Lesbók Morgunblaðsins - 09.06.1984, Page 6

KYNLEGUR
KVISTURI
KONULETT
egar litið er yfir farinn veg, koma upp í hug
manns minningar um ýmsar persónur sem
maður hefir kynnst á lífsleiðinni, og manni
finnst sjálfsagt að festa tilsvör þeirra og
ýmsa lifnaðarhætti á blað, til þess að slíkt
Friðrik Dungal rifjar upp
ýmislegt um cand. theol.
Þorstein Björnsson frá Bæ
frá samverustundum
þeirra í Berlín á þriðja
áratugi aldarinnar.
gleymist ekki.
Eg fór haustið 1928 til náms í Berlín.
Halldór heitinn bróðir minn var kominn
þangað nokkuð á undan mér og hafði leigt
herbergi fyrir okkur, svo ég þurfti ekki
annað en flytja til hans og hefja námið.
Nokkrir landar voru þarna fyrir. Sumir
dvöldust lengur, aðrir skemur, eins og
gengur.
Þarna var til dæmis Fritz Kjartansson
kaupmaður, sem var æskuvinur okkar
Halldórs. I fylgd með honum var oftast
Þorsteinn Björnsson frá Bæ í Bæjarsveit.
Hann var miklu eldri en við. Fæddur 1876.
Hann varð cand. theol. frá prestaskólanum
18. júní 1902. Fór til vesturheims 1909 og
gegndi þar prestþjónustu meðal íslenskra
safnaða í um tvö ár. í Winnipeg var hann
átta ár og rak nuddlækningastofu síðustu
2—3 árin.
Hann hafði verið atvinnulítill nokkurn
tíma hér heima og frændalið hans hafði
styrkt hann með fjárframlögum.
Til Þýskalands
Sennilega hafa einhverjir af þessum
ágætu mönnum verið orðnir þreyttir á
þessum styrkframlögum, því að einhver
þeirra fékk þá hugdettu að best væri að
senda hann til Þýskalands og láta hann
giftast þar efnaðri konu, sem gæti séð hon-
um farborða. Þorsteinn hafði fengið Fritz
sér til aðstoðar, því að sjálfur var hann
vægast sagt afar stirðmæltur á þýska
tungu. Fritz kom honum í sambönd við
ýmsar hjúskaparmiðlunarstofur. Það var í
ýmsu að snúast fyrir Fritz, því hann talaði
þýskuna reiprennandi.
Sjálfur gerði Þorsteinn lítið í þessu
hjónabandsbraski, því það var eitt sem
háði honum, honum þótti öll vinna ákaf-
lega ógeðfelld. Þorsteinn kunni frá mörgu
að segja. Fannst tilveran notaleg þegar
hann gat setið með góðkunningjum, reykt
smávindla, dreypt á vínlögg — drykkfelld-
ur var hann alls ekki — og spjallað um hitt
og þetta.
Hann hafði sérstakan frásagnarstíl og
notaði allskonar orð, sem ég hafði ekki
heyrt áður.
Fritz sagði að rétt áður en ég kom til
Berlín, hefði komið tilboð frá Múnchen.
Var ákveðið að hittast á hóteli ákveöinn
dag, og þurftu þeir að fara með járnbraut-
arlest, sem í þá daga var heilmikið ferða-
lag.
Þeir voru búnir að fá þær upplýsingar
að daman væri bæði fögur og rík.
Nú fara þeir með lestinni eins og leið
liggur til Múnchen. Þeir fengu sér svefn-
vagn, en Fritz hafði ekki tekist að fá ann-
an vagn en þar sem reykingar voru bann-
aðar.
Þessi vagn var fyrir þrjá og auk þeirra
var þar Þjóðverji. Þorsteinn fór í neðstu
koju. Fyrir ofan hann var Þjóðverjinn og
Fritz í þeirri efstu.
Fritz sagðist hafa heyrt að Þjóðverjinn
væri sofnaður, þegar Þorsteinn fór að púa
vindil. Þjóðverjinn rís þá upp, heldur reiði-
legur á svip, og spyr hvort maðurinn hafi
ekki hugmynd um að hér séu reykingar
bannaðar.
Þorsteinn stendur upp, horfir framan í
Fritz og segir: „Ætli hann sé ekki einhver
aumingi þessi?“ Labbar síðan út. Nú líður
góð stund og Fritz skilur ekki hvað tefji
Þorstein. Hann áleit að hann hefði þurft
að ganga örna sinna. En Fritz fer þá að
heyra einhvern hávaða. Hann hólkar sér í
föt og fer fram á gang. Þar blasti við hon-
um furðuleg sjón. Fyrir framan klósett-
dyrnar er komin löng „slanga" af tvístíg-
andi konum og körlum sem öll voru komin
í mestu vandræði. Tvístígandi og emjandi.
