Lesbók Morgunblaðsins - 20.06.1981, Blaðsíða 11

Menn, sem ugglaust vilja veg íslenzkr-
ar tónlistar mikinn, hafa birt í blöðum þá
skoöun sína, að það hafi veriö hneisa aö
hafa ekki einvörðungu íslenzka einleik-
ara og fleiri íslenzk verk á skránni. Hvað
snertir tónleikana í Wiesbaden stóð það
í okkar valdi og getur mjög vel talizt
umdeilanlegt aö velja norskan einleik-
ara. Hvað snertir tónleikana í Austurríki,
er þetta álit byggt á ónógum upplýsing-
um: Hljómsveitinni var boðiö meö þeim
skilyröum, að Austurríkismenn réöu efn-
isskránni næstum að öllu leyti. Þá er
sagt: Við áttum ekki að lúta slíkum
skilyrðum og hvergi að fara. Það er að
vísu sjónarmið, en mitt sjónarmið er að
stolt geti verið barnalegt og að þaö hefði
verið frámunalega vanhugsaö aö hafna
boðinu, enda þótt efnisskráin væri alls
ekki eins og við hefðum frekast kosiö.
Steypiregn á
styttur og hallir
17. maí: Vilji maöur vera geypilega
gagnoröur og koma innsta kjarna Vínar
fyrir í þremur orðum, þá gætu lausnar-
orðin verið: Styttur, hallir og músík. Eftir
langan akstur er þessi dagur frjáls og
það er farið inn í borgina aö berja
augum styttur og hallir. En það er engin
músík í bili, bara steypiregn, kalt regn og
afskaplega blautt.
Schönbrunn, sumarhöll keisarans og
einskonar smærri barok-útgáfa af Ver-
sölum, verður ögn dauf í dálkinn í svona
veðri; það er eins og að koma á Þingvelli
í slagviöri. Sjálfsagt þykir samt að
marséra gegnum salina í Schloss Schön-
brunn og sjá minjar um þá tíð, þegar
Austurríki var stórveldi. Allt molnaði það
undan þeim í heimsstyrjöldinni fyrri;
jafnframt féll þá frá Franz Josef keisari,
sem búinn var að ríkja í 68 ár og hafa
fáir gert betur. En þótt Napóleon geröi
þetta hús að sínu á tímabili, þykir mér af
húsráðendum mest til um Mariu Ther-
esiu drottningu, sem var nokkurnveginn
samtímakona Mozarts, en lifði lengur;
ríkti í 40 ár, átti 16 börn, þótti afburða
klók, en kom á merkum umbótum og
afnam m.a. pyntingar í fangelsum. Mikil
kellíng María Theresía og veglegar
styttur reistu þeir henni.
Aðalsetur keisaranna var samt Hof-
burg inni í miðkjarna Vínarborgar; þar er
Hetjutorg og miklar stássbyggingar, sem
vitna um stórveldismetnað. En hér er
ekki ætlunin að endursegja sögulegan
fróðleik. Ekki verður heldur unnt að
sundurgreina þá þætti, sem samanlagðir
geta kallast sál borgarinnar. Hrekkur
fárra daga dvöl skammt til þess; feröa-
langur kemst litlu nær, þótt hann kíki
inní Stefánsdóm, sem er feikilegt gímald
í gotneskum stíl; köld og ívið hörð eins
og slík guðshús eru oft. Miklu fegurri er
barokkirkjan, sem kennd er við Karl
keisara og stendur beint á móti stóru
konserthöllinni, og hjarta Vínarborgar
slær í Stadpark, þar sem stendur
gullfallegt minnismerki um valsakónginn
Strauss og þar leikur hljómsveit Vínar-
valsa á kvöldin.
En Vínarbúum þykir líklega vænst um
óperuna, sjálfa Vínaróperuna, eöa Stats-
oþer eins og hún heitir raunar.
Ekki þýöir að svífa þar inn fyrirvara-
lauSt og ætla sér að fá sæti; yfirleitt er
upppantað á sýningar fram í tímann. En
nokkrir úr hópnum fóru upp á von og
óvon og komust inn. Þetta er mikið
hús og fagurt og raunar nýlegt einnig.
