Lesbók Morgunblaðsins - 13.11.1982, Síða 4

Korchnoi hefur endurheimt eiginkonuna, en þeg-
ir það tafl vannst um síðir, er helzt að sjá sem
það hafi ekki veriö skákmeistaranum slíkt
keppikefli, sem honum tókst þó lengi vel
að láta heiminn halda.
Endurfundir í Sviss. Eftir sex ára aöskilnað hittast hjónin Bella og Viktor Korchnoi, en eftir myndinni að
dæma hafa þessir endurfundir ekki verið mikið tilhlökkunarefni fyrir skákmeistarann.
Kóngur
milli tveggja
drottninga
Það var í júlí 1976, sem
Viktor Kortsnoj lék þeim
óvænta leik að hróka í vest-
ur. Þann ieik var ekki hægt
að taka upp aftur frekar en
aðra í alvöruskák, og það
hefur vafaiaust aldrei hvarfl-
að að honum heldur. En því
tafli er enn ekki lokið, þótt
andstæðingurinn virðist loks
eftir langa umhugsun hafa
neyðst til að leika þeim leik,
sem Kortsnoj reyndi að
knýja hann til.
Hann hefur verið kallaður
„Kortsnoj hinn grimmi“ með
óttablandinni virðingu, þótt hún
sé allt annars eðlis en sú, sem
borin var fyrir Ivan þeim, sem
var fyrsti keisari í Rússlandi.
Harkan er bundin við skákborð-
ið. „Skákin er mitt líf, og sá, sem
ætlar að sigra mig, sækist eftir
lífi mínu," er haft eftir honum.
Og með því hugarfari hefur
hann unnið mikla sigra við
skákborðið. Eftir hrókunina í
vestur hefur hann einnig efnazt
vel. Og eftir sex ára aðskilnað og
hatramma baráttu er fjölskylda
hans loksins orðin frjáls og
komin vestur fyrir járntjaldið
líka. Mamma hans, eiginkona og
einkasonur. En þar með var
þeirri skák ekki einu sinni lokið.
Nú mætti ætla, að þungu fargi
væri af honum létt og hann gæti
loks teflt án hins mikla andlega
álags, sem fjölskylduvandamál-
in ollu honum. En málið er ekki
svo einfalt.
Hann hefur möguleika á því
að verða áskorandi heimsmeist-
arans í skák í þriðja sinn —
1984. „Úr því að fjölskylda mín
gat komizt frá Sovétríkjunum,
verður hin andlega pressa minni
— en á hinn bóginn vantar mig
þá ef til vill nauðsynlega árás-
arhneigð," hefur hann sagt.
Allt í einu eru tvær
drottningar á borðinu
En sannleikurinn er sá, að í
taflinu mikla og langa voru alit
í einu tvær drottningar á borð-
inu, báðar svartar (á hár) og
svipaðar að aldri. Önnur heitir
Isabella, kölluð Bella, og er eig-
inkona hans, en hin Petra Lee-
uwerik og er umboðsmaður hans
og hefur séð um hann hin síðari
ár.
Það skyggði því nokkuð á
gleðina við endurfund fjölskyld-
unnar í júlí í sumar. „Við erum
taflmenn á skákborði Kortsn-
ojs,“ sagði Bella, „og þannig hef-
ur það alltaf verið."
Sú skák hófst fyrir 25 árum,
sumarið 1957, á baðstaðnum
Gagra við Svartahaf.
Bella, fríð og fönguleg og með
próf í verkfræði, var þar í
sumarleyfi ásamt vinkonu sinni.
Og þangað kom Viktor Kortsnoj
sér til hressingar eftir að hafa
lokið háskólaprófi í sögu í fylgd
með vini sínum. Kortsnoj ætlaði
þá að hefja feril sinn sem at-
vinnuskákmaður. Þau hittust
svo fjögur af tilviljun, er þau
voru að bíða eftir strætisvagni.
„Þegar vagninn kom allt í einu,“
sagði Bella síðar, „greip Viktor í
okkur, en annars hefðum við
orðið fyrir bílnum."
Þau tóku tal saman og eyddu í
sameiningu því, sem eftir var af
leyfinu. Svo hittust þau aftur í
Moskvu og Leningrad, og brúð-
kaupið var haldið í marz 1958.
Ári síðar fæddist sonurinn, Igor.
I hjónabandinu var verka-
skiptingin skýr og einföld. Eig-
inmaðurinn tefldi skák, en
eiginkonan sá um allt annað.
Viktor Kortsnoj byrjaði að tefla
sex ára gamall, en 13 ára fékk
hann sérstakan þjálfara, þar
sem hæfileikar hans þóttu
framúrskarandi, og er hann var
15 ára, var hann meðal sterk-
ustu yngri skákmanna í Sovét-
ríkjunum. Tveim árum eftir
brúðkaupið, 1960, varð hann svo
fyrst skákmeistari Sovétríkj-
anna.
í forréttindastéttinni
Það hafði þegar áhrif á lífs-
kjör fjölskyldunnar. Bella og
Viktor Kortsnoj fluttu úr
drungalegri tveggja herbergja
íbúð í bjarta og stóra þriggja
herbergja íbúð í nýju hverfi í
Leningrad. Fjölskylda meistar-
ans tilheyrði nú forréttindastétt
borgarinnar.
Meistarinn varði titiljnn fjór-
um sinnum í röð. Hann hélt
fyrirlestra um skák við háskól-
ann í Moskvu. Hann fékk að
ferðast til útlanda til að taka
þátt í stórmótum og mátti meira
að segja hafa konu sína með.
