Lesbók Morgunblaðsins - 01.10.1983, Síða 3

veður kólnuðu, því að sér hefði
oft sýnst vera hrollur í mér á
ísaldartíð þorrans og góunnar
— undanfarin ár. En svo fór ég
bara í hann strax heldur en bera
hann undir hendinni í böggli.
Þannig er það. Já, frá mínum
persónuhætti séð.“
„Halla er yndælis kvenmað-
ur,“ samsinnti Valdimar. „Kapt-
einninn bró&ir hennar er góður
líka og stórmerkilegur. En illa
fór með hafskipahöfnina hans
og dráttarbrautina: allt fyrir
bí.“
„Veistu til að höfuðskepnurn-
ar láti hemja sig?“ spurði gest-
urinn byrstur. „Sandur og vikur
sækja í hafnirnar, sjór gengur
yfir slippstöðvarnar í fárviðrum
og laskar þær meir og meir,
þangað til ekkert er eftir annað
en stórt gaphús og kolryðgaðir
járnteinar. Þetta breytir reynd-
ar öngvu. Skerverjar gefast ekki
upp. Þeir eru ósigrandi eins og
arfinn og kálmaðkurinn."
„Hvað er til marks um það?
Er ekki Oddný Mark flutt burt
með sína frísklegu óstjórn og
allir hættir að greiða árgjöld í
Slysavarnafélagið? Og er ekki
Elías hættur að vera sveitar-
stjóri, oddviti og frystihússfor-
maður og búinn að afhenda öðr-
um völdin og yfirleitt hættur að
stórna?"
„Að vísu hættur að stjórna,"
sagði Guðmundur Arason. „En
þess í stað er hann búinn að
brýna vel tálgubussann og er
farinn að gera módel af öllu eins
og það var, þar á meðal er
kramvörubúðin mikla, sem
furstinn af Hlaðbæ lét rífa og
leggja í rúst og jafna yfir með
jarðýtu, hafskipahöfn kapteins-
ins ásamt dráttarbraut — með
þremur svolitlum mótorbátum á
stokkum. Þar með er þetta allt
orðið ævarandi og ódauðlegt, vil
ég segja, eins og skinnbrók Þur-
íðar formanns og Skarðsbók, því
að módelin eru flutt á minjasafn
kapteinsins jafnóðum og þau
eru fullgerð, og þar geymast þau
um aldur og ár.“
„Þú segist hafa gist hjá Höllu
og Geirjóni, Guðmundur. Það
fór nú aldrei mikið fyrir Hann-
esi sáluga. Finnst ennþá pláss í
húsinu, Stærri-Lágeyri, innan
um allar fornminjarnar?"
Gesturinn miðaði dimmum
sjónum á Valdimar og rönt-
genmyndaði hann.
„Það mætti halda að þú værir
sálaður og genginn til grafar
fyrir löngu," varð honum loksins
að orði. „Veistu ekki að Geirjón
kapteinn hefur reist einka-
safnhús úr sementshræru og
eikarviði á lóð sinni og flutt í
það Jónsbæjarskipið fræga og
alla hluti aðra, sem Hlaðbæjar-
Skúla sást yfir þegar hann fór
ránshendi um Skerver á því
herrans ári, þegar kapteinninn
gekk í land, rétt fyrir hundrað
ára skólaafmælið?"
„Nei,“ sagði Valdimar. „Ég
hef verið að gera bækur um for-
feður mína, rassaköst þjóðlífs-
ins og sálarlíf marglyttunnar.
Jæja, svo kapteinninn er búinn
að opna einkasafn í Skerveri?"
„Opna! Biddu fyrir þér, Valdi-
mar! Nei, það er harðlæst, og
hérumbil gluggalaust, og hlerar
fyrir þeim fáu og smáu gluggum
sem á veggjunum eru, hátt frá
jörðu. Það er alveg útilokað að
leggjast á gluggana þar og virða
fyrir sér dýrgripasafnið."
„Fær kannski enginn að skoða
minjasafn þetta?"
„Kapteinninn gengur með lyk-
ilinn á sér. Jú, ef þú biður hann
að sýna þér liðna tíð, þá gengur
hann með þér út í safn og þú
færð að sjá innbúið. Gerðu svo
vel, það kostar ekki neitt."
