Lesbók Morgunblaðsins - 29.10.1983, Blaðsíða 11

IJAilll
Hratt ftýgur
stund . . .
Rúm sextán ár eru til aldamóta
og langt er nú liðið á tuttugustu
öldina, öld sem hefur haft meiri
breytingar í för með sér fyrir
mannkynið en aðrir tímar í sögu
þess. Sú kynslóð íslendinga sem
fædd er um eða eftir síðustu alda-
mót hefur lifað meiri byltingu á
flestum sviðum mannlífsins en
dæmi eru til áður. Hún hefur lifað
tæknibyltingu í iðnaði, og atvinnu-
háttum almennt, samgöngum, og
einnig hefur hún lifað tvær heims-
styrjaldir og fjölmörg blóðug átök
á milli þjóða víða um heimsbyggð-
ina. Hún hefur séð ísland umskap-
ast úr fátæku bændasamfélagi í
tæknivætt nútímaþjóðfélag og á
svo skömmum tíma hefur þetta
gerst að undrum sætir. Einangrun
þjóðarinnar frá umheiminum var
rofin að verulegu leyti á fimmta
áratugnum í upphafi síðari heims-
styrjaldar þegar breskur her og
síðar bandarískur tóku að sér
varnir landsins á viðsjárverðum
tímum þegar óði maðurinn í Berlín
hugðist leggja heimsbyggðina að
fótum sér.
Fjörutíu ár eru senn liðin síðan
lýðveldið ísland var stofnað á
ÞingvöIIum í úrhellisrigningu að
því er heimildir herma. Síðan þá
hefur vaxið upp ný kynslóð íslend-
inga sem þekkir ekki nema af af-
spurn þá baráttu sem háð var til
að losna undan dönskum yfirráð-
um og þekkir heldur ekki nema af
afspurn þær þrengingar sem þjóð-
ingekk ígegnum íheimskreppunni
miklu um 1930 þegar atvinnuleysi
og almennur skortur gerði vart við
sig meðal alþýðu manna.
Lýð veldiskyn slóðin, eftirstríðs-
kynslóðin, sem ég tilheyri, hefur
verið önnum kafin við að byggja
yfir sig og sína og árin hverfa
hvert af öðru með ógnarhraða.
Þessi kynslóð hefur komið miklu í
verk á skömmum tíma. Hún hefur
að mörgu leyti haft forystu fyrir
þeirri tæknibyltingu sem nú á sér
stað hér á landi. Hún hefur einnig
haft meiri möguleika til náms en
fyrri kynslóðir íslendinga. Hún
gerir samt meiri kröfur til lífsins
en áður hefur þekkst og ekki laust
við að hún krefjist meira í sinn
hlut en hún getur aflað.
Mannsævin er eins og augnablik
í tímans rás og vitanlega skiptir
miklu að þessu augnabliki sé
skynsamlega varið. Kapphlaupið
um hin efnahagslegu gæði er svo
áberandi að það mótar líf fjöl-
margra og nútíminn, hin hrað-
fleyga stund, einkennist af
öryggisleysi og ótta við framtíðina.
Það er varla að nokkur maður
megi vera að því að setjast niður
og hugleiða rök tilverunnar. Það er
margt sem glepur fólk á síðari
hluta tuttugustu aldarinnar og
hætt við að í fjölmiðlaheimi nú-
tímans gefist t.d. æ sjaldnar tæki-
færi til að lesa góða bók. Á þeim
tímum sem við nú lifum, er sá sem
fermdist í ár fyrr en varir orðinn
miðaldra.
Það eru sautján ár frá því ís-
lenska sjónvarpið hóf göngu sína.
Þegar ég lít til baka finnst mér það
hafa verið fyrir örfáum árum að
Vilhjálmur heitinn Gíslason,
fyrrverandi útvarpsstjóri birtist á
sjónvarpsskerminum og lýsti því
yfir að starfsemi sjónvarpsins
væri hafin. Þannig Jíður timinn og
nú eru myndböndin, vídíóið, komin
inn á annað hvert heimili hér í
þéttbýlinu.