Þau hjónin fóru til Austur-
Þýzkalands og Ungverjalands,
Hollands og Frakklands, til Cur-
acao í Karíbahafi og til Banda-
ríkjanna. Þau voru í móttöku
hjá þáverandi ríkisstjóra í
Georgíu, Jimmy Carter.
Árið 1974 náði hann svo langt
að tefla einvígi um réttinn til að
skora á heimsmeistarann í skák.
Andstæðingur hans var Anatoli
Karpov, sem þá var 23ja ára
gamall og miðstjórnarmaður í
Komsomol, æskulýðssamtökum
ríkisins. Karpov hefur látið hafa
það eftir sér, að tvennt væri sér
kærast í lífinu: skák og marx-
ismi.
Kortsnoj beið lægri hlut gegn
fyrirmyndarmarxistanum, en
með aðeins eins vinnings mun,
2:3.
Á eftir sagði Kortsnoj í ýms-
um viðtölum við erlenda frétta-
menn, að hann, sonur Gyðinga-
konu, hefði verið órétti beittur
gagnvart hinum „hreinkynjaða
Rússa". Andstæðingi sínum
lýsti hann sem „hugmynda-
snauðri tölvu“. Og hann sagði,
að í skákíþróttinni ríkti sama
kerfi kúgunar sem í sovézku
þjóðlífi.
Dagar náöarinnar taldir
Kortsnoj féll í ónáð. „Mér var
ekki lengur boðið að taka þátt í
meiriháttar skákmótum. Ég
fékk ekki lengur að ferðast til
útlanda. Nafn mitt hvarf úr
blöðunum. Ég var drepinn með
þögninni."
Hinn óánægði skákmeistari,
Kortsnoj, varð svarinn fjand-
maður sovézka kerfisins. Mað-
urinn, sem hafði vaerið svo
miklum tíma ævi sinnar við
skákborðið, sá heiminn aðeins i
svarthvítu. Framtíð hans í Sov-
étríkjunum var dimm og dauf í
hans augum, en lífið bjart og
heillandi á Vesturlöndum. Bella
segir, að hann hafi þá nokkrum
sinnum minnzt á að flýja vestur
yfir, en hún hafi ekki tekið það
alvarlega.
En Viktor hefur farið að
hugsa marga leiki fram í tímann
eins og í skákinni. Hann virtist
sætta sig við aðstæður allar
heima fyrir og fékk aftur að
taka þátt í mótum, og svo fór, að
honum var leyft á ný að fara til
útlanda á skákmót. Hann fékk
boð um að taka þátt í IBM-
skákmótinu í Amsterdam, og
Bella fylgdi honum út á flugvöll
að venju.
Nokkru síðar hringdi vinkona
Bellu til hennar og sagði henni
að hlusta á fréttasendingar
„Radio Liberty". Hún gerði það
og hlustaði á þulinn segja: „Sov-
ézki stórmeistarinn í skák, Vikt-
or Kortsnoj, hefur beðið hol-
lenzk stjórnvöld um hæli sem
pólitískur flóttamaður að loknu
skákmóti í Amsterdam. Hann
mun ekki snúa aftur til Sovét-
ríkjanna."
Þungan grát setti að Bellu.
„Ég gat hvorki neytt svefns né
matar. Á sólarhring léttist ég
um átta pund.“ Það tók hana
langan tíma að átta sig á því, að
maður hennar hafði haft ærna
ástæðu til að skýra henni ekki
frá fyrirhuguðum flótta. Eins og
Kortsnoj hefur sagt: „Ég vildi
ekki stofna fjölskyldu minni í þá
hættu að hafa verið í vitorði
með mér.“
Hræddur viö út-
sendara KGB
Hann varð efstur á skákmót-
inu í Amsterdam ásamt enska
stórmeistaranum Miles. Boðið
var til móttöku í sovézka sendi-
ráðinu í Haag að mótinu loknu,
en þangað kom Kortsnoj ekki:
„Ég settist bara í leigubíl og ók
til hollenzkra vina minna. Eftir
að ég hafði formlega sótt um
hæli í Hollandi, dvaldi ég á laun
í tíu daga á heimili leynilög-
reglumanns. Ég var hræddur við
sovézka sendiráðsmenn og út-
sendara KGB.“
Tveimur dögum eftir flóttann
komu sovézkir leynilögreglu-
menn í heimsókn til Bellu
Kortsnoj. „Dyrabjöllunni var
hringt snemma dags. Tveir
menn sýndu KGB-skírteini sín á
kurteislegan hátt og óskuðu eft-
ir að fá að tala við mig. Þeir
vildu fá að vita, af hverju Viktor
hefði flúið, og hvort ég myndi
geta fengið hann til að snúa aft-
ur til Sovétríkjanna." Bella
Kortsnoj svaraði, að það væri
henni ekki nokkur leið. Menn-
irnir kvöddu síðan jafnkurteis-
lega og þeir höfðu heilsað.
Skömmu síðar var henni
meinað að nota Volgu-Límúsínu,
sem maður hennar hafði haft
leyfi fyrir. Síðan var syni þeirra
neitað um inngöngu í háskóla
þrátt fyrir prýðilegar einkunnir
alla tíð í skóla, og reyndar hafði
hann einnig staðizt inntökupróf-
ið með ágætum. í maí 1978 var
hann svo kvaddur í herinn.
4