúföstu Guösþjónar, sem alla vinnu-
daga sína í kirkjunni eru snyrtilegir í
tauinu. — Kæmi aldrei til hugar aö
prédika í skítugum gallabuxum í ræöu-
stól sjálfrar höfuökirkju landsins,
Dómkirkjunnar í Reykjavík. — Þora
aldrei fyrir sitt auma líf aö draga fisk úr
roöi á almannafæri, eins og tildæmis
aö bölva hressilega í sand og ösku
söfnuöi sem heíma situr, svo sótt-
hreinsandi sem þaö væri nú fyrir sálina
í þeim stöku sinnum. — Ónei. Mínir
menn eru rifnir upp marga stund
sólarhringsins líkt og læknar, af fullu
eöa sérgóöu fólki meö ómerkilega
sálarlaxeringu eöa krambúöarstíng í
maganum.
Nei. — Ekki er það sálmasöngurinn
eöa stólræðurnar sem farnar eru aö
gera mig langnefjaöa eftir meinlausu
gríni. Jafnvægi hefur alltaf ríkt í mínum
söng sem og annarra jaröarfarasöngv-
ara borgarinnar. — Eða hvort hefur
maöur ekki flæktst kirkju úr kirkju á
ítalíu með Pólifónkórnum syngjandi
Vívaldi, Bach og Hándel. — Og hvort
hefur maöur ekki lika sungiö sig inn í
hjörtu vestur-íslendinganna meö Fyrr
var oft í koti kátt, þegar Þjóöleikhús-
kórinn þræddi byggðir Kanada og
smáslatta af Bandaríkjunum. Og þá
held ég maöur hafi verið þátttakandi í
söng hafsins sem kokkur til sjós, þrjú
sumur æfinnar, fiskiskip, fragtskip,
olíuflutningaskip. — Þefað af hafnar-
borgum Suður Ameríku meöal annars,
þar sem örbyrgðin er öörumegin
götunnar og ríkidæmið ásamt tilheyr-
andi varöhundum hinumegin — og allt
til Sikileyjar og Alaska — eöa stúder-
aö mannlífið í nokkrum ríkjum Rússa-
veldis, þessarar þjóöar, sem á tilfinn-
inciaríkasta söng heimsins — Batúm
vií Svartahaf, Ríga í Lettlandi eöa
borgir Póllands, þar sem hafnarverka-
mennirnir eiga þaö flestir sameiginlegt
aö fyllast trúnaöartrausti líkt og börn
vif móöurhné, þegar þeir eru búnir aö
súja úr pelanum sínum ómælt magn
af Vodka. — Og hvísla þá aö manni,
aö þar í landi sé enginn kommúnisti
netia ríkisstjórnin — sem á engan
trúnaöarmann?
Með tilheyrandi kolaelda-
vél og útikamar
Ég var átta ára þegar ég sá útför í
fyrsta sinn.
Þá fór fram húskveöja aö heimili
einnar leiksystur minnar, Ingólfsstræti
21. Þaö var móöir hennar sem veriö
var að bera til moldar. Vinkona mín
litla, líkast til jafnaldra mín, reyndi aö
bera sig vel þarna sem hún gekk
meðal fólks síns, gott ef ekki var eins
og yfirborðsgalsi í henni muni ég rétt
svona löngu síöar. Börn eiga bágt sem
missa móöur sína á þessu aldurs-
skeiöi. Þrem árum síöar grétu tvær
systur burt sorg sína viö hliöina á mér
í einu þeirra vaskahúsa sem þá fylgdu
leiguíbúöum fátæklinga í Reykjavík. —
Og í staöinn djöflaöist maöur líkt og
trúöur Himnadrottningar Anatole
Frans við aö steppa, spila á munn-
hörpu, semja leikþætti, syngja gaman-
bragi, Gunna var í sinni sveit — eöa
búa til dansa viö hið grálynda Ijóö —
Móöir mín í kví kví —. Þá var maöur
líka oröin þrælsjóaöur í lífsbaráttunni.
Búin að flækjast íbúö úr íbúö, frá
kjallara uppá háaloft — og af kvisti
niöur í kjallarann aftur, meö tilheyrandi
kolaeldavél eöa útikamri.
Ég átti fáa en góöa leikdaga í húsi
Óskars Halldórssonar útgeröarmanns
þar til húsfreyjan dó og viö fluttum
rótt einu sinni. Hún var feitlagin og
hláturmild kona meö kúlu á enninu.
Hún kallaði mig Rasmínu. Ég var víst
ekki ósvipuö sjónvarpsstjörnunni
Svínku — þegar tennurnar fara aö
Guðrún Jacobsen
segir frá
þroskaárum
sínum í
Reykjavík
Fyrri hluti
vaxa í öfugu hlutfalli viö annaö í
andlitinu á manni. Viö leikfélagar
yngstu dótturinnar í húsinu fengum aö
leika okkur í feluleik í forstofunni og
skyggnast inn í betristofu. Og í húsinu
smakkaöi ég kjötkássu í fyrsta sinn.
Sá einu sinni föður minn
á götu
Á árinu 1938 sá ég líka fööur minn í
fyrsta og eina skifti æfinnar. Móðir mín
haföi bent mér á hann á götu. Og nú
gekk ég til hans og sagöi — Halló
pabbi!
— Nú, ert það þú telpa mín, sagöi
hann og bætti annaðhvort viö komdu
sæl eöa vertu sæl. Svo var þaö ekki
meira.
