Lesbók Morgunblaðsins - 28.02.1981, Blaðsíða 5

Teikning úr Grjótaþorp 1980: Skipulagstillögur Borgarskipulags Reykjavíkur, sem þeir Hjörleiíur Stefánsson arkitekt og Peter
Ottosson þjóðháttafræðingur haía gert. Þannig hugsa þeir sér að Mjóstræti líti út, þegar horft er til norðurs.
Stefnan í öllum skipulagsmálum ætti að
vera: Forðumst alla tilgerð, en tökum fullt
tillit til almenningsþarfa
Nú skulum við líta, frá þessum sjónar-
miðum, á skipulagstillögur þær, sem nú
liggja fyrir og unnar eru að ósk bæjaryfir-
valda á vegum Borgarskipulags af Hjörleifi
Stefánssyni og Pétri Ottóssyni.
1. Umferðarsjónarmið
Svæðið er umkringt aögengilegum göt-
um. Þá virðast umferðaræðar og götur
innan hverfisins vera vingjarnlegar og í
samræmi við tilgang verkefnisins, enda er
kannske eölilegt að allt þetta hverfi sé
göngusvæöi, án bílaumferðar, nema um-
ferðar leigubíla, brunabíla, sjúkrabíla og
lögreglubíla, sem eiga erindi inn í þorpið.
Það eina sem ég hef við þessa skipu-
lagstillögu aö athuga, frá hér um ræddu
sjónarmiði er, aö mér finnst umferöarhnút-
urinn á horninu þar sem Aðalstræti,
Suöurgata, Túngata og Kirkjustræti mæt-
ast, ekki hafa verið leystur til fullnustu. Mér
finnst hæpið að byggja aftur á lóðinni nr.
18 við Aöalstræti.
Umrædd skipulagstillaga viröist afskrifa
þetta vandamál algjörlega og viðhalda og
endurnýja þann vandræða- og slysahættu-
hnút, sem bæjaryfirvöld hafa þegar eytt
stórfé í að leysa og fórnaö til þess
svipmótandi húsum.
2. Brunavarnasjónarmið
Skipuleggjendur hafa tekið tillit til þessa
sjónarmiðs og er það nokkuö afsakanlegt,
því það er rétt að samkvæmt tillögunum og
ástandinu í dag er byggöin þaö dreifö á
mestum hluta svæðisins, aö ekki er þar um
óforsvaranlega brunahættu að ræða, enda
fæst húsin það merkileg, að ástæða sé til
að leggja mikla hugsun eða fé til þess að
vernda þau gegn bruna, þótt menn séu
sammála um aö vernda heildarsvipmót
Grjótaþorps í höfuðdráttum, t.d. sem
minnisvarða um fátækt og nægjusemi
danska tímabilsins í Reykjavík.
Þó eru nokkrar undantekningar; þannig
tel ég t.d. að Skreðarahúsið, Aðalstræti 16,
Gamla innréttingahúsið, Aðalstræti 10,
Fjalakötturinn, Aðalstræti 8, og Duushúsið,
Aðalstræti 2, séu varðveislunnar verð, og
beri að vernda á allan mögulegan hátt, ef
bæjarfélagið hefur efni á að gera það á
menningarlegan hátt.
Þess vegna tel ég ástæöu til aö byggja
eldtraust steinhús á lóðunum Aðalstræti 12
og 14 og á lóöinni Aöalstræti 4, einnig á
lóöunum vestan Skreðarahússins, frá Tún-
götu að Grjótagötu. Þá er nauösynlegt aö
bæjaryfirvald hlutist til um að rafmagns-
leiðslur í húsum sem varöveita á, veröi
skoðaðar og endurnýjaðar, þegar í stað, ef
þurfa þykir. Um Fjalaköttinn er það aö
segja, að húsið mun, að flestra mati, vera
ónýtt og vart forsvaranlegt að nota það,
vegna brunavarnasjónarmiða.
Tillaga mín um meðferð þess húss er, að
það verði rifið undir eftirliti starfsmanna
bæjarins eða Þjóðminjasafns, eftir að
gerðar hafa verið nákvæmar teikningar og
lýsingar af hverjum hluta þess. Síðan sé
hver fjöl og hver hluti rifrildisins merktur og
varðveittur. Síðan sé byggður kjallari og
ein hæð á allri lóðinni og gengið þannig frá
götuhlið og suðurhlið, aö útlitið verði
nokkuð eins og nú er. Þá yrði framhúsið á
lóðinni, ofan götuhæðar, endurbyggt úr
rifrildinu, og þó endurnýjaö það, sem
endurnýja þarf. Þá væri endurbyggður
bíósalurinn og húsagaröurinn á baklóðinni,
en úr varanlegum efnum.
