Lesbók Morgunblaðsins - 14.02.1981, Blaðsíða 2

Bragi Ásgeirsson
TVÆR
MYNDIR
EFTIR
EDVARD
MUNCH
Edvard Munch þótti
giœsilegur maöur og
fátt var honum eins
hugleikiö sem konan
og ástin — og dauö-
inn. Hér er Munch
léttklœddur aö mála
nakta menn á baö
ströndinni r Warne
mUnde í Þýzkalandi.
ólifuö, foröaöist fiesta fyrri vini og
helgaöi sig í einu og öllu list sinni.
Einangrun hans fylgdi því einnig,
aö hlutverki hans sem nýskapara
lauk aö mestu um leið, þótt oft
brygöi fyrir meistaralegum töktum
í myndsköpun hans og alveg fram
á þaö síöasta. Eins og oft skeöur í
svipuðum tilfellum mun hann lítiö
hafa viljaö tala um fyrra líf sitt og
fátt viðurkenna í réttu samhengi,
sveipaöi sig leyndardómi og þögn.
— Meö myndum sínum, „Veikt
barn", (Syk Pike), útfæröum í
margvíslegri tækni, reisti hann
systur sinni, Sophie, óbrotgjarnan
minnisvaröa (sjá forsíöumynd).
Hann vann aö þessu myndefni í
mörg ár, yfirmálaöi og skrapaöi í
fyrstu myndina í hiö óendanlega
þar til andlitiö haföi öðlast eitt-
hvert upphafiö, yfirskilvitlegt svip-
mót. — „Augu hennar uröu rauö
— þaö aö þaö væri öruggt — aö
dauðinn kæmi brátt — þaö var
óskiljanlegt ... Presturinn kom í
svörtum kjól og meö hinn hvíta
kraga. Átti hún virkilega aö deyja
— síöasta hálftímann hafði henni
fundist sór líöa betur en áöur,
sársaukinn var á brott. Hún
reyndi aö rísa upp — benti á
hægindastólinn viö rúmiö. Ég vil
„í raun og veru er þetta einungis
kona, sem kyssir karlmann á
hnakkann," upplýsti Edvard
Munch, „það er meö nafngiftinni
„Vampyr" (blóðsuga), sem myndin
öölast bókmenntalegt inntak." —
Hér skal bætt viö, aö Munch lét
iöulega aöra gefa myndum sínum
nöfn, aöalleaa listrýnendur og
iistaverkasala og hann haföi ekki
neitt á móti því, að þær fengju
nöfn er höfðuðu til bókmenntalegs
hugarflugs. Fram komu nöfn eins
og „Stefnumótið", „Kossinn",
„Astarhafiö", „Dans lífsins",
„Dauöi Marats", „Aska“ o.s.frv.
Sumar myndir hlutu
. .tiv/iy nom
eins og myndin, sem fyrst var
kölluð „Elskandi kona“, síöan
„Getnaöur", en svo „Madonna" og
nefnist þaö enn í dag.
Vísirinn aö tiloröningu myndar-
innar „Vampyr“, eöa réttara
myndaraðarinnar, því Munch út-
færöi hugmyndina í mismunandi
tækni meö nokkurra ára millibili,
var sá, aö vinur Strindbergs og
aödáandi, Finninn Adolf Paul,
heimsótti Munch, þar sem hann
vann að mynd af fyrirsætu. Hann
sagði, aö fyrirsætan hefði haft
eldrauöa lokka, sem bylgjuöust
niöur heröar hennar líkast storkn-
uöu blóöi. — „Krjúptu niöur fyrir
framan hana,“ hrópaöi hann til
mín. — Leggöu höfuöiö í kjöltu
hennar." Ég hlýddi. Hún beygði sig
yfir mig og þrýsti vörum sínum að
hnakka mér. Munch tók til óspilltra
mála og á skömmúm tíma hafði
hann mótað frumdrögin aö mynd-
inni „VamDvr"
Munch vann frjálslega meö graf-
ísku tæknina og samræmdi gjarn-
an ólíkar aðferðir. Þannig sýnir
þessi mynd, aö hann hefur noiaö
tvo litógrafíska steina og tréplötu,
sem hann hefur sagaö í þrjá hluta.
