Lesbók Morgunblaðsins - 09.10.1982, Blaðsíða 9

Tveir strákar sitja á gröf bresks hermanns á Falklandseyjum.
prestssetrið. Daginn eftir þau
ósköp fór síra Daniel í hempuna
sína og geystist heldur fasmikill
inn í aðalstöðvar argentínska
hersins". Nú hafið þið sannar-
lega gengið einum of langt,"
þrumaði hann. „Hvernig haldið
þið, að þeim í Rómaborg lítist á
þetta athæfi ykkar? Hvað
myndi Galtieri segja, ef þið
hefðuð skotið kaþólskan prest?“
Árangurinn af þessari drama-
tísku upptroðslu prestsins varð
sá, að skothríðinni linnti upp frá
því.
Örvilnaðist algerlega
og grét og grét
Enda þótt að innrásin á eyj-
arnar hafi aðeins vakið með
Palklendingum ennþá meira
ógeð og meiri tortryggni í garð
Argentínumanna, sýndu eyja-
skeggjar þó einstökum argent-
ínskum hermönnum oft fulla
samúð, þegar þeir sáu volæði
þeirra. Falklendingar réttu
svöngum Argentínumönnum
mat út um bakdyrnar og útbýttu
sælgæti og sígarettum handa
þeim. „Eg skynjaði óttann í aug-
um þeirra," segir síra Daniel
Spraggon. „Einn argentínsku
hermannanna braut kvöld nokk-
urt útgöngubannið til þess að
komast á minn fund, örvilnaðist
algjörlega og grét og grét.“
„Sonur minn,“ sagði ég við hann,
„gráttu bara, þér léttir við það
og líður þá betur á eftir.“
Falklendingar hafa reynzt
mun úrræðalausari og jafnvel
dálítið hjálparvana í viðbrögð-
um sínum við komu brezka her-
liðsins til eyjanna. Brezku her-
mennirnir hafa troðið sér inn á
gafl i svo til hverju einasta húsi
í Port Stanley og þurrka nú ein-
kennisbúninga sína á snúrunum
bak við húsin. Þeir hafa lagt
hald á íþróttahús bæjarins og
sofa á gólfinu í dómssalnum og
á skrifstofu bæjarstjórnar. Þeir
troða sér jafnvel inn í eldhús í
tin- og viðarplötuklæddum hús-
unum niður við sjóinn til þess að
drekka te hjá „fósturmömmun-
um“ sínum eins og elskandi syn-
ir.
Mörgum íbúanna finnst, að
þeir séu allt í einu orðnir ein-
kennilega óþarfir og utangátta á
sínum eigin eyjum. Þeim finnst
næstum ógerlegt að láta í ljós
við brezka herliðið þær blöndnu
tilfinningar þakklætis og van-
máttar á sama tíma og þeim er
aftur gert að taka að sér hlut-
verkið sem undirgefnir þegnar.
Hver á svo aö bjarga
okkur frá þeim þessum?
„Hérna um daginn varð ég að
beita mig hörðu til að halda mér
í skefjum," segir einn af íbúum
Port Stanley. „Hermennirnir
héldu, að þeir væru að gera mér
einhvern sérstakan greiða með
því að brenna trékassana sína.
Þeir héldu, að þetta væri bara
skran. Þeir skilja alls ekki, hve
mikla þýðingu allir hlutir hafa
fyrir okkur hér um slóðir. Viður
er of dýrmætur til að bera á
bál.“ Húsmóðir nokkur, sem
hýsir níu hermenn í litla kofan-
um sínum, segir hvasst: „Maður
verður sannarlega að taka á
allri sinni stillingu til að varast
þá hugsun, að þeir hafi frelsað
okkur til þess eins að við gætum
hafizt handa við að þvo þvottinn
af þeim og þvo upp matardisk-
ana þeirra. Mér þætti svo sem
gaman að vita, hver eigi svo að
bjarga okkur frá þeim þessum."
Patrick Watts, útvarpsmaður,
er einn af þeim fáu Falklending-
um, sem ræðir þessi vandkvæði
opinskátt: „Brezk skip og nær-
vera brezks herliðs er nokkuð,
sem við höfum alla tíð óskað eft-
ir hér. Núna verðum við svo að
gera upp hug okkar um það,
hvort við getum haldið áfram að
lifa okkar lífi undir öllum þess-
um þrýstingi af hálfu Breta eða
hvort við viljum snúa aftur til
fyrri lífshátta okkar og vera
jafnframt í sömu hættu og við
vorum í áður. Það er til einskis
að segja, að við gætum látið
okkur Argentínumenn í léttu
rúmi liggja. Við getum það ekki.