En undan klósettdyrunum leggur hið
mesta reykjarkóf. „Guð minn almáttugur,"
æpti fólkið á mismunandi hátt og í bæði
dúr og moll. Ein vesalings kona æpti í
öngum sínum: „Ég get ekki haldið í mér
lengur, Guð minn, ég verð að láta allt fara
á gólfið." Og ekki batnaði þegar einhver
æpti: „0, það er kviknað í klósettinu og ég
er alvpg í spreng." Stunur, hjálparóp og
grátur. Loks hafði einhver vit á því að ná i
lestarvörð. Hann kom vopnaður mikilli
exi. Fyrst barði hann á hurðina og hrópaði
hátt og snjallt: „Ef sá sem er þarna inni
opnar ekki strax, þá brýt ég hurðina." Þá
opnuðust dyrnar og út kom ægilegur reyk-
ur. Fyrst sást ekkert nema reykurinn en
svo kom Þorsteinn geysilega virðulegur,
horfði með foragt á allan stynjandi lýðinn;
kemur síðan auga á Fritz og segir:
„Heyrðu Fritz, þetta eru alltsaman lús-
præsnir aumingjar sem kunna ekki einu-
sinni að ganga. Heldurðu ekki að það sé
öruggt að þeir séu hreinir aumingjar?"
Fritz lenti nú í ógurlegu basli. Járn-
brautarvörðurinn vildi láta henda honum
út úr lestinni og þegar Fritz hafði talað
vörðinn til og ætlaði aftur inn í lestarklef-
ann, bannaði sá þýski Þorsteini algjörlega
aðgang að klefanum.
Að lokum fóru þeir fram í matarvagn-
inn. Fengu sér öl og eitthvað meira styrkj-
andi til þess að róa taugakerfið. Fritz var
að sjálfsögðu kominn úr öllu svefnstuði.
Til Múnchen komu þeir seint um kvöldið
og fóru þá að kíkja eitthvað í glas.
Dömunni Leist Betur
Á F RITZ
Næsta morgun klukkan tæplega níu er
hringt til þeirra. Daman var mætt!
Þeir voru illa til reika, illa timbraðir og
alls ekki í því standi — síst Þorsteinn, að
tala við blessaða dömuna. Þorsteinn segir
við Fritz: „Nú verður þú að fara niður og
bjarga málunum."
Nú, það var ekkert annað að gera. Hann
dreif sig i föt. Fór niður og hitti dömuna.
Hún verður afskaplega ánægð þegar hún
sér manninn. Fritz var þá ungur. Að mig
minnir 23ja ára. Það var ekkert annað
fyrir hann að gera en að bjóða henni í
matsalinn. Þar settust þau niður og hann
bauð henni morgunkaffi. Hún var afar
broshýr og í augnablikinu var allt, í standi,
þangað til hún fer að spyrja hann eitthvað
nánar og hann segir henni að maðurinn,
sem hún ætli að tala viö, sé uppi á her-
bergi. „En ég skal sækja hann,“ segir
Fritz. Biður hana að bíða og fer upp. Þegar
Fritz kom með Þorstein og hún sá hann,
breyttist andlitssvipurinn til hins verra.
Svo tala þau þrjú saman stutta stund. Hún
segist búa langt frá borginni. Þorsteinn er
hálfólundarlegur og segist ekki hafa heilsu
til að standa í svona löguðu. Hún hafði þó
sitt fram.
Hún bjó langt úti í sveit og frá aðalveg-
inum þurfti að fara einhverja mjóa braut
og labba síðan vænan spotta upp að hús-
inu, þar sem halda átti einhverja móttöku- •
hátíð. Þá vildi hún ganga við hliðina á
Fritz en hugsaði ekkert um Þorstein. í stað
þess talaði hún mikið og afar „koket" við
Fritz. Meðal annars sagði hún: „Hvað
haldið þér að ég sé gömul?" Fritz vidi vera
elegant og sagði: „Þrjátíu og þriggja ára.“
En hann sagði mér seinna að hann hafi
verið viss um að hún væri sextíu og fimm.
Þá sagði hún og virtist vera afar móðguð:
„Finnst yður það? Ég var í selskap um
daginn og þá kom þessi spurning fram og
þá var sagt að ég væri ekki eldri en tutt-
ugu og sjö.“
Fritz sagði mér að þá hefði sér algjör-
lega ofboðið.
