Lesbók Morgunblaðsins - 29.10.1983, Blaðsíða 6

Saga byggingarlistar 5. hluti. Eftir Harald Helgason arkitekt
Arkitektúr
Fom-Grikkja
Fyrri grein
Dórísk súla.
Skýrintía á stórveldi Forn-
Grikkja er miklu fremur að leita
í hafístæðri legu landsins en
heppilegum staðháttum. Grikk-
land on eyjarnar á Ægishafi eru
háiendar og hrjóstrugar, og
voru samgöngur á landi mjög
erfiðar til forna. Beindu stað-
hættirnir því íbúunum út á haf-
ið. Kr talið að frumbyggjarnir
hafi þegar hafið sjósókn í þess-
um heimshluta um 5000 f.Kr., og
er tímar liðu urðu þeir hinir
mestu sjógarpar, sem náðu
Jónísk súla.
ágætum tökum á siglingarlist-
inni. Varð þarna því menning-
arbylting, sem byggð var á allt
öðrum grunni en hámenning ak-
uryrkjuþjóða Mesópótamíu og
Nílardals. Á meginlandi Grikk-
lands og á Ægishafseyjunum er
mikið af góðum byggingarsteini.
Var marmari einkum mikilvæg-
ur fyrir byggingarlist Forn-
Grikkja, vegna þess að hann var
einstaklega góður til nákvæms
myndskurðar. Marmara var
einkum að finna í fjöllunum í
nágrenni Aþenu og á eyjunum
Paros og Naxos. Veðrátta er
mjög misjöfn á Grikklandi.
Geta vetur orðið mjög kaldir,
einkum á norðanverðu megin-
landinu, en sumur eru mjög
heit. Loftið er yfirleitt mjög
tært og sólargeislarnir sterkir.
Skóglendi er lítið og jarðvegur-
inn er sendinn og ljós, sem á
þátt í miklu endurkasti sólar-
geislannaogóvenjumikilli birtu.
Vegna hitans, fóru flestar sam-
komur Forn-Grikkja fram undir
beru lofti, og var því engin
nauðsyn á mjög stórum bygg-
ingum fyrir leiksýningar, rétt-
arhöld o.þ.h. Eru heitir sólar-
geislarnir á sumrin og vetrar-
skúrir líklegasta skýring hinna
miklu yfirbyggðu súlnabygg-
inga, því að í skjóli þeirra gat
fólk haldið áfram kappræðum,
þó að veður yrði óþægilegt á
bersvæði. Súlnabyggingarnar
eru langákveðnasta einkenni
grískrar byggingarlistar. Trú-
arbrögð Forn-Grikkja tóku
miklum breytingum frá stein-
öld. Upphaflega voru guðirnir
eins konar persónugervingar
ákveðinna náttúruafla. Voru
þeir taldir hafa mannlega
ásjónu en birtust mönnum í
ýmsum táknmyndum, t.d. trjám,
steinum og dýrategundum. Voru
þessir hlutir því mjög í hávegum
hafðir. Kvenprestar stjórnuðu
einkum trúarathöfnum, sem
einkum fóru fram á sérstökum
fórnaraltörum undir beru lofti.
Ekki var um reglulegar prest-
þjónustur að ræða, og voru eig-
inleg trúarhof ekki reist í
Grikklandi fyrr en komið var
fram á gullaldartímabilið (um
500 f.Kr.). Tóku guðirnir loks á
Hugrún
Septembervísur
1983
Sumarblíða úti er
indæl tíð er þetta.
Ilratt þó líða að hausti fer
hrímkorn víða detta.
Takmörk setja tíðabil
tíminn letur skráir
alltaf hvetur orku til.
Knpinn vetur þráir.
Hún sig hylur værðarvoð,
vetrarbylur næðir.
Ilennar ylur ber þó boð
betri, um gil og hæðir.
„ Völd ég tek, það verða skal
vetur hrek og dróma.
Aftur vek ég vor í dal
velli þek með blóma.
Honum taka verðum við
vængjum blakar köldum,
hann í klaka setur svið
sólar hrakar völdum.
Ótrúlega nútímalegt: Súlur, bitar og freskómyndir á veggjum í konungshöll-
inni í Knossos.
Skreytingar í vistarverum drottningar í höllinni í Knossos. Þarna var sumt
langt á undan sinni samtíð: Skolpleiðslur, vatnsleiðslur og jafnvel vatnssal-
erni.
Ljónshliðið í Mykene á Pelópsskaga, um 1250 f.Kr.
6