Lesbók Morgunblaðsins - 22.10.1983, Síða 5

Prjón úr er-
lendum lopa
Bragi Sigurjónsson
þýddi úr ensku og staðfœrði
Húsgangur
eftir ókunnan höfund
Sjómanni varð, er ég mætti, þannig á
munni:
Hve mörg vaxa berin í sjónum á Skaga-
grunni?
Ég svaraði eins og ég sannast fékk komist
að orði:
Síldinni jafnt á lynginu í Hæðarsporði.
Marie Takvam
Hendur
Aumar, öróttar hendur mínar
af ógerðum verkum
gætnar, gjafmildar hendur þínar
gerðu að sterkum.
Heitar, nærfærnar hendur þínar
svo hlýjuðu mínum,
að nú eru heilar hendur mínar
og heitar af þínum.
Edith Rode
Kveðja
Hvað örlög vildu verða hlaut
gegn valdi slíku hvorugt braust:
að heitu sumri horfnu braut
var hliði lokað umtalslaust.
Er lágu bliknuð blóm á fold
ég burtu þögul hvarf af leið
svo hvorugt ryfi orð né eið.
Ég lagði sjálf mitt lán í mold
en lengi kviku hjartans sker
að þér varð ekki að aftra mér.

RAI3I3
Slysa-
gildrur
próf-
gráður
'
I
I
■
Sú skoðun átti lengi vel miklu fylgi að
fagna, að menntun væri lausnarorð gegn
fátækt og misrétti. Menn trúðu því, að
fengju heimsins börn svipað tækifæri til
að þroska meðfædda hæfileika, myndi
stórlega draga úr þvíginnungagapi, sem
væri milli ríkra manna og fátækra jafnt
sem ríkra þjóða og fátækra. Að sjálf-
sögðu er ekki fullreynt, hvort þessi kenn-
ing stenzt. Þó að nokkurt átak hafi verið
gert í menntunarmálum þróunarríkja,
hefur bilið milli þeirra og iðnríkjanna
sjaldan verið breiðara. Og það er líka
álitamál, hvort menntun hefur stuðlað að
auknum jöfnuði í okkar heimshluta.
í orði kveðnu hafa allir jafnan rétt til
náms. Það er líka fáheyrt að fjárhags-
ástæður torveldi ungu fólki að leggja út á
námsbrautir, sem freista þeirra. En æði
mörgum gengur illa að finna sér fótfestu
í þvi margslungna kerfi framhalds-
menntunar, sem nauðsynlegt þykir í nú-
tímasamfélagi. Þangað koma nemendur
með misgóðan undirbúning og mismikinn
viljastyrk. Margir fara þangað einungis í
þeirri trú, að menntun sé æðst allra
dyggða í samfélaginu og þeir sem hunsi
hana séu dæmdir til þess að verða undir.
Brögð eru að því, að nemendur týni sjálf-
um sér og öðrum inni á þessum fjölbraut-
um og ráfi þar ráðvilltir, þar til þeir gef-
ist endanlega upp. Þá hefur sjálfsvirðing
þeirra oft beðið mikinn hnekki, og þeir
fara ef til vill að leita leiða til að bjóða
samfélaginu byrginn. Þetta er ekkert
einsdæmi hér á íslandi, því að erlendis er
framhaldskólakerfið víða kallað slysa-
| gildra.
Þeir sem komast klakklaust framhjá
þessari gildru oginn í háskóla, standa oft
frammi fyrir miklum vanda. Að vísu
komast flestir inn á þær námsbrautir,
sem þeir hyggja á, því að fjöldatakmark-
anir hafa enn ekki verið teknar upp við
Háskóla íslands nema að litlu leyti. Hins
vegar blasir við sú staðreynd, að háskóla-
nám er ekki lengur sá lykill að góðum
atvinnumöguleikum og virðingarstöðu í
lífinu sem það var áður. Þetta á einkum
við um hinar svonefndu hefðbundnu
námsbrautir, sem hafa skilað stöðugt
vaxandi fjölda menntamanna út í
atvinnulífið á undanförnum árum ogára-
tugum.
Það eru t.d. allar horfur á, að ungir
læknar standi brátt andspænis atvinnu-
leysi ogýmsir menntamenn munu þegar
hafa þurft að kyngja þeirri beizku stað-
reynd, að samfélagið hafi enga þörf fyrir
afrakstur erfiðis þeirra eftir langt og
strangt háskólanám. í grannlöndum
okkar er atvinnuleysi meðal mennta-
manna orðið sívaxandi vandamál. Afleið-
ingarnar eru þær, áð þeir keppast
grimmilega um þá fáu mola sem til falla.
Þeir reyna að tryggja sig og baktryggja
með því að næla sér í fleiri og fleiri
prófgráður. Það ber stundum tilætlaðan
árangur, því að fínar prófgráður skipta
miklu í harðnandi samkeppni. En þegar
svo er komið málum er það algert öfug-
mæli, að menntunin hafi stuðlað að
auknum jöfnuði í samfélaginu. Hún virð-
ist hafa stuðlað að nýrri tegund stétta-
skiptingar. Áður fyrr réðst frami fólks að
miklu leyti af ættgöfgi þess og auði.
Núna ræðst hann af prófgráðum.
En er ekki öll menntun góð og gild,
þótt hún nýtist samfélaginu ef til vill
ekki sem skyldi? Vissulega hefur hún
gildi fyrir hvern þann einstakling, sem
hefur unun af því að víkka sjóndeildar-
hring sinn og nota hana sér til aukins
persónuþroska. Sá er bara hængurinn á,
að þessi mælikvarði er sjaldan notaður.
Umfram allt er litið á menntun sem fjár-
festingu — helzt arðbæra fjárfestingu.
Þótt sá mælikvarði sé ekki að öllu leyti
geðfelldur, er ungu fólki ekki láandi, þótt
það vilji nýta þekkingu sína og þroska
samfélaginu til handa í stað þess að
þiggja frá því atvinnuleysisbætur. Það er
heldur ekki óréttmætt að samfélagið fái
eitthvað fyrir snúð sinn, þegar það hefur
lagt fram stórar fjárfúlgur í viðleitni
sinni við að gera menntun að almenn-
ingseign, ef svo má að orði komast. Hitt
er þó Ijóst, að þar hefur fremur ráðið
kapp en forsjá, og brýnt er að leiðir að
þessu háleita markmiði verði endurskoð-
aðar.
Guðrún Egilson