Lesbók Morgunblaðsins - 30.05.1981, Page 14
HLJÓM-
PLÖTUR
_______________./
Aöalgeir Kristjánsson
Sinfóníur Beethovens hafa löngum
verið taldar með kröfuhörðustu viðfangs-
efnum sem hljómsveitarstjórar um víöa
veröld fást viö aö flytja, enda er meira
úrval af upptökum vandfundiö en af
þeim, samt er það svo aö þrátt fyrir
margar frábærar hljóöritanir af einstök-
um sinfóníum hefir engum hljómsveitar-
stjóra heppnast að gera þeim öllum slík
skil aö hægt sé aö benda á eina
heildarútgáfu sem rétt sé aö mæla meö
sem þeirri einu réttu. Allar hafa þær til
síns ágætis nokkuö, en þaö er sama
hvaöa sett er tekiö aö alltaf má benda á
eina eöa tvær sinfóníur, sem betri séu hjá
öörum hljómsveitum og stjórnendum.
Ein nýjasta heildarútgáfan af sinfóníum
Beethovens er gerö með Vínarfílharmoní-
unni og kór ríkisóperunnar í Vín og þaö er
Deutsche Grammophon sem gefur út —
DG 2740 216. Þessar upptökur voru aö
nokkru leyti unnar á hljómleikum sem
Bernstein hélt í Vín og var hugmyndin aö
festa á hljómbandið þá spennu og
hrifningu sem jafnan ríkir kringum
Bernstein þegar hann heldur á tónsprot-
anum. Allt er gott þegar endirinn er
góður og þeir sem um þessar upptökur
hafa dæmt bera hiö mesta lof á 9.
sinfóníuna og telja hana kórónuna á
sköpunarverki Bernsteins í þetta skipti.
Samt fylgir hér böggull skammrifi og það
er hljóöritunin. Hún er því miöur ekki
betur heppnuð en svo aö enginn skyldi
trúa aö hér væri Vínarfílharmonían á
feröinni meö sinn þétta og fallega hljóm.
Þetta á sérstaklega viö um strengjasveit-
ina, spil hennar er svo bláþráöótt og
vantar alla fyllingu aö menn gætu helst
hugsaö sór tæpur helmingur strengja-
sveitar sinfóníuhljómsveitar íslands væri
aö leika í háskólabíóinu og þykir samt
vanta mikiö á aö hlutföllin séu rétt, þó aö
hún sé fullskipuö.
Listamenn hafa þau sérréttindi aö þeir
eru gjarnan dæmdir eftir því sem þeir
hafa best gert, og þá er rétt aö koma
aftur að 9. sinfóníunni. Prófsteinninn á
hvort stjórnandanum tekst aö koma
henni til skila svo aö vel sé hefir löngum
verið talinn sá, hvernig hæga þættinum
reiðir af í meöferö hans og jöar mega
aörir vara sig á Bernstein. Honum tekst
að ná fram upphafinni ró, rétt eins og
hann sé kominn meö hljómsveitina upp á
einhvern ólympstind, þar sem tónarnir
streyma hægt fram fjarri öllu sem er lítiö
og lágt.
Fjóröi þátturinn hjá Bernstein er einnig
mjög vel upp byggöur og einsöngvararnir
skila sínum hlutverkum mjög vel og er
sérstök ástæöa til að nefna Kurt Moll, en
sami ágallinn er þar enn sem fyrr, að
hljóöritunin er máttlaus og þaö bitnar
ekki síst á tveimur fyrstu þáttunum sem
vantar bæöi blóö og merg þó að einstök
hljóöfæri og hljóðfærahópar greinist vel
sundur og ekki þarf að fara í neinar
grafgötur um aö hlutur Bernsteins er með
ágætum, ef hljóöritunin heföi komiö öllu
til skila. Um hinar sinfóníurnar 8 gildir
þaö sama aö frá stjórnandans hendi
þykir flest vel fara og er ekki ástæöa til
aö dvelja frekar viö þær.
Hér er rétt að geta þess aö Bernstein
haföi áöur hljóöritað allar sinfóníurnar 9
meö sinfóníuhljómsveitinni í New York.
Þar þóttu Eroica — nr. 3 — CBS 61902
og 7. sinfónían CBS 61906 bera af, og nr.
3 vantar nokkuö af þeirri spennu í DG
settinu, sem ber hana uppi í hljóörituninni
með New York-sinfóníuhljómsveitinni, en
hljóöritunin er heldur ekki þar til aö
hrífast af svo aö tæknin hefir reynst
Bernstein heldur andsnúin.