Hann var ekkjumaður þegar hann
rak á fjörur móöur minnar, sem þá var
milli manna, reglumaöur á allt nema
kvenfólk. Hann var eldri en móöir mín
og lést um sextugt þegar ég var ellefu
eöa tólf ára gömul. Ég náði eitt sinn í
skottið á honum á miðilsfundi hjá
Hafsteini, og skammaöi hann fyrir að
hafa aldrei klappaö mér á kinnina. Karl
faöir minn fór þá útí eitthvert heim-
spekikjaftæði, sem mikið er víst um
hinumegin, og sagöi aö sálum væri
komiö í heiminn undir margvíslegum
kringumstæðum. Ekki veit ég hvort
þessi heimsskoöun hans er heimatil-
búin eöa sótt í þroskaskólann þeirra á
Bláu eyjunni...
Móöir mín ar fædd í Litlu Sandvík í
Flóa 1893, og átti illt í æsku. Ég hef
getið þess nánar í einni bók minni,
Pílagrímsför til Lourdes, sem út kom
1961. Samkvæmt kirkjubókum er hún
sögö Björnsdóttir. Sá var vinnuhjú eins
og móöir hennar, og hinn eini, sem leit
til meö henni eftir því sem aöstæður
leyfðu, þegar hún átta ára var send aö
vinna fyrir sér hjá vandalausum.
Móöuramma mín, sem ég kynntist
lítiö, hún dó háöldruö þegar ég var
ellefu ára, var þá búin aö taka saman
við annan mann og flutt hingaö suður.
Móöir mín efaði alltaf faðerni sitt enda
ekki óeölilegt þar sem ísland á hæsta
hlutfallstölu í óekta börnum fyrr og
síðar. Hún sagöi mér eitt sinn frá því
aö eitt sinn heföi hún spurt ömmu
hvort Guömundur læknir í Laugadæl-
um væri faðir sinn. Guö á allar eigur og
mennina meö, kvaö hún hafa veriö
svar ömmu. — Viö tölum ekki meira
um þaö. Þá var nú ekki verið aö leggja
vandamálin inn á vaxtaaukareikning.
Lífsbarátta móöur minnar sem og
annarra umkomulausra stúlkna í þess-
um parti íslandssögunnar var nöturleg.
Fjóra drengi eignaöist hún meö
fyrsta manni sínum. — Einn þeirra var
ættleiddur af Wathne-fjölskyldunni,
skýrður Ósvald og er nú látinn — og
kom hart niöur af þeim öllum saman. í
eitt sinn fékk hún varla aö fæöa fyrir
Ijósmóöurinni. — Þær voru misjafnar
eins og aörir — kerling sat þá ofan á
fótunum á henni og las draumaráön-
ingabók.
Nýr maður — nýsloppinn
aff Letigarðinum
ffyrir brugg
Þessi fyrsti maöur hennar var frá-
skilinn nokkurra barna faðir, hagoröur
vel, enn heldur óduglegur aö vinna
fyrir heimilinu. Ungur hafði hann alið
meö sér þann draum að veröa prestur,
enda hellingur af þeim í ættinni hans.
— Og þegar sú von hans rættist ekki,
var látiö reka á reiðanum í lífsafkom-
unni. Þau slitu samvistum. Áöur en
hún giftist í annaö sinn eignaöist hún
tvö stúlkubörn, sitt meö hvorum
manninum. Fyrra stúlkubarniö gaf hún
barnlausum kunningjahjónum, enda
um fátt aö velja, hjónum, sem þá
loksins fóru aö eignast sín eigin börn,
eins og altítt er. — Og síöari telpan var
ég..
Eg var tveggja eða þriggja ára
þegar hún kynntist eiginmanni númer
tvö. Hann var líka fráskilinn barna-
maöur. Eftir gömlum myndum að
dæma hefur hann veriö glæsimenni í
sjón — nýsloppinn af Letigaröinum
fyrir brugg. Þennan stjúpa átti ég í
fáein ár, og leigöum viö þá í húsinu
númer 6 við Selvogsgötu.
í upphafi tilhugalífsins haföi hann
hrifiö móöur mína meö ástarkvæöum
— vitanlega úr stolnum annarra
manna bókum — og hann var gleöi-
maður mikill, en í neikvæðri merkingu,
dugleg fyrirvinna en drakk og duflaði.
Hann hýddi mig svo þriggja ára gamla
fyrir aö hafa látið lokkast af leikbróöur
mínum, öörum óvita, alla leiö uppí
Öskjuhlíö frá Grettisgötu 10, húsi sem
búiö er að rífa og viö leigðum í þá, aö
árum saman kenndi ég sviöans. — Að
ógleymdum öllum flengingunum sem
yngsti bróöir minn fékk, tveimur árum
eldri en ég.
Fór að gráta og kvaðst
hengja sig
Þessi stjúpi minn fór aö gráta þegar
mamma skyldi við hann, og kvaðst
ætla aö hengja sig. Hann lét nú ekki
veröa af því heldur giftist eins og skot
aftur heiöurskonu nokkurri, sem sá
ekki sólina fyrir glæsimenninu og tók
þess vegna ekkert eftir því þegar hann
gjöröi dóttur hennar barn.
Hann er líka löngu dauöur núna.
Bessuö veri líöan beggja.
Um þetta leyti, 1938, vorum viö eftir
tvö hálfsystkinin heima í kjallara húss-
ins númer 3 viö Grundarstíg — Jón
Ásgeirsson tónskáld átti þá heima í
númer 2, aö ég held. Elzti hálfbróöir
minn var þá búinn aö ná sér í konuefni
og farinn aö hokra innan viö tvítugt.
Hann lézt fyrir tuttugu árum frá konu