Brezki herinn hefur tekið flug-
völlinn okkar á sitt vald. Við
verðum að bíða og sjá hvað set-
ur og reyna að gera okkur grein
fyrir, hvað framtíðin ber í
skauti sér okkur til handa.“
Rex Hunt, fyrrverandi'lands-
tjóri Breta, sem sneri aftur til
Falklandseyja með nýjan emb-
ættistitil sem sérlegur stjórn-
arfulltrúi, skreytti einkennis-
jakkann sinn með silfursnúrun-
um, setti upp hattinn með
strútsfjöðrum og setti í byrjun
ágústmánaðar hina ráðgefandi
löggjafarsamkundu Falklands-
eyja í fyrsta sinn eftir stríðið. Á
kankvísan hátt sneri hann út úr
hinum frægu orðum Winstons
Churchills til þess að þakka
Bretum fyrir frelsun eyjanna. „í
átökum milli manna hafa svo
fáir aldrei áður staðið í jafn
mikilli þakkarskuld við svo
marga.“ Aðdáandi Hunts meðal
eyjaskeggja komst svo að orði:
„Hann þekkti okkur hér áður,
hann þekkir vandamál okkar,
hann veit um lífsháttu okkar áð-
ur fyrr, og hann veit, hvers kon-
ar lífsháttum við óskum eftir."
Og Hunt verður líka að játa:
„Að þeir erfiðleikar, sem allra
fyrst krefjast úrlausnar, eru í
sambandi við að finna leiðir til
þess að viðhalda undir öllum
þessum ágangi einmitt því, sem
gert hefur lífið eftirsóknarvert
hérna."
Samtals 15 km
af akfærum vegum
Það kemur víst fæstum á
óvart, að Hunt er að þessu leyti
bjartsýnni en flestallir íbúanna
um framtíðarhorfurnar á Falk-
landseyjum. Með mikilli hrifn-
ingu lýsir hann nauðsyn þess að
leggja nýja akvegi um allar eyj-
arnar. Þótt ótrúlegt megi virð-
ast eru ekki til meira en um það
bil 15 km af akfærum vegum í
gjörvallri nýlendunni. Þá hafa
verið lagðar fram tillögur um
eflingu ullariðnaðarins, með því
að koma á fót prjónastofum og
öðrum áþekkum fyrirtækjum.
Einnig hefur verið talað um að
koma þyrfti á fót nýtízku slát-
urhúsum, þar sem hægt væri að
slátra bæði nautgripum og
sauðfé. Eins og málum er núna
háttað er um það bil 23.000
kindaskrokkum fleygt á ári
hverju, af því að markaði vantar
fyrir þessa vöru. Sumir eyja-
skeggjar vonast einnig til að
geta ræktað ný beitilönd, náð
góðum og föstum útflutnings-
markaði fyrir lostæti eins og
villigæsir, sjóbirting, lax og
krabba; auk þess vilja þeir
gjarnan koma upp vinnslu á öll-
um þeim þara, sem vex í breið-
um við strendur Falklandseyja.
I engum þessara bollaleng-
inga er samt minnst á möguleik-
ann á olíuævintýri. „Allt bendir
til þess að hér finnist olíusvæði
og það borgi sig að hefja
vinnslu," segir Hunt, stjórnar:
fulltrúi, með dálitlum semingi. í
riti sem brezka stjórnin birti
nýlega er vitnað í álit banda-
rískrar jarðfræðiskýrslu:
„Svæðið gæti gefið af sér meira
en níu sinnum það magn af olíu,
sem álitið er að sé að finna á
hafsbotni þess hluta Norður-
sjávar, sem Bretar ráða yfir, og
yrðu þetta þá stærstu ónytjuðu
olíulindarsvæði í veröldinni."
En í augum Falklendinga
virðast fleiri þættir í þróun
mála núorðið gefa mönnum til-
efni til heldur lítillar bjartsýni;
menn eru heldur áhyggjufullir
um framvindu mála. Ibúarnir
eru alls ekki eins bjartsýnir og
Hunt og hafa miklu minni tiltrú
á hinum „bjarta nýja heimi“,
sem hann sér í hillingum og
betri framtíð á Falklandseyjum.
Menn búast alveg eins við því,
að Argentína kunni að gera aðra
innrás eða þá að Bretar kynnu
hvort eð er að afhenda Argent-
ínumönnum eyjarnar til yfir-
ráða. „Allmargt fólk er farið að
taia um að flytja á brott; þeirra
á meðal er ég,“ segir Gerald
Cheek.
Konur undir
þrýstingi
Jafnvel nærvera svo margra
ógiftra ungra karlmanna í
brezka herliðinu á Falklands-
eyjum virðist vera mönnum
áhyggjuefni. „Við lentum í heil-
miklum vandræðum með sjólið-
ana í konunglega brezka sjó-
hernum hér áður fyrr,“ segir
Gerald Cheek. „Eitt árið misst-
um við fimm stúlkur úr landi.