Nú kynni einhver aö spyrja hvert skuli
leita til aö finna eitthvaö betra, og satt aö
segja er erfitt aö gefa skýr svör. Herbert
von Karajan hefir hljóöritaö allar sinfóníur
Beethovens þrisvar sinnum. Elsta hljóö-
ritunin var meö Fflharmoníuhljómsveitinni
í London og er aöeins í mono. DG hefir
látiö gera 2 upptökur af sinfóníum
Beethovens meö Berlínarfflharmoníunni
undir stjórn Karajans og þyjdr sú síöari
betur heppnuö meö einni undantekningu
og þaö er Eroica, sem er misheppnuö í
síðari upptökunni meö því aö leika 1. og
4. þáttinn mikils til og hratt, en meðferð
Karajans á Eroicu í fyrra settinu er hins
vegar meö bestu upptökum sem til eru af
henni, DH 138 802. Hins vegar þykja
Pastoralsinfónían og 9. sinfónían í síðara
settinu mjög góöar, en þær eru samt til í
betri hljóðritunum og vil ég sérstaklega
riefna Deccaupptöku á 9. sinfóníunni þar
sem Leopold Stokowski stjórnar, Lund-
únasinfóníunni og er gaman aö bera þá
upptöku saman við Bernstein upptökuna
og heyra muninn á hljóðrituninni, en
upptaka Stokowskis hefir svo sannarlega
fleira aö státa af en góöri hljóöritun svo
aö ég vil mæla meö henni kinnroöalaust,
Ludwig van Beethoven
Leonard Bernstein
þaö er Decca DPA 599 600. Á 4 plötusíöu
er 5. sinfónían, en þar leikur London
Philharmonic undir stjórn Stokowskis.
Þá má nefna upptökuna á 5. sinfóní-
unni þar sem Carlos Kleiber stjórnar og
þykir fáum hafa betur tekist DG 2530 516.
Ein besta upptakan af Pastoralsinfóní-
unni er DG 2530 142, þar er Carl Böhm
sem stjórnar Vínarfflharmóníunni og
svona má lengi telja. Önnur fræg hljóörit-
un er HMV asd 2565 og þar er Otto
Klemperer á feröinni og Philharmonia í
London, þetta er ein elsta hljóöritunin
sem gerö var í stereo, en heldur samt
sæti sínu enn í dag. Colin Davis hefir þótt
öörum mönnum snjallari aö fást viö 7.
sinfóníuna og Philips 9500 219 ér nýjasta
afrek hans á þeim vettvangi og þaö er
LSO eöa Lundúnarsinfónían sem leikur,
sú sama sem Stokowski stjórnar í 9.
sinfóníunni og getiö er hér aö framan.
Einn þeirra stjórnanda sem hafa gert 2
heildarútgáfur á sinfóníum Beethovens er
Eugene Jochum. Eldri útgáfan var gefin
út af Philips og þaö var Concertgebouw-
hljómsveitin sem hann stjórnaöi. Fjóröa
sinfónía Beethovens hefir þótt takast
mjög vel í höndum Jochums og hljóm-
sveitin er jafngóö og hver önnur. Sinfóní-
ur Beethovens sem Jochum stjórnar hafa
verið gefnar út á ný af Philips og nr. 4 er
Philips Universo 6580 146.
Enn er ógetiö um nokkrar heildarútgáf-
ur á sinfóníunum og vil ég fyrst tilnefna
útgáfu þar sem Solti stjórnar sinfóníu-
hljómsveitinni í Chicago, þaö er Decca
sem gefur plöturnar út og hljóðritanirnar
þykja góöar, sérstaklega á nr. 6 og 7,
sem eru hljóðritaðar í Sofiensaal í
Vínarborg Decca 11 BB 188/96. Enn eru
ótaldar margar heildarútgáfur af sinfóní-
um Beethovens, en hér veröur brátt
staöar numiö, samt veröur að endingu að
nefna útgáfu Philips 6747 135. Þaö er
Gewandhaushljómsveitin sem leikur og
stjórnandinn er Kurt Masur. Svo er taliö
aö 4. sinfónían só sú sem best er leikin í
settinu. HMV gaf út allar sinfóníur undir
stjórn Ottos Klemperers og þaö er
hljómsveitin Philharmonia í London sem
leikur. Rafael Kubelik hljóöritaöi allar
sinfóníurnar fyrir Deutsche Grammaphon
og haföi 9 hljómsveitir til aö vinna verkiö.
Þetta sett er næsta forvitnilegt af ofan-
greindri ástæöu, hljóöritanirnar eru góö-
ar, en sverja sig í ætt við þær hljóðritanir
frá DG sem vikiö hefir verið aö hér aö
framan, en hljómsveitirnar skapa nokkra
fjölbreytni og enginn þarf að fara í
grafgötur meö þaö aö Kubelik er mikil-
hæfur stjórnandi og plötumerkið er DG
2740 155.
A.K.