I haust og fyrri part vetrar hef-
.ur þess verið minnst í veitingahús-
inu Broadway að tuttugu ár eru
liðin frá upphafi svokallaðs „bítla-
æðis“. Hljómar og aðrir kunnir
kappar ilja þar miðaldra fólki og ef
til vill yngri kynslóð um hjarta-
rætur með flutningi laga frá
sjöunda áratugnum. Já, hratt flýg-
ur stund; fyrr en varir er komið að
aldámótum. Hvað þeir tímar hafa í
för með sér vil ég engu spá um. Það
sem við nútímamenn hljótum að
binda vonir við er að takist að
stöðva vígbúnaðarkapphlaupið og
að sambúð stórveldanna fari batn-
andi á komandi ári.
Ólafur Ormsson
—
ERLENDAR
BÆKUR
Henry Miller:
SEXTET
John Calder
Ef maður er ekki krypplingur,
orðinn áttræður eða í kör kom-
inn, heldur enn heilsu, nýtur
gönguferða og matar, getur sof-
ið án þess að láta ofan í sig lyf,
ef fuglar og blóm, fjöll og höf
hafa enn áhrif á mann, þá er
maður lánsamur og ætti að
krjúpa á kné fyrir Guði og
þakka honum forsjána.
Eitthvað á þessa leið hefst rit-
gerð Henry Millers „On Turning
Eighty", en Miller kallinn kraup
sjaldan nokkrum.
Miller þótti og þykir víðast
hvar enn helst til klámfenginn
og afdráttarlaus í bókum sínum.
Tropic of Cancer og Tropic of
Capricorn voru lengst af bann-
aðar í heimalandi hans, Banda-
ríkjum Norður-Ameríku, en með
breyttum viðhorfum á sjöunda
áratugnum var þeim hleypt á
markaðinn og hafa síðan verið
rómaðar í vissum kreðsum. Þeir
kreðsar eru ekki enn farnir til
að stofna um sig opinberan fé-
lagsskap eins og enskir gera um
stórskáld sín. Fyrstu bækur
Millers komu út í París og var
þeim smyglað um heimsbyggð-
ina eins og skinku og bjórdósum.
í ellinni tók Miller upp á því
að mála vatnslitamyndir og seg-
ir það sjálfur fullum fetum, að
hann sé í fremstu röð vatnslit-
ara í heiminum. Þá lék hann oft
á tíðum borðtennis við japansk-
ar stúlkur og skrifaði alllanga
og ítarlega ritgerð um japanska
rithöfundinn Yukio Mishima,
sem hvað frægastur varð fyrir
að rista sig á kvið. Miller dvaldi
í eina tíð á Grikklandi og er rit-
gerð hans um þá fyrstu daga ein
af sex ritgerðum hans í Sextet.
Miller bregst ekki áhangend-
um sínum frekar en endranær á
þeim tæpu tvöhundruð síðum
sem þessi bók er.
Suetonius:
The Twelve Caesars
Translated by
Robert Graves
An Illustrated
Edition
Penguin Books
Gajus Suetonius Tranquillus er
talinn hafa fæðst nálægt árinu 70
eftir Krists burð. Sennilegt þykir að
hann hafi átt ættir að rekja til Alsír.
Fjölskylda hans fluttist til Rómar
þar sem Suetonius kenndi um skeið
bókmenntir. Hann mun og hafa
praktíserað lög þar um slóðir. Hann
var riddari (eques) og hafði á hendi
eftirlit með fræðslu en varð seinna
forstöðumaður bókasafna Róma-
veldis. Seinna sá hann um bréfa-
viðskipti keisara. Hann mun hafa
nefnt Sabinu, konu Hadrians, við
eitthvert ódæði og varð af þeim sök-
um að láta af starfi sínu og helgaði
sig upp frá því bókmenntaiðju.