Það hefur aldrei komið það ár,
að við höfum ekki misst eina eða
tvær stúlkur og við höfum
hreinlega ekki efni á að missa
þær úr landi, ef haft er í huga
hve fáir íbúarnir hérna eru.“
Annar landi hans hefur þetta að
segja: „Maður heyrir ekki mikið
talað um brottflutning, en mað-
ur veit þó fjandakornið, að fólk
er að velta því fyrir sér.“
Enda þótt svo virðist sem að-
eins um það bil 100 Falklend-
ingar hafi horfið af landi brott
meðan á átökunum um eyjarnar
stóð, er hitt alveg augljóst, að
föst búseta á Falklandseyjum
fær ekki til lengdar staðist það
álag, sem verulegur landflótti í
stærri stíl myndi verða. Hunt,
stjórnarfulltrúi, fullyrðir, að
einungis tvær fjölskyldur séu að
sækja um leyfi til að flytja úr
landi fyrir fullt og allt. Slíkir
minni háttar brottflutningar
valda vitanlega ekki neinni sér-
stakri röskun, né sundurlyndi
milli íbúanna innbyrðis.
Hins vegar er nú þegar farið
að bera á vissri spennu af öðru
tagi í samskiptum íbúanna sín á
milli. Það hafa orðið greinir
milli þess fólks, sem varð um
kyrrt í höfuðstaðnum, meðan á
hernáminu stóð, og svo hinna,
sem „hörfuðu undan", lögðu
land undir fót og fluttu til fjar-
lægari byggðarlaga, þar sem
þeir töldu sig öruggari.
Viss andúð
á Bretum
En það leikur annars vart
nokkur vafi á því, að mikill
meirihluti Falklendinga hefur
fullan hug á því að leggja sig
alla fram til að viðhalda hinni
föstu, hefðbundnu búsetu sinni
á eyjunum, og þarlendir ætla sér
hvergi að láta deigan síga í bar-
áttunni við öll þau vandamál,
sem nú steðja að.
Það kann að hafa verið býrj-
unin á straumhvörfum hins
nýja, betri tíma, þegar ein af
hetjum Falklendinga og um leið
einn ötulasti maðurinn í bæjar-
stjórn Port Stanleys, Terry
Peck, boðaði til almenns borg-
arafundar einn og sjálfur í
ágústbyrjun. Var sá fundur
haldinn í íþróttahúsi bæjarins
og var hinn fyrsti, sem haldinn
var frá því stríðinu um Falk-
landseyjar lauk. Enda þótt
fundurinn stæði í tvær klukku-
stundir, voru þeir um það bil 100
bæjarbúar, sem fundinn sóttu,
heldur ófúsir að láta álit sitt í
ljós á þeim tillögum, sem bornar
voru fram um m.a. aukna hlut-
deild Falklendinga í laga-
setningum, sem varða eyjarnar
eingöngu; um möguleika íbú-
anna á að kaupa land af Falk-
landseyjafélaginu hf. sem er
núna eigandi 46 prósenta af öll-
um eyjunum; um meiri áhrif
Falklendinga sjálfra á það,
hverjir verði ráðnir kennarar og
samningsbundnir verkamenn til
starfa á Falklandseyjum frá
Bretlandi. I heild verður það að
segjast, að þetta kvöld kom
greinilega í ljós viss andúð á
Bretum, sem búið hefur lengi
um sig í hugum Falklendinga.
„Er það yfirleitt nokkuð, sem
við getum gert til að sporna
gegn þessu sama gamla ný-
lendustjórnarfari, sem við höfð-
um andúð á hér áður fyrr —
stjórnarfari, sem núna er komið
aftur,“ spurði Donald Davidson,
sem rekur gististað fyrir ferða-
menn í Port Stanley. Hins vegar
voru mikil og almenn fagnaðar-
læti, þegar Peck bar þá ályktun
undir fundinn, að „við höfum
engin frekari samskipti við Arg-
entínumenn, aldrei nokkurn
tíma eftir þetta."
íklæddur bláum klæðisjakka
með upphafsstöfunum E.R. sem
skraut á jakkavasanum, lauk
hann loks tölu sinni og sleit
fundinum með þessum orðum:
„Mér eru það vonbrigði, hve fáir
komu á fundinn, og eins eru mér
það vonbrigði, að þið skulið ekki
hafa haft meira til málanna að
leggja varðandi framtíð okkar.
Eg vil svo sannarlega koma
skriði á þróun mála hér á þess-
um eyjum."
Hin ákveðna afstaða hans
gæti vel orðið einn af þeim þátt-
um, sem stuðlaði að sameiningu
og samstöðu íbúa Falklands-
eyja, með alia sína einstakl-
ingshyggju og uppgjöf í viðhorf-
um. Það gæti vel svo farið, að
þeir efndu til veizlunnar góðu til
þess að fagna komu Bretanna og
lokum hernaðarátakanna. Har-
old Bennett, 65 ára gamall, sem
hafði látið af störfum sem bæj-
arfógeti aðeins tveimur dögum
áður en Argentínumenn gerðu
innrás sína, og hefur nú tekið
við embætti sínu á nýjan leik:
„Falklendingar ætla sér að
halda 150 ára afmælið hátíðlegt
í janúar á næsta ári. Við ætlum
okkur að hafa svolítil hátíða-
höld, þó ekki væri nema til þess
að reka það ofan í „Argana“, að
þessi hátíð yrði aldrei haldin
eins og þeir sögðu."
9