Lesbók Morgunblaðsins - 29.10.1983, Blaðsíða 8

Litli maðurinn
í mannþrönginni
MYNDIJST
farið með veggjum og látið lítið á sér bera: Raphael Soyer í vinnustofu sinni.
Sjáifsmynd
frá yngri ár-
um.
Af Raphael
Soyer sem varð
að flýja á
barnsaldri til
Bandaríkjanna
undan gyðinga-
ofsóknum
Rússa — gerð-
ist málari í New
York en öðlað-
ist fyrst frœgð
og viðurkenning
í fyrra, þá orð-
inn 83 ára gam-
all.
Þetta er sagan af litla mann-
inum í mannþrönginni, sem á
vissan hátt er orðinn nokkuð
stór, án þess að nokkur mundi
sjá það á honum á götu í New
York, þar sem hann býr og hefur
búið svo til allt sitt líf. Nýlega
tilkomin frægð hans hefur lík-
lega ekki borizt til íslands;
óhætt mun að slá því föstu, að
næsta fáir kannist við Raphael
Soyer.
I fáum orðum sagt: Hann er
listmálari sem fæst við veruleik-
ann í kringum sig og varð fræg-
ur og umtalaður vestra í fyrra,
þegar tvö virðuleg söfn, Hirsh-
horn Museum og Whitney Muse-
um of American Art gengust
fyrir stórum sýningum á verk-
um hans. Kannski mátti ekki
tæpara standa að frægðin næði
honum heima. Raphael Soyer er
nefnilega að verða 84 ára gam-
all; sex dögum eldri en öldin, —
fæddur á jóladag 1899.
Þessi nútima Raphael er þó
ekki innfæddur Ameríkumaður,
heldur á hann uppruna sinn í
litlu gyðingasamfélagi austur í
Rússlandi eins og Chagall; þar
heitir Borisoglebsk. Þegar
Raphael man fyrst eftir sér
austur þar, var Rússakeisari við
völd með samskonar þrúgandi
gerræði og kommúnistarnir
leiddu síðar yfir þjóðina. Bæði
Raphael og tvíburabróðir hans
Moses, voru frá barnæsku ákaf-
lega hneigðir fyrir teikningu, en
faðir þeirra var menntaður
maður með áhuga á bókmennt-
um og listum og gat ekki haldið
kjafti um það sem hann sá í
kringum sig. Gyðingar voru ekki
beint í náðinni þá í Rússlandi
fremur en alla tíð síðan og svo
fór, að Soyer-fjölskyldunni var
gert að koma sér úr landi.
Það var árið 1912 og kúrsinn
var tekinn á Ameríku.
Sem sagt; Raphael Soyer var
12 ára snáði, lítill og væskilsleg-
ur eftir aldri, þegar hann leit
asfaltfrumskóginn mikla, New
York. Heimili fjölskyldunnar
varð í hverfinu Bronx í borginni
norðanverðri og ekki var þar
kræsilegt um að litast. Afkoman
var líka ákaflega erfið hjá fjöl-
skylduföðurnum Abraham Soy-
er, konu hans Beylu og börnun-
um sex. Helzt að Abraham hefði
eitthvað uppúr því að kenna
hebresku auk þess sem hann
skrifaði fyrir yiddísku pressuna
— og skólanám varð of mikill
lúxus fyrir börnin. Þeir Raphael
og Moses héldu engu að síður
áfram að teikna hvaðeina, sem
fyrir augu bar, oftast fólk. Og
þeir lærðu fljótlega á leiðina í
Metropolitan-safnið og athyglin
var vel vakandi, þegar þangað
kom.
Annars var ekki um annað að
ræða fyrir drengina en leita sér
að vinnu og á unglingsárunum
fóru þeir úr einu láglaunastarf-
inu í annað unz svo kom haustið
1918, að Raphael gat innritast í
National Academy of Design.
Þar eins og jafnan síðar, varð
hann einfari; talaði lítið og þá
með framandi blæ á enskunni.
Skissubókin varð athvarf hans.
Einhvernveginn baslaði hann
áfram; tímarnir voru erfiðir og
áttu eftir að verða verri og 10 ár
liðu enn þar til hann bankaði
uppá hjá Charles Daniel, sem
rak þekktan sýningarsal. Að
vísu hafði Raphael aðeins með
sér eina mynd, en Daniel líkaði
hún stórvel og hann stóð fyrir
fyrstu sýningu á verkum Rapha-
els Soyers; það var árið 1928.
Sá viðburður boðaði Raphael
enga frægð. Það var engan veg-
inn hægt að lifa af listinni eftir
að kreppan mikla skall á 1931 —
og einmitt þá stofnaði Raphael
heimili og kvæntist Rebeccu
Letz, stúlku af gyðinglegum
uppruna eins og nafnið bendir á.
Enn sem fyrr var borgin það
umhverfi, sem Raphael hafði
fyrir augunum, en það var þó
umfram allt fólkið; þetta feiki-
lega kraðak af fólki, sem hélt
áfram að vera yrkisefni hans og
hann hélt sig nokkurnveginn við
raunsæisútfærslu. Hann hélt
því striki einnig eftir að öldur
afstraktlistar fóru að berast frá
Evrópu og mikið orð fór af bylt-
ingarmönnum sem predikuðu
beinar línur og hreina fleti svo
sem Piet Mondrian. Síðar, þegar
afstrakt expressjónisminn
komst í tízku í New York og eft-
ir 1960, þegar popplistin var
sjálft tízkufyrirbærið — og síð-
ar ný-raunsæið, hélt Raphael
sínu striki, — ekkert af þessu
gat haft minnstu áhrif á hann.
Aftur á móti komst hann til
Evrópu og grúskaði tímunum
saman á söfnunum þar. Ekki er
fráleitt, að sá áhrifamikli Céz-
anne hafi sett sinn svip á mál-
verk Raphaels gegnum tíðina.
Nektarmynd frá 1982. Konur hafa verið eftirlætis viðfangsefni Soyers.