„Hefurðu séð Agnar og Magn-
ús nýlega?" spurði Valdimar,
„manninn sem haft hefur enda-
skipti á eignamiðlun forsjónar-
innar: Gert fátæktina að auðæf-
um og auðinn að sjávarfroðu?"
„Ja, ekki á fæti, satt að segja,
en líklega sitjandi undir stýr-
ishjóli, — og svo náttúrlega á
myndum í Morgunblaðinu í
dag.“
„Lífið er listasafn," sagði
Valdimar. „Einu sinni var sagt
það væri saltfiskur, það passar
ekki lengur. Lífið er listasafn
erfiðisfólks og óperuhús. Hvurn-
ig heldurðu að Agga-Magga
verði umbunað, Guðmundur?"
„Ja, ég gæti trúað hann yrði
uppnuminn til himins fyrr en
seinna," sagði Guðmundur
Arason, „er það ekki hámarkið?
Líkt og þeim var launað frelsar-
anum og Elía spámanni á sinni
tíð. Ég held nú sá fyrrnefndi
hafi reyndar ekkert farartæki
haft — nema innbyggðan lyft-
ikraftinn í sjálfum sér, hinn fór
í eldvagni, má ég segja, ekki
beint jeppa, heldur svona gam-
aldags hestakerru frá guðsrík-
isdögum, í líkingu við drottn-
ingarvagninn enska. Ætli eld-
flaug verði ekki sett undir okkar
mann nú á dögum, — amerísk
geimskutla, ha?“
„Mjög athyglisverð tilgáta,
Guðmundur minn,“ sagði Valdi-
mar við gest sinn. „Jæja — jæja,
spurning hvort maður hafi þá
fleira til að skrafa um í bili? Ég
er einn heima og hef ekki upp á
neitt ætilegt að bjóða. Þú getur
komið seinna og þá orðið svo
heppinn að hitta konuna, góða
og gestrisna. Þar að auki er ég
núna, eins og reyndar annað
slagið mörg undangengin ár, að
skrifa sögu sem byggð er upp og
stíluð í tengdum hringjum sem
þrengjast inn á við og endar í
henni miðri á gati.“
Annálahöfundurinn leit rann-
sakandi framan í Valdimar, en
svipbrigðalaus, ekki vitund
hissa.
„Þú hefur alla tíð verið tölu-
vert undarlegur, eins og reyndar
Agnar og Magnús og ég sjálfur,
Valdimar — og það ágerist,"
sagði Guðmundur Arason.
„Það er lítið hægt að yrkja
með vitinu einu saman. Ég er
ansi hræddur um að viss
skammtur af geggjun verði að
fylgja — og henni ólæknandi,“
sagði Valdimar. „Hefurðu ekki
fleira til að segja mér, fyrst þú
þrjóskast við að fara?“
„Var ég búinn að segja þér, að
fræðimaðurinn Lýður bróðir,
prófarkalesari menningarinnar
og Agnars og Magnúsar, hefur
rakið ættir okkar saman? — Við
erum allir, að herra Agnari og
Magnúsi meðtöldum, náskyldir í
móðurættina, sem kennd er við
Brand nokkurn í Skollhóli og
sumir segja að hann hafi verið
kominn af Gyðingum, sem eins
og þú veist eru dreifðir um allan
heim, allt frá því að fjölskyldu-
mál Abrahams komust á ring-
ulreið."
„Um Agnar og Magnús hef ég
nýlega frétt að við værum að
þriðja og fjórða, eins og það er
orðað í ættfræðinni. Um þig
vissi ég aftur á móti ekki. En
þetta kemur mér sosum ekki á
óvart," sagði Valdimar. „Fyrir
langa-löngu, eftir að ég kynntist
þér á Skerversárunum, laumað-
ist stundum að mér líkt og
ógleði, að kannski værum við
með vissum hætti einn og sami
maðurinn. Þú veist að Njála hef-
ur bæði komið út í skrautlausu
vasabókarbroti og gangstéttar-
hellubroti með teiknimyndum af
hetjum, og kálfskinni utan um
— gullklístruðu?"
„Kannski skil ég þig ekki al-
farið núna,“ sagði gesturinn
íhugull. „Eitt er þó víst: mínar
bækur eru styttri en þínar."
„Skiptir ekki máli. Það er ekki
lengd og breidd sem skiptir
máli, heldur friðarins guð og
frjálsræðisandinn. Frændur
mínir ofsækja mig, einkum þeir
dauðu, og segjast vera ég. Það
versta er, að ég held þeir hafi
rétt fyrir sér. Við erum hlekkj-
aðir saman og mislukkaðir.
