Lesbók Morgunblaðsins - 19.02.1983, Page 10

Gyðjurnar þrjár, Hera, Pallas Aþena
og ástargyðjan Affródíta, leiddar fyrir
dóm Parisar konungssonar á Iðafjalli,
þar sem hann gætti hjaröar. Þær voru
að keppa um epli, sem á var ritað:
Handa hinni fegurstu — og allar báru
Paris, son Príams konungs í
Tróju. Paris var allra sveina
fríðastur. Hann gætti hjarða
föður síns á Iðafjalli, og þang-
að fór sendiguðinn Hermes
með gyðjurnar þrjár. Allar
báru þær mútur á Paris; Hera
hét honum völdum, en Aþena
herfrægð. Eigi að síður rétti
hann Affródítu eplið, en hún
hafði heitið honum ástum
þeirrar konu, sem fegurst væri
allra jarðneskra kvenna. Sú
kona reyndist vera Helena,
eiginkona Menelásar konungs
í Spörtu.
Svo var það eitt sinn, er
Paris var gestur Menelásar, að
þau Helena drottning felldu
svo fast saman hugi, að Paris
nam hana á brott með sér
heim til Trójuborgar.
Þeir bræður Atreifssynir
réðu nú ráðum sínum um
hefndir fyrir svívirðu þá, sem
Paris hafði gert gestgjafa sín-
um, Menelási; og gyðjurnar
tvær, Hera og Aþena, eggjuðu
þá óspart til herferðar á hend-
ur Trójumönnum. Hjá kon-
ungshöllinni í Argos varð sá
fyrirburður, að ernir tveir
sáust rífa milli sín ógotna
héralæðu. Kalkas, spáprestur
Agamemnons, túlkaði jar-
teikn þessa á þann veg, að
Trójuborg myndi verða þeim
konungunum tveimur að bráð.
Menelás minntist svardaga,
og var nú skorin upp herör um
gjörvallt Grikkland og kvatt
saman ógrynni liðs. Kom
höfðingjum saman um að
Agamemnon yrði æðsti for-
ingi hins mikla herafla. Þús-
und herskipum var stefnt
saman í Ális, og skyldu þau hið
bráðasta flytja lið þetta til
Tróju.
En þá bar svo til, að vindur
snerist, og flotanum gaf ekki
byr. Varð herinn að bíða án
aðgerða, unz vistir tók að
þrjóta og tii mikilla vandræða
horfði. Loks kvað Kalkas
spáprestur upp þann boðskap,
að veiðigyðjan Artemis, sem
ætti sökótt við Agamemnon,
meinaði þeim bræðrum eyð-
ingu Trjójuborgar, og til að
bæta skap gyðjunnar yrði
Agamemnon að fórna dóttur
sinni, Ífígeníu. Fór svo, að
Agamemnon hlaut undan að
láta. Var nú Ífígenía tekin úr
umsjá móður sinnar, Klít-
emnestru, flutt til Ális undir
fölsku yfirskini og lögð á
blótstall Artemisar. Þegar
fórnin hafði verið færð, brá
svo við, að á rann byr; og hófst
nú leiðangur sá, sem eftir ára-
tug og miklar fórnir lyktaði
með falli*Trójuborgar. En
Klítemnestra hugði á grimm-
ar hefndir, þegar Agamemnon
kæmi heim.
Nú kemur þar sögu, að Æg-
istos, sonur Þíestesar, snýr
aftur úr útlegð, fulltíða mað-
ur, og hyggur fast á hefnd.
Erfðafjandi hans, Atreifur, er
þá dauður, en synir hans báðir
farnir í stríð til Tróju. í höll
Agamemnos hittir hann fyrir
Klítemnestru, sem situr þar
einmana og elur með sér hatur
á bónda sínum. Dóttur sína,
Elektru, lætur hún ganga með
ambáttum hallarinnar, en son
sinn, Órestes, hefur hún sent í
fóstur til föðurfrænda hans,
Strófíosar konungs í Fókis, þar
sem hann vex upp ásamt syni
hans, Pfladesi. Þau Ægistos og
Klítemnestra hugsa nú ráð
fyrir sér um hefndir. Gerist
Ægistos friðill Klítemnestru
og tekur ásamt henni öll völd í
Argos.
Á tíunda ári umsáturs fell-
ur Trója, og Grikkir leggja
borgina í auðn. Herinn snýr
heim að unnum sigri, og hefur
Agamemnon með sér Kass-
öndru, hertekna dóttur Prímas
Trójukonungs. Henni hafði
guðinn Apollon gefið spá-
dómsgáfu til ásta við sig, og sá
hún atburði jafnt í fortíð og
framtíð. En þegar til kom,
sveik hún loforð sitt við guð-
inn, og kvað hann þá svo á til
refsingar, að á spádóma henn-
ar skyldi enginn maður trúnað
leggja.