Sprengjuárás í stríðslok 1945 eyðilagöi
húsið að verulegu leyti og það var ekki
fyrr en 11 árum síðar, aö Vínaróperan
tók til starfa að nýju. Maður fær aö
ganga þar í gegn á daginn í fylgd með
leiðsögumanni, en þaö er nú eins og að
Franthald á bls. 16
HORÐU
SÆTI
Fyrir nokkru var ég á söngæfingu
kirkjukórs í fámennri sveitasókn.
Ekki var þaó í fyrsta sinn, en þó
varö þessi stund mér sérstakt
hugleióingarefni. Venjulega hafdi
ég staðið í hópnum við orgelið og
sungid með, en í þetta skipti kom
kvefhæsi í veg fyrir það. Því sat ég
og hlýddi á sönginn. Æfingin fór
fram í kirkjunni, sem er lítil snotur
timburkirkja, reist fyrir rúmri öld.
Fyrir aldarafmælið hafði henni ver-
ið tekið ærlegt tak og hver fjöl, sem
fúi fannst í, endurnýjuð. Þess var
þá vandlega gætt, að húsið héldi
upprunalegum svip. Því er með
góðri samvisku hægt að segja, að
hún líti nú út eins og þegar hún var
vígð; nema hvað rafmagnsljós eru á
veggjum, en sá viðtekni, vínrauði
dregill á kórgólfi og gangi milli
bekkja, og hylur breiðan, fallegan
borðvið, er upphaflega fékk að
njóta sín. En sem ég nú sat þarna í
meira en aldargömlum kirkjubekk,
þá tók mig brátt að verkja í
sitjanda, bak og hné. Kórinn var
kominn eitthvað fram í annan
sálminn og þessi eini áheyrandi
orðinn viðþolslaus í hörðum bekkn-
um. „Hamingjan góöa,“ hugsaði ég.
„Það er eins gott fyrir mig, að vera
ekki langorður í stólnum, úr þvíþað
er þessi þolraun að sitja í bekkjun-
um.“ Til að sjá fara þeir vel í
kirkjunni, fagurlega eikarmálaðir,
en ekkert tillit hefur verið tekið til
þess að vel færi um söfnuðinn, sem
íþeim skyldi sitja við guðsþjónust-
ur. Það má vera Ijúfur söngur, sem
dregið getur úr þeim óþægindum,
og víst hefur margur vinnulúinn í
þau hörðu sæti sest og fundið
þreytuverki magnast og trufla sál-
arfriðinn. Húsfriðunarsjónarmiða
hafði verið gætt viö endurbætur á
kirkjunni. Þess vegna var bekkjum
ekki fækkað um einn, sinn hvorum
megin gangsins, til að breikka biliö
milli þeirra er eftir stóðu, né settur
dálítill halli á bökin, sem eru raunar
mjóar fjalir. Hvað þá aö sæti væru
breikkuð lítið eitt og hafðar í þeim
sessur. Þess ber að gæta, aö
sóknin er nú fámennari, en fyrir
hundrað árum, og því hefði ekki
komið að sök, þótt sætum væri
fækkað.
Fátt er mér geðfelldara, en sú
viðleitni, að halda við gömlum
húsum, sem hafa listrænt, menn-
ingarlegt og sögulegt gildi. Sé
þeim ætlað það hlutverk eitt að
vera fortíðarminjar, þá er ástæða til
að hvika hvergi frá þeirri reglu að
færa allt, sem í þeim er, í upphaf-
legar skorður. Eigi húsin hins vegar
að þjóna áfram því hlutverki, sem
þeim var ætlað í upphafi, gegnir
öðru máli. Þá er sjálfsögö skylda að
breyta ekki svip þeirra að óþörfu,
en gæta þess jafnframt, að húsfrið-
unarákafinn komi ekki í veg fyrir
vellíðan þeirra, sem þurfa að nota
þessi hús. Engum kæmi til dæmis
til hugar að setja myndskreyttar
rúður í dómkirkjuna í Reykjavík.