Eftir þessar aðgerðir ætti húsið aö hafa
nokkurn veginn alveg sama útlit utanfrá
séð og þaö hefur nú og frá upphafi. Þá
gæti bíósalurinn, húsagarðurinn og fram-
húsið ofan götuhæðar fengið sitt upphaf-
lega svipmót og notkunargildi. En vegna
kjallarans og götuhæðarinnar yrði nýting
lóðarinnar og skattaverðmæti hennar eðli-
legt.
En auðvitað er þetta ekki mögulegt án
samvinnu eða samninga viö lóöaeigendur.
Þá er frá eldvarnasjónarmiði æskilegt aö
rífa seinnitíma skúra á lóðunum Aðalstræti
4 og Aðalstræti 10.
3. Nýtingarsjónarmið
Að mínu mati má segja að í hér um
ræddri skipulagstillögu Grjótaþorps-
svæðisins sé algjörlega látið vera að taka
tillit til nýtingarsjónarmiðs. Ég er sammála
þeirri stefnu að varðveita beri svipmót hins
eiginlega Grjótaþorps í höfuðdráttum, en í
hugum gamalla Reykvíkinga er hið eigin-
lega Grjótaþorp svæðið frá bakhlið Aðal-
strætishúsa og bakhlið Vesturgötuhúsa.
Þau hús öll töldust til viðskipta- og
kaupmannahverfisins og Grjótaþorpið náði
ekki að Túngötu. Túngatan var broddborg-
aragata á sama hátt og Tjarnargata og
Suðurgata og húsin við Garðastræti töld-
ust ekki til Grjótaþorps.
Ég tel að samkvæmt umræddri skipu-
lagstillögu sé heildarnýting svæðisins milli
Aðalstrætis og Garöastrætis alltof lítil,
bæði frá þjóðfélagslegu sjónarmiði, þ.e.
vegna þarfa og þæginda borgaranna og frá
fjárhagssjónarmiði bæjarfélagsins. Ég tel
tillöguna eðlilega hvað snertir nýtingu hins
eiginlega Grjótaþorps, samkvæmt hér
framsettri skilgreiningu. Sama er að segja
um nýtingu lóöa við Vesturgötu og Tún-
götu.
En ég tel nýtingu lóöanna Aðalstræti 4,
8, 12 og 14 ot litla samkvæmt skipulagstil-
lögunum. Ég tel ástæöu til, að á þessum
lóðum öllum séu hús, sem hafi fjórar fullar
notkunarhæðir, samanber hús það sem
stóð á lóðinni númer 12 og brann nýlega. Á
þann hátt gætu fengist um 40 smáíbúðir í
þessum húsum umfram þá nýtingu, sem
skipuleggjendur hafa gert ráð fyrir.
Þá tel ég enga ástæðu til að varðveita
svipmót Garðastrætis frá Túngötu aö
Vesturgötu austanmegin — sá hluti er
bæöi Ijótur og leiðinlegur, og hefur engan
heildarsvip, sem ástæða sé til aö varðveita
utan nokkur hús, svo sem Unuhús og
Garðastræti 13 og bakhús á lóðinni
Garðastræti 9. Ég tel því full forsvaranlegt
og að ekkert mæli á móti því, að auka
heildarnýtingu umrædds hluta Garðastræt-
is, austan götu, t.d. með því að byggja
5—7 hæða blokkir á lóðunum nr. 5, 7 og 9,
við Garðastræti einnig á lóðunum Garða-
stræti 21, 23 og 25 og á lóðinni nr. 10 við
Túngötu. Húsin sem nú eru á lóðunum nr.
21 og 23 geta flust neðar í Grjótagötu. Á
þessum lóðum öllum mætti líklega reisa
samtals um 200—250 einstaklingsíbúöir
og íbúðir fyrir aldraöa. Eölilegt væri að
fram færi samkeppni meðal arkitekta og
listamanna um útlit og svipmót þessara
húsa við Garðastræti.
Miðað við að þessar Garðastrætisbygg-
ingar verði reistar og eðlilegar endurbygg-
ingar eigi sér stað á lóðunum Aðalstræti 4,
12 og 14 og með því aö flytja gömul hús úr
öðrum hverfum og staðsetja á auðum
lóðum í Grjótaþorpi, tel ég möguleika á að
auka íbúðafjölda á þessu svæði, þ.e. milli
Aðalstrætis og Garðastrætis um 250—300
íbúðir og íbúafjöldann um 300—500
manns.
Einnig mundi bætast í þorpið húsnæðis-
aöstaða fyrir allskonar lítil þjónustufyrir-
tæki, verslanir og veitingahús, auk bíós og
Breytingartillögur greinarhöfundar
við skipulagstillögu Hjörleifs og Pet-
ers. Norðurhlið Túngötunnar. Uppi við
Garðastræti er gert ráð fyrir 5—8
hæða samhyggingu, sem kemur eins
og skjólgarður við Grjótaþorpið og
yrði í stuðlabergsstíl. Þar yrðu 25—30
íbúðir fyrir aldraða. Húsið neðantil við
Túngötu með tveimur gluggaröðum er
menningarmiðstöð og dagheimili fyrir
aldraða.
©