Leonard Bernstein og
sinfóníur Beethovens
flórenska liljan var á forhliðinni og
mynd Jóhannesar skírara á bakhliö-
inni. Enski nóbfllinn meö konunginum
á skipi sínu var eftirsótt og ekki síöur
dúkatinn frá Feneyjum, sem var góöur
peningur í mörg hundruö ár.
Á endurreisnartímunum fyrir og eftir
1500 eflist myntslátta mjög í Evrópu,
silfurnámur Evrópu og gull- og silfur-
flutningur frá nýfundnum löndum Am-
eríku áttu þátt að þessu. Dalir, mörk og
skildingar ganga um alla Evrópu,
myntin stækkar og þaö veröur meira
rúm fyrir myndir keisara og konunga.
Þaö var engan veginn auövelt fyrir þá,
sem fengust viö kaupsýslu aö hafa
reiðu á þeim sæg mynta, sem gengu
manna á milli. Oft voru gullpeningar
rýrðir meö því aö meitla af þeim, en þá
kom gullvigtin í góöar þarfir, hvert lóö
hæföi sinni mynt og á þann hátt var
hægt aö sannreyna rétta vigt hvers
penings.
Utan Evrópu mótaðist myntsláttan á
fyrri hluta miöalda af Aröbum og í
Áusturlöndum voru slegnar gullmyntir í
Hindústan og víðar. í Kína var pen-
ingasláttan nærri því jafn gömul þeirri í
Evrópu; bronsmyntin kínverska,
skreytt letri, var í gildi frá því á 3ju öld
f. Kr. og allt til þess aö síöasta
keisaranum var velt úr sessi 1912. Þá
var tekinn upp silfurdollarinn. Pen-
ingaseölar voru teknir upp í Kína
snemma, Marco Polo getur um þá á
13. öld.
Spánn naut fyrst góös af gullflutn-
ingunum til Evrópu frá Ameríku og á
dögum Karls V og þá var tekiö aö slá
piastra sem samsvöruöu þýzkum döl-
um. í Noröur-Ameríku var fyrsta mynt-
in slegin í Massachusetts um miöja 17.
öld. Sú mynt, sem hefur verið einna
lífseigust og er notuð enn þann dag í
dag í Afríku og víöar, var slegin um
1780; Maríu Theresíu-dalurinn, gull-
mynt meö fallegri mynd af drottning-
unni.
Um 1800 markast peningasláttan
mjög af frelsishreyfingum og bylting-
um. Frelsisdúfan, frelsisgyöjan, frels-
issólin og ýmiss konar frelsistákn
runnu þá upp í myntheiminum. Þegar
verzlunin eykst og kaupsýsluumsvif
magnast stórlega meö iðnbyltingunni,
eykst peningasláttan stórlega og pen-
ingaseölar koma þá víöa í staö gull- og
silfurmyntar, aö minnsta kosti aö
nokkru leyti. Þegar líöur á 19. og 20.
öld, hverfa menn frá því mati, aö
myntin eöa peningurinn skuli hafa
verögildi í sjálfum sér. Verölausir
seölar taka stööu dúkatsins og flórín-
unnar, ávísanir á verömæti. Brask meö
verögildi þessara í sjáifu sér verölausu
ávísana varö mjög auðvelt og er
einkum í hinum svonefndu þróunar-
löndum, þar sem valizt hafa til land-
stjórnar skillitlar og vafasamar persón-
ur, og þar hefur skapazt þaö ástand
sem minnir mjög á ástandiö á dögum
þeirra landstjórnarmanna Rómaveldis,
sem nefndir voru áöur í þessari
samantekt „fífl, aumingjar eöa glæpa-
menn“.
Listsögulegt gildi mynta og sögulegt
gildi þeirra er mikiö, stíll hvers tímabils
speglast í myntunum og myndirnar
segja sögu ríkjandi fursta, byltingarnar
eiga þar sína sögu og umbrot sögunn-
ar birtast þar ótvíræö. Peningurinn
segir mikla sögu.
Sigl. Br. tók saman.
ÚtKcfandi: Hí. Árvakur. Reykjavik
Framkv.stj.: Haraldur Sveinsson
Ritstjórar: Matthlaa Juhannesscn
Styrmir Gunnarsaon
Ritstj.fltr.: Gisli SÍKurðsson
AiiKlýsinKur: Baldvin Jónsson
Ritstjórn: Aðalstræti 6. Simi 10100
Leiðrétting:
í Lesbókinni 16. maí varö sú villa aö
Búlandstindur sem sást í baksýn á mynd
Björns Rúríkssonar frá Beruflrði var nefnd-
ur Búlandshöfði, sem er auövitaö allt
annars staöar á landinu. Aöstandendur
Lesbókar biöja Björn og lesendur afsökun-
ar á þessari augljósu misritun.