Hún er merkilegt dæmi um ákveö-
inn húsagerðarstíl, nýklassískan,
þar sem slík skreyting á alls ekki
heima. Aftur á móti er ástæða til að
hafa ekki á móti ráðstöfunum, sem
bæta vellíðan safnaðarins, sem
kemur þangað til helgra athafna.
Sú stefna valdhafanna í Ráð-
stjórnarríkjunum, að gera kirkjuhús
að þögulum minjasöfnum, má ekki
skjóta rótum hér á íslandi. Kirkj-
urnar eiga að vera umgerð lifandi
starfs. Þess sáluhjálplega hlutverks
þeirra verður að gæta fyrst og
fremst.
Þetta sjónarmið getur átt við um
fleiri gamlar byggingar. Kemur mér
þá til hugar sú ágæta tillaga Gísla
Jónssonar menntaskólakennara á
Akureyri um verndun elsta hússins
á Oddeyri. Það er timburhúsið
Lundur, sem stendur við svonefnd-
an Eiðsvöll ofarlega á eyrinni,
sennilega ekki víðsfjarri þeim stað,
þar sem Eyfirðingar og Þingeyingar
héldu sameiginlega þjóðhátíð 1874.
Eiðsvöllur hefur verið geröur að
smekklegum, opnum skrúðgarði.
Lundur heldur ennþá ytra svipmóti,
en innan dyra hafa verið gerðar
miklar breytingar í áranna rás.
Leggur Gísli því til, að Akureyrar-
bær kaupi þetta gamla hús og geri
það aö vettvangi myndlistarsýn-
inga. Skortir höfuðstað Norður-
lands tilfinnanlega slíka aöstöðu.
Þá er gert ráð fyrir, að húsið haldi
sinni upprunalegu ytri ásýnd, en
verði innréttaö með hliösjón af
lifandi menningarstarfi. Þetta er sú
stefna, sem tekin hefur verið í
verndunarviðleitni Torfusamtak-
anna í Reykjavík og er lofsverð.
Enginn dregur í efa, að kostnað-
arsamt er að halda viö gömlum
byggingum og því er nauðsynlegt
að finna leiðir, til þess að nýta þær
á ýmsan hátt og tengja þær dag-
legu lífi. Öðru máli gegnir t.d. um
gömlu torfbæina, sem varðveittir
eru, og er varla hægt að ætla þeim
annað hlutskipti, en verða til minja
um liðna tíð. Hitt er svo rétt að
athuga, hvort sú hleðslulist, sem í
þeim birtist, muni ekki verða ís-
lenskum arkitektum að nokkru
gagni. Vel hlaðnir torfveggir með
þeim séríslensku mynstrum geta
vel falliö að verkum hugkvæmra
listamanna.
Það er nokkurt áhyggjuefni, að
þeim mönnum fækkar óðum, sem
kunna þá list, að hlaða úr klömbru,
streng eða grjóti. Það er marg-
brotnari kunnátta, en í fljótu bragði
virðist. Allt frá því að rétt efni er
valið, stungið eða rist, þurrkað
hæfilega og þar til veggur af réttri
þykkt er að fullu hlaðinn. Þessa
grein þarf að taka inn á námsskrá
byggingariðnaðarins eða húsa-
gerðarlistar, áður en það verður um
seinan, og veita þeim sérstök
réttindi, sem hana nema. Roskinn
nágranni minn, sem kann þessa list
til hlítar, sagði eitt sinn dálítið
kíminn, að menn yrðu að fá nafn-
bót, t.d. að vera titlaðir arkitektar í
torfi, til þess að þeir legðu það á sig
að læra rétt handbrögð við veggja-
hleðslu. Víst er, aö et svo fer, að
enginn sýnir því áhuga að nema
listina, þá munu torfbæirnir, sem
varðveittir eru, annaðhvort verða
svipir hjá sjón eöa hverfa með öllu.
Bolli Gústavsson í Laufási.