Lesbók Morgunblaðsins - 29.10.1983, Blaðsíða 9

ListamannasamkTgmi í New York, þar sem ýmsir þekktir menn þekkjast. Utangarðsmennirnir út við vegginn til
hægri eru þeir Raphae) Soyer og bræður hans.
sem utangarðsmenn, líka í sam-
félagi listamanna. Ein mynd
eftir Soyer sýnir samkvæmi af
einhverju tilefni, þar sem þekkt-
ir listamenn standa djarfmann-
legir og framarlega í flokki;
Philip Perlstein þar á meðal —
annar frægur túlkandi konulík-
amans á þessari öld. En dálítið
til hliðar við hópinn og í engu
sambandi við hann, standa þrír
gráhærðir og smávaxnir menn.
Þar eru Soyer og bræður hans.
Moses bróðir hans er raunar
nýlega látinn; hann hneig niður
með litaspjaldið sitt, þar sem
hann var að mála fyrirsætu.
Hann hafði alla ævi verið mál-
ari eins og Raphael.
Meðal fárra en góðra vina
Raphaels Soyer er Nóbelsverð-
launaskáldið Isaac Bashevis
Singer. Þau kynni hófust á
fjórða áratugnum, þegar báðir
bjuggu í sömu blokkinni og áttu
að sjálfsögðu gyðinglegan upp-
runa sameiginlegan. En báðir
eru fremur seinteknir og lengi
að kynnast ókunnugum og því
fóru kynni þeirra hægt af stað.
En eftir að þeir voru orðnir
kunnugir, fékk Singer málarann
Soyer til að myndskreyta bók
sína „A young Man in Search of
Love“ og í formála fyrir síðasta
hluta sjálfsævisögu sinnar, seg-
ir Singer, að það sé sér mikill
heiður að hafa einnig þar fengið
vin sinn, Raphael Soyer, til að
myndskreyta bókina. Raphael
trúir á tilvist sálarinnar, sem er
kjarni listarinnar, segir þetta
Nóbelsverðlaunaskáld ennfrem-
ur.
Kannski er það einmitt þetta,
sem menn hafa fundið hjá
Raphael Soyer mitt í öllu atinu
og kapphlaupinu við ismana.
Soyer nær með einhverju móti
að undirstrika sálræna tilvist
þeirra sem hann málar — eigin-
leiki, sem Rembrandt hafði í
ríkum mæli og er frægur fyrir.
En það verður líka að telja til
kraftaverka, að litli maðurinn í
mannþrönginni, sem alltaf hef-
ur farið með veggjum, skyldi
uppgötvast og hljóta réttmæta
viðurkenningu, þegar hann var
kominn yfir áttrætt.
Gísli Sigurðsson
Tímunum saman lá hann yfir
gömlu meisturunum á söfnun-
um til að kynnast því, hvernig
þeir meðhöndluðu fígúruna.
Mest heldur hann uppá Degas,
Courbet, Delacroix og Rem-
brandt. Einnig Thomas Eakins,
sem var bandarískur málari.
Soyer telur sig vera realista,
raunsæismálara, og tímaritið
Horizon, sem fjallað hefur um
hann, skilgreinir hann líka
þannig. En Soyer er ekki realisti
í þá veru, að hann fari ná-
kvæmlega út í öll smáatriði.
Hann sýnist öllu fremur ex-
pressjónisti í vinnubrögðum, en
raunsæið felst í innihaldi verk-
anna: fólkinu, sem hann sér í
kringum sig.
Hann heldur ennþá tryggð við
rússneska ljóðlist sem hann
kynntist í barnæsku, en hún
verður honum ekki myndefni, né
heldur að hann máli endur-
minningar úr gyðingasamfélag-
inu þar. Fyrir utan margar
sjálfsmyndir frá ýmsum ald-
ursskeiðum, hefur Soyer verið
uppá kvenhöndina í málverki
sínu og eftirlætis viðfangsefni
hans eru konur. Urmull af fyrir-
sætum hefur setið fyrir í við-
hafnarlausu vinnustofunni hans
á Manhattan, þar sem þrír-
gluggar með möttu gleri bera
inn kalda norðanbirtu. Þar og á
Manhattan er heimur Raphaels
Soyer.
En það eru ekki skýjakljúf-
arnir, sem heilla Soyer; þeir
sjást ekki í myndum hans —
bara fólk.
í myndum Soyers sjáum við
marglitt mannhafið í New York
og litli maðurinn er þar stund-
um, ósköp lítill, pervisinn og
grár, en augun full af hlýju og
tryggð, líkt og þegar hundur
mænir á húsbónda sinn. Hann
málar sjálfan sig og þá bræður
Einkennandi fyrir stíl Soyers: Tvær konur, 1980.
