Lesbók Morgunblaðsins - 09.06.1984, Page 15

!
ÚR SAGNABANKA LEIFS SVEINSSONAR
Helgi eignaðist son með einni ráðskonunni, fer til séra Hermanns Hjartar-
sonar á Skútustöðum og biður hann að skíra drenginn á næsta messudegi í
Reykjahiíðarkirkju, Vatnar Slútnes Helgason. Séra Hermann kom með mála-
miðlun, sem Helgi samþykkti: Helgi Vatnar Helgason.
Sumarið 1983 mun lengi lifa í minningunni, sem eitt mesta rigningarsum-
ar, er yfir Suðurland hefur gengið. Upp úr höfuðdegi fór þó að rofa til og
einn fagran dag í september lítur lítil telpa, sem var í heimsókn hjá ömmu
sinni, út um gluggann og segir: Amma, það er búið að sópa himininn.
Sólarlandaferðin var á enda. Flugvélin var að búast til flugtaks á Malaga-
flugvelli. Varð þá síðbúnum farþega starsýnt á ferðafélaga sína. Þeir voru
allir með eins pakka i keltunni. Hann spyr flugfreyju eina, hverju þetta sæti.
Hún svarar: Þetta eru flisarnar í raöhús fararstjórans.
Spánarferöir voru í fyrstu með ákaflega frumstæðum hætti. Ríkisskip
sendi Heklu með farþegana til Spánar og fór megniö af tímanum í sigling-
una, en sólardagar eftir þvi fáir. Verkamaður i bæjarvinnunni keypti farmiða
i eina slíka ferð, um 1950. Hann sló vinnufélaga sína um kr. 4.000,00, skildi
kr. 1.000,00 eftir handa eiginkonu og þrem börnum og hélt síðan afstað. Er
heim kom spurðu vinnufélagarnir hann, hvernig ferðin hefði heppnast. Hann
svaraði: Eg kynntist spænskri konu næturlangt og hafði meira út úr þeirri
nótt en eiginkonunni í átta ár.
ÞJOÐMINJAR
Blöndusteinn
- eftir Þór Magnússon þjóðminjavörð
Fyrrum var sýrublanda
svaladrykkur landsmanna,
slátursýra sem safnað var
og blönduð síðan með vatni
og þótti þá hinn bezti svaladrykkur.
Sláttumenn höfðu blöndukút með sér
í slægjuna og sjómenn á sjóinn og oft
segir frá því í þjóðsögum, að ferða-
menn komu við á bæjum og báðu að
gefa sér að drekka. Var þeim þá oft
borin blanda í ausu til að þeir gætu
slökkt þorstann.
Sýrunni var safnað í sái eða keröld,
en ekki er víst að aliir hafi búið vel að
ílátum og því hefur það komið fyrir,
að menn hyggju sérstök sýruker í
klappir eða kletta og söfnuðu þar sýr-
unni, og síðan hefur verið gert yfir
kerin.
Þekkt eru að minnsta kosti þrjú
þess konar sýruker hérlendis, en vart
munu þau þekkt annars staðar. Sýru-
kerið á Bergsstöðum í Biskupstung-
um er þekkt úr þjóðsögum. Bergþór í
Bláfelli, jötunn eða hálftröll, kom við
á Bergsstöðum á heimleið úr kaup-
stað og bað bónda að gefa sér að
drekka. Meðan bóndi sótti drykkinn
klappaði Bergþór holu í bergið með
stafbroddi sínum og segir síðan
bónda, að hann skuli hafa kerið fyrir
drykkinn og geyma i því sýru og muni
hvorki vatn blandast saman við það
né frjósa í því á vetrum, en hins vegar
yrði bóndi fyrir skaða ef hann notaði
ekki kerið.
Sýrukerið á Bergsstöðum er hag-
lega gert, kringlótt og geymir vel
sýru, og allt fram á síðustu ár hefur
valdið stórskaða bónda ef ekki er
skipt um sýru í því árlega.