Mörg ár gátu liðið á milli hinna
einstöku þátta og þartii hugmyndin
var fullgerð. Þannig er fyrsti
steinninn meö teikningunni sjálfri
frá 1895, næsti steinn ásamt
hinum niöursöguöu tréplötum frá
árinu 1902.
— Þjóösögurnar um Munch
blómstruöu, einkum hinar óhugn-
anlegu. Sagan segir t.d., aö þessi
mynd eigi aö vera sjálfsmynd hans
og lýsa því, hvernig konan sygi
blóö og þrótt úr manninum. En
kvenhatari var hann trauöla, ef
þess er gætt, hve konan. skipar
mikiö rúm í myndheimi hans og
hve mikill yndisþokki og viö-
kvæmni er yfir myndum hans af
konum Fn
Konum. rr ^ ona0lst þær og
hélt þeim í vissri fjarlægð, þær
geröu hann órólegan og tóku tíma
frá málverkinu. Konur lööuöust
mjög aö honum, vegna þess hve
fíngert en þó karlmannlegt yfir-
bragö hann haföi og fagran lima-
burö. Fallegasti maður Noregs
hefur hann jafnvel veriö nefndur.
Hann hafði náiö samband viö
margar konur, en jafnan stóð þaö
stutt og hann minntist víst aldrei
neinnar ástkonu sinnar meö votti
af þakklæti né aðdáun.
Allt lagöist á eitt, aö hann varö
fyrir áhrifum af margræöu áliti vina
sinna á konunni, hinu einhæfa áliti
Strindbergs, frjálslyndisstefnu
pólska skáldsins Stanislaus
Przybyesewsky og haföi aö auki
sökkt sér niöur í rit og kenningar
Nietzches. Ap.dlá* rrioöur og systur
I æsku og hin óhugnanlega upplif-
un, er móöir hans lá á líkbörunum
og hann fann nályktina leggja um
aHa íbúöinfl baö aon_
um alla ævi. Hann kvaðst finna
nálykt af konum, er hann sam-
rekkti þeim.
Edvard Munch liföi taumlausu
bóheimalífi í 30 ár eöa þar til hann,
þrotinn af kröftum, lagði sig inn á
heilsuhæli vinar síns og var þá svo
illa á sig kominn, að læknarnir
álitu, aö hann næöi sér aldrei. En
hann reis upp aftur og gjörbreytti
lífsháttum sínum eftir það. Liföi í
einangrun þau 35 ár, sem hann átti
svo gjarnan sitja uppreisí hvísl-
aöi hún. Hve undarlega henni leiö
— herbergiö var ööruvísi — líkt
og sóö gegnum slæöu, þaö var
sem limirnir væru þungir sem
blý, en hve hún var breytt...“
— Öll sú ást og birta, sem
þessi mynd framkallar, gerir hana
þó ööru fremur aö sigurverki lífs
og grpandl. -__________
— Maiarinn Hermann Paul hef-
ur lýst því, hvernig litógrafían,
„Veika barniö“ varö til: — „Litó-
grafísku steinarnir meö stóra höfð-
inu lágu hliö viö hliö í röft gg Tégiu,
tilbúnir til þrykkingar. Munch kem-
ur, tekur sér stöðu fyrir framan
steinarööina, lokar augunum og
stjórnar meö fingrunum blint í
gegnum loftiö: — Þrykktu ...
grátt, grænt, biátt, brúnt. Hann
opnar augun og segir: — Komum
og fáum okkur eitt staup ... Svo
þrykkir þrykkjarinn, þar til Munch
kom til baka aftur og gaf blindandi
ný fyrirmæli. Gult, rósa, rautt . . .
Og þannig endurtók það sig
nokkrum sinnum.“