Lögreglan drap einn okkar í
bakhússporti hérna um árið.
Það var þaggað niður. Fyrir
rúmlega fimmtíu árum vorum
við saman í skóla og þessi
frændi minn sagði stundum við
mig:
„Það sem gerir þennan skóla-
stað þolanlegan, það er svína-
stían.“ Það var myrkur. Glóðin í
pípunni hans glæddist og dofn-
aði á víxl. „Þeir gleymdu mér,
þegar svínunum var slátrað,“
muldraði hann milli þess sem
hann svelgdi reykinn. Hann
hafði þessa skelfilegu krafta í
herðum og handleggjum. Lög-
regluþjónunum tókst ekki að yf-
irbuga hann með hefðbundnum
hætti, þess vegna gripu þeir til
annarra ráða. Það fór svo, að
fyrst brutu þeir á honum haus-
inn, svo keyrðu þeir hann í
steininn. Hann raknaði aldrei
við. Heyrðu mig, Guðmundur,
þú hefur einkennilegan haus,
hann er í laginu eins og nátt-
pottur á hvolfi. Varaðu þig á
lögreglunni."
„Þú ge-gerir mig bara smeyk-
an. É-ég er farinn," sagði Guð-
mundur og var ekki laus við að
stama. Hann reis á fætur, greip
töskuna og frakkann og dembdi
hatti á heljarstórt og nauða-
sköllótt höfuð sitt. Og kvaddi.
Valdimar sat einn eftir í
þönkum. Dagurinn leið. Það
hafði fáeinum sinnum komið
fyrir allra síðustu árin, einkum í
ljósaskiptunum, sérstaklega á
síðsumri, að malbikuð gatan
meðfram ánni ummyndaðist og
yrði að langri liðinni tíð. Sem
betur fer gerðist það ekki oft, en
það gerðist í kvöld, í kvöld var
ekki frítt við að það gerðist.
Valdimar stóð við gluggann og
horfði út. Hann sá gegnsæja
menn nálgast húsið. Feður hans
komu gangandi hvur á eftir öðr-
um, einnig bræður þeirra og af-
komendur, eins og þeir kæmu úr
ánni þar sem hún hvarf undir
hengibrúna. Rafljós loguðu á
bak við þá vestur í bænum, hann
sá þá ekki fyrr en ljósastaurun-
um sleppti og grænir vellir ár-
bakkans tóku við — þar sem
gatan lá gegnum rökkvað kvöld-
ið austur eftir grónum árbakk-
anum. Þeir stefndu sjálflýsandi
að húsi hans, og þó svartir innan
í sér, eins og vatn í djúpum
brunni. Samt voru þeir fremur í
ætt við loft heldur en vatn, eða
þeir voru hræring í loftinu, og
vitund Valdimars laukst upp
fyrir þeim. Þar með voru þeir
ekki lengur til nema í holdi hans
og önd. Hann hét Valdimar og
einnig þeir hétu allir því nafni.
Valdimar hét einn og sérhvur
þeirra, og reyndar voru þeir —
ef dýpra var skyggnst — ekki
annað en framhald sama
mannsins, endurtekning hans,
dálitið breytileg endurtekning.
Þarna komu þeir einn á fætur
öðrum, hlekkjaðir saman, án
þess að vita hvur til annars,
tengdir hringir, sem þrengdust
inn á við, kynslóð eftir kynslóð,
og hurfu ævinlega undir vestur-
gaflinn á húsinu, vestast í nýja
bæjarhverfinu, þar sem rafljós-
in stóðu á verði gegn kvöld-
rökkrinu. Þeir hurfu þar, og
Valdimar fann þeir voru komnir
inn í vitund hans, þangað sem
þeir áttu heima. Hann og þeir
voru eitt og það sama. Almennt
talað, þá er keðjan ein, þó að
hlekkirnir séu margir.
„Ég er mónúmentið sem þeir
hafa reist yfir sig, svo þeir geti
gleymst í friði — í krossbundn-
um pappírsbögglum, í fúnum og
rykföllnum kirkjubókum þjóð-
skjalasafns," hugsaði Valdimar.
Þangað stefndi hann sjálfur —
sömu leið og þeir.
3