Svo var farið inn í þetta hús og þar var
fullt af gestum. En þegar á kvöldið leið, fór
allt að versna. Sérstaklega þegar farið var
að tala um hitt og þetta sem átti nú að ske.
Konan var ekki ánægð og þegar farið var
að spyrja um hvað Þorsteinn gerði, var
heldur smátt um svör við því.
Svo endaði það með slíkum ósköpum að
þeir stungu báðir af og skriðu út um
glugga og lögðu á flótta til Múnchen aftur.
Þarmeð lauk þessu ævintýrinu.
Forðaðist Allt Sem
M INNTI Á VlNNU
Eins og áður er sagt, kom Fritz oft til
okkar Halldórs með Þorstein. Ekki er
hægt að neita því að Þorsteinn notaði ýms
skringileg orð og hafði alleinkennilegan
talsmáta. Þegar hann t.d. lýsti einhverjum
manni, þá var það ekki vandi hans að tala
alltof vel um viðkomandi. Ég er þó alls
ekki að hnjóða í Þorstein þessvegna.
Væri hann að lýsa einhverjum manni,
þá byrjaði hann gjarnan svona: „Ójá, hann
er præsinn, hann er lúspræsinn." Síðan
hélt hann kannske áfram og sagði: „Hann
er ósköp kálfslegur og ringur upp á koll-
inn.“ Þannig tvinnaði hann þetta saman.
Eins og áður segir, kom hann oft til
okkar. Að sitja og slúðra og púa vindla var
hans yndi. Aftur á móti forðaðist hann að
tala um eitthvað sem vinnu kom við. Hún
var ekki í hans verkahring. Einu sinni sát-
um við saman fjórir og ég held að við
höfum verið með eina flösku af portvíni
sem hafði kostað 90 aura.
Kvöld eitt í lok janúar 1929 komu þeir til
okkar, Þorsteinn og Fritz. Við vorum að
velta því fyrir okkur hvað við ættum að
gera. Enginn var peningurinn sem eyða
mátti. Stakk þá einhver upp á því að við
skyldum láta anda koma í glas. Auðvitað
höfðum við tómt vatnsglas og ég átti tvær
stórar arkir af hvítum pappír, sem við
límdum saman. Sjálfur skrifaði ég stafróf-
ið á pappírinn, sem við létum á lítið borð.
Fritz og Halldór sátu hvor sínum megin
við það og héldu annarri hendinni aðeins
yfir glasinu. Þorsteinn gekk um gólf og
horfði á, en kom hvergi nálægt „vísinda-
tækjunum". Sjálfur sat ég með blokk og
blýant tilbúinn að skrifa allt niður.
Steinka Kerling
í Glas inu
Þetta byrjaði afskaplega hægt. Afar lít-
ið sem skeði. Loksins fer glasið þó af staö
og ég skrifa þangað til einhver segir:
„Þekkir þú einhvern af okkur?" Þá er svar-
að undireins: „Bornson". „Já, vitið þið þaö.
Ég var alltaf kallaður Bornson í Ameríku,"
svarar Þorsteinn að bragði. Þá spyrjum
við á ensku hvort andinn vilji tala við
Bornson. Þá er sagt „Yes“. Það sé mjög
alvarlegt. „Bornson is sick.“ Við spyrjum
Þorstein um þetta og hann játar strax, en
segist aldrei hafa haft efni á að fara til
læknis í Ameríku.“
Nú hættir glasið að hreyfast, en svo
kemur þessi ofboðslegi hraði á það. Það
djöflast fram og aftur án þess að mynda
orð. Mér þótti þetta ekki nógu gott svo ég
segi: „Er þarna einhver sem þekkir ein-
hvern hér?“ Þá kom svarið strax, „Steina“.
Og hélt svo áfram: „Steini skítur, Steini
hræ. Steini djöfull." Mér fór nú ekki að
lítast á blikuna og segi við Þorstein: „Hvað
er að? Kannast þú við þetta?"
„Og skyldi ég kannast við helvítis kerl-
inguna hana Steinku. Hún var heima í Bæ.
Ég man eftir henni og við vorum alltaf að
stríða henni strákarnir. Heldurðu að ég
muni ekki eftir henni frammi í göngunum
og þessu öllu saman. Hvernig hún lét og
við vorum alltaf að stríða henni. Við vor-
um hálfgerðir óþverrar við hana, ég skal