í The Twelve Caesars segir hann
af ævi tólf keisara, frá Júlíusi Cesar
til Domitians. í bókinni má lesa
margan kyndugan fróðleik um þessa
merkismenn, Júlíus Cesar var með
yfirgreiddan skalla. Tíundaðar eru
ógnir Caligula og málhelti Claud-
iusar gerð góð skil. Neró lék sér að
tálguðum hestum löngu eftir að
hann varð keisari og Domitian safn-
aði handritum af ástríðu.
Ekki er mikið um fróðleik í þessu
verki Suetoniusar, sem sagnfræðing-
um finnst spunnið í, þessir pistlar
eru skemmtilesning.
Fyrstur til að þýða þetta verk á
enska tungu var Philemon Holland
árið 1606. Robert Graves þýddi svo
verkið að nýju fyrir rúmum aldar-
fjórðungi og kemur þýðing hans nú
fyrir augu lesandans í bland við
margar svart/hvítar ljósmyndir og
aðrar í litum. Graves er á níræðis-
aldri, hann þykir gott skáld og hefur
sent frá sér um 120 bækur. Hann er
höfundur „I, Claudius", en saga sú
var kvikmynduð fyrir sjónvarp og
sýnd hér á landi fyrir nokkrum ár-
um.
Bók þessi er um 280 síður að lengd,
í stóru broti og fylgja henni stöðu-
lyklar og ítarleg nafnaskrá.
AWARDEDTHE
1981 NOBEL PRIZE FOR
LITERATURE
Elias Canetti:
Auto Da-Fé.
Transl. from the Ger-
man under the personal
supervision of the auth-
or by C.V. Wedgwood.
Jonathan Cape.
Balzac hinn franski skrifaði
um níutíu skáldsögur og styttri
sögur sem allar báru yfirtitilinn
Comédie humaine. Elias Canetti
ætlaði að skrifa átta tengdar
skáldsögur um geðveiki, en eftir
að hafa lokið þeirri fyrstu, sá
hann ekki ástæðu til að halda
áfrarn. Honum fannst allt þetta,
sem hann vildi sagt hafa, hafa
komið fram í þessari einu
skáldsögu hans. Die Blendung,
en svo nefnist þessi bók á frum-
málinu, kom fyrst út á þýsku
árið 1935. Þremur árum síðar
yfirgaf hann Vínarborg þegar
ljóst varö að hverju stefndi í
Evrópu. Hann settist að á Bret-
landi og gerðist breskur þegn.
Canetti fæddist í Búlgaríu, for-
eldrar hans voru spænskir gyð-
ingar og lærði hann þýsku sem
varð það mál sem hann skrifar
á.
Strax að styrjöld lokinni
þýddi Wedgwood Die Blendung,
sem á ensku nefnist Auto Da-
Fé. Hún fjallar um prófessorinn
Peter Kien, sem býr á efstu hæð
húss með tuttugu og fimm þús-
und bókatitlum. Þótt bækurnar
fjalli um allt milli himins og
jarðar, þekkir eigandi þeirra
ekkert til raunveruleikans.
Hryllingi lífsins kynnist hann
ekki fyrr en hann hefur verið
skilinn frá bókum sínum. Kien
kvænist ráðskonu sinni eftir að
hafa séð hana handleika bók, en
hann veit ekki þá, að hún er an-
alfabeti og barbari inn við bein-
ið. Hún rekur hann úr húsi og
Kien byrjar að kynnast ógnum
lífsins. Samt sem áður burðast
hann með allt bókasafn sitt í
höfðinu og flytur það á öruggan
stað.
Elias Canetti hlaut þau
sænsku bókmenntaverðlaun sem
kennd eru við uppfinnarann
Nobel, árið 1981. Hann fjallar í
bókum sínum mikið um múg-
mennsku og er þessi bók ekki
undantekning frá því. Hann er
rnikill aðdáandi Kafka og hefur
skrifað smákver eitt um hann,
„Kafka’s Other Trial“.
Auto Da-Fé er rúmar 460 síö-
ur og holl lesning.
11