Margir stórmeistarar málalistar fyrr á tímum spreyttu sig á myndefnum í grískri goöafræði
og eitt vinsælasta myndefnið var „Dómur Parisar". Myndin sem hér
fylgir er máluð snemma á þessari öld og er eftir Giorgio
De Chirico.
Svo var ráð fyrir gert, að
Agamemnon skyldi tafarlaust
senda boð um fall Tróju.
Skyldu varðmenn kveikja bál
á fjallatindum, hvert af öðru,
allt frá Iðafjalli hjá Tróju til
Kóngulóarfjalls í grennd við
Argosborg. Með þeim hætti
bærust boðin á svipstundu, og
yrði Klítemnestra þá við öllu
búin í tæka tíð.
Fyrsti hluti þríleiksins, Aga-
mcmnon, hefst á orðum næt-
urvarðar, sem hímir á þaki
konungshallarinnar í Argos
og hefur beðið þess lengi að
sjá bál kvikna á tindi
Kóngulóarfjalls.
í verki þessu er Grikkland
nefnt Hellas jöfnum höndum,
Grikkir einnig nefndir Hellen-
ar eða Akkear, Paris hét einnig
Alexander, og Trója nefndist
öðru nafni Ilíon:
Auk þeirra nafna, sem hér
hafa nefnd verið, koma nokk-
ur fyrir, þ.á m. þessi: Akkeron,
undirheimafljót; handan þess
er gullrótarengið, þar sem
skuggar hinna framliðnu haf-
ast við. Ares, herguð. Deley,
fæðingarstaður Apollons. Eig-
efur (Egevs), konungur í
Aþenu. Erekþeifur, konungur í
Aþenu. Finneifur hinn blindi,
spáfróður konungur, sem hin-
ar vængjuðu og lokkprúðu
sviptinornir rændu matföng-
um. Föbos, ljósguð, oft annað
nafn Apollons. Geríon, risi,
sem hafði þrjá líkama, sam-
gróna um miðju. Gæja, móðir
Jörð. Helíos, sólguð. Kríses,
hofgoði í Tróju; dóttir hans
var herfangi Agamemnons.
Lemney, eyja í Eyjahafi. Letó,
móðir Apollons og Artemisar.
Maja, móðir Hermesar. Mínos,
sonur Seifs og Efrópu, kon-
ungur á Krít, síðar dómari í
undirheimum. Pan, skógarguð.
Parnassos, fjallið fræga sem
helgað var Ápolloni og lista-
gyðjum, kallað skáldafjallið;
þar var í gjá einni Delfa-hofið,
spáhof Apollons. Peiþó, gyðja
fortölulistar. Perseifur, kapp-
inn sem hjó höfuðið af
ófreskjunni Medúsu, sem svo
var ægileg, að hver sem hún
leit á, varð að steini. Póseidon,
sjávarguð. Skamander, fljót í
grennd við Trójuborg; þar
þær mútur á Paris.
lentu Grikkir skipum sínum.
Títanar, jötnar. Þemis, réttlæt-
isgyðja. Þeseifur, sonur Eigefs
konungs í Aþenu, sá er vann á
meinvættinni Mínótári í völ-
undarhúsinu á Krít. Þestíos,
faðir Al)þeu; þegar sonur
hennar, Meleagros, fæddist,
komu örlaganornir í húsið og
lögðu skíð á eld með þeim um-
mælum, að svo lengi skyldi
sveinninn lifa sem skíðið ent-
ist, og fóru síðan; en Alþea
greip skíðið og varðveitti; síð-
ar varð Meleagros móður-
bræðrum sínum að bana, og
varpaði Alþea þá skíðinu á
eldinn.
Rætt er um þann fyrsta og
þann næsta sem fóru með hin
hæstu völd í alheimi á undan
Seifi, og er þar átt við þá Úran-
os og Krónos.
Leiðrétting
I Rabbi Guðmundar Daníels-
sonar í Lesbók 5. febrúar sl. kom
fyrir prentvilla, sem ástæða er
til að leiðrétta. Guðmundur
ræðir um bókina „Um ellina"
eftir Císeró og eftir orðrétta til-
vitnun í aftasta dálki tekur
Guðmundur til máls og segir:
„Allar þessar ástæður eru vegn-
ar og léttvægar fundnar í vand-
kvæðum rökstuddum ályktunum
Císerós." Hér átti að standa: í
vandlega rökstuddum ályktun-
um, o.s.frv. Leiðréttist þetta hér
með.
Forngrísk höggmynd af Leðu, sem
sjálfur Seifur lagði ást á. Guðinn
vitjaði hennar í líki svans og gat við
henni Helenu hina fögru, sem orsak-
aði Trójuborgarstríðið.
10