Annað sýruker er hjá Hofi í Oræf-
um, að vísu skemmt nú þar sem
höggvinn hefur verið skurður gegnum
kerið og klöppina þegar sett var raf-
virkjun á Hofi og var þá kerið notað
til vatnsmiðlunar. Þeir sem rásina
hjuggu skýrðu svo frá, að greinilegur
sýruþefur hafi verið af berginu er
brotið var úr börmum kersins.
Þriðja sýrukerið, það sem hér birt-
ist mynd af, er í svonefndum Blöndu-
steini á Hrútafelli undir Eyjafjöllum.
Er hann á klettastalli upp frá bæn-
um, sjálft kerið er reglulega ferhyrnt,
um 2 m að lengd og nokkru mjórra og
leynir sér ekki, að það er gert af
manna höndum.
Nú er sýra vart notuð lengur til
drykkjar, en sýrukerin vitna um einn
horfinn þátt íslenzkra búskaparhátta.
Þór Magnússon
B Æ
Guðbrandur Siglaugsson tók saman
Fowler’s
Modern
English usage
A DICTIONARY OF MODERN
ENGLISH USAGE
By H.W. Fowler
2nd Edition
Revised by Sir Ernest Gowers.
Oxford University Press 1983.
Tæpast hefur nokkur önnur
handbók verið jafn vinsæl og
þessi sem nú hefur verið flett
og lesin í fimmtíu og sjö ár. Og
þótt hún hafi oft verið endur-
prentuð, þá hefur hún alltaf
verið í spjöldum (bundin) þar
til nú.
Bók þessi er harla nauðsynl-
eg þeim sem skrifa á ensku, þó
ekki sé nema bréf, er hún upp-
full af bráðskemmtilegum
leiðbeiningum um rétta notkun
orða og málfræðigreinum.
H. W. Fowler hafði í félagi
við bróður sinn unnið að
nokkrum bókum, þeirra á með-
al Concise Oxford Dictionary
(1911), áður en hann byrjaði á
þeirri sem hér er að nokkru
getið og telst helsta verk hans.
Þeir bræður voru ættjarð-
arvinir og þegar heimsstyrj-
öldin fyrri braust út lugu þeir
til um aldur sinn og gengu í
herinn. Þeim fannst þeir vera
nægilegum burðum gæddir til
að berja á óvinunum en lentu,
eins og allir hermenn sem
eitthvað voru við aldur, að baki
víglínunnar þar sem þeir báru
kol og höfðu með höndum upp-
vask og önnur miður skemmti-
leg störf. Bróðirinn, Frank, lést
árið 1918 og gekk H. W. Fowler
því endanlega frá The Pocket
Oxford Dictionary, sem þeir
höfðu í sameiningu unnið að,
og kom út 1924.
Þeir bræður höfðu í hyggju
að vinna það rit sem hér er
getið saman og voru reyndar
byrjaðir að viða að sér í það
þegar fyrstu styrjöldin var
ófyrirsjáanleg, en þegar allt
kom til alls sat H. W. einn að
því.
A Dictionary of Modern
English Usage er ekki orðabók
í eiginlegum skilningi þess
orðs, heldur einkar praktisk
handbók og um flest bráð-
smellin. Eru greinar Fowlers
margar klassískar orðnar og
Iifa góðu lífi þrátt fyrir all-
háan aldur.
Rit þetta er rúmar sjöhundr-
uð blaðsíður og góður félagi.
JAMES HANLEY:
THE FURYS
Penguin Books 1983.
Það var á vordögum árið
1926, að til allsherjarverkfalls
kom á Bretlandi. Hafði það
mikil áhrif á líf landsmanna
eins og vera ber með þvílíkar
aðgerðir. Námumenn voru
ósáttir við það, sem von er, að
laun þeirra skyldu lækka og
fékk stéttarfélag þeirra önnur
verkalýðsfélög til stuðnings við
málstað sinn. Lögðu niður
vinnu auk námumanna: hafn-
arverkamenn, járnbrauta-
starfsmenn, prentarar, bygg-
ingamenn og iðnverkafólk.
Ríkisstjórninni, sem var undir
forsæti Stanley Baldwins, leist
ekki á blikuna og var lögreglu
og her skipað