Böðvar Guðlaugsson:
Virðing fyrir
lögmálum
formsins
Um brageyra þjóðarinnar
í tilefni rabbgreinar
í Rabbi Lesbókar 10. sept. er
fjallað um „afmenntun og inn-
rætingu" og texta- og vísnagerð
lögð til grundvallar. Þar er m.a.
komist svo að orði að gefnu til-
efni: „Raunar er það aukaatriði
einnig, hvort einhver sem skortir
brageyra, kjósi að auglýsa það í
gestabókum."
Ég hef á undanförnum árum
flett mörgum gestabókum, m.a.
á ýmsum sumardvalarstöðum. í
þessum bókum úir og grúir af
kveðskap, sem greinilega á að
heita rímaður, en fullnægir eng-
an veginn lágmarks kröfum um
stuðlasetningu, stendur ekki í
hljóðstaf. Jafnvel einföldustu
ferskeytlur verða „skothent
klúður, skakksettum höfuðstöf-
um með“.
Allt of margir, sem yrkja í
gestabækurnar, virðast álíta, að
endarímið eitt skipti máli, vita
annað hvort ekki eða kæra sig
kollótta um það, að jafnvel fer-
skeytlur lúta nú einu sinni
ákveðnum lögmálum stuðla og
höfuðstafa.
Mér finnst það engan veginn
„aukaatriði" að rangt kveðnar
stökur skarti á síðum gestabóka,
sem liggja frammi, almenningi
til sýnis og aflestrar. Það er eng-
inn að krefjast stórbrotins
skáldskapar í gestabókunum, að-
eins að aldagamlar reglur séu
virtar. Annað er hrein lítilsvirð-
ing fyrir lögmálum formsins og
raunar öllum vel gerðum vísum
gegnum tíðina.
Eg hef löngum haft mikið dá-
læti á vísum, hnyttnum tækifær-
isvísum, og raunar kveðskap yf-
irleitt, enda er ég alinn upp við
aðdáun á vel gerðum ljóðum og
stökum. Ég hef víst það sem
kallað er brageyra, þ.e. ég finn,
hvort vísa er rétt kveðin eða
ekki. Og einhvern veginn finnst
mér nú, að þetta svonefnda
„brageyra" hafi flest fólk, sem ég
umgekkst á bernsku- og æskuár-
um haft, hvort sem það fékkst
nú við að setja saman stöku eða
ekki. Auðvitað hvarflar ekki að
mér að halda því fram, að fólk
hafi þá borið meira skyn á
skáldskapinn sem slíkan heldur
en almenningur gerir nú, en til-
finningin fyrir rími og hrynj-
andi rímaðs máls var, að ég
hygg, stórum ríkari í fólki þá.
Óþarft er að taka fram, að rétt
og jafnvel snilldarlega gerð
staka frá rímfræðilegu sjónar-
miði þarf svo sem ekki áð vera
merkilegur skáldskapur út af
fyrir sig. Trúlega er hún miklu
oftar aðeins hagleg meðferð
móðurmálsins til að koma á
framfæri ósköp hversdagslegum
hlutum.
Nú er það vitað mál, að brag-
reglur má læra, enda bragfræði
kennd í skólum. En mér er nær
að halda, að staka, sem sett er
saman eingöngu með tilstyrk
utanaðlærðra bragreglna verði
að jafnaði klúðurslegri en hin,
sem byggir á upprunalegri til-
finningu höfundar síns fyrir
forminu, þótt svo hann hafi aldr-
ei lært neina bragfræði. Það er
einmitt þessi upprunalega, „inn-
byggða" tilfinning, sem ég held
að hafi hrakað illilega, og allt
sem miðar að því að slæva hana
enn frekar tel ég vera af hinu
vonda. Gildir þar einu hvort um
er að ræða misþyrmingar á fer-
skeytluformi í gestabókum eða
bulltexta, sem fjölmiðlar koma á
framfæri við þjóðina og inn-
prenta okkur sem rækilegast
með því að margendurtaka þá í
söng.
Sjálfsagt finnst ýmsum atriði
sem þessi ekki skipta neinu máli,
og umræða af þessu tæi sé að-
eins sérviskulegt nöldur. En ég
hygg, að færa megi óyggjandi
rök fyrir því, að ótrúlegur fjöldi
fólks á öllum aldri hefur enn þá
gaman af smellnum stökum og
laglegum textum, sjálfur hef ég
þrásinnis orðið slíks var. Og
meðan rími og bragreglum er
ekki á annað borð afneitað með
öllu sýnist mér sjálfsögð skylda
okkar að reyna að varðveita
þennan menningararf óafbakað-
an. Hér er alls ekki verið að deila
á ljóðagerð í óbundnu formi,
enda er hún óskylt mál því sem
hér er til umræðu. Hins vegar
hygg ég, að mörg skáldin sem að
staðaldri yrkja órímuð ljóð með
ágætum, geti hæglega brugðið
því fyrir sig að kast'a fram kór-
rétt kveðnum ferskeytlum, veit
þess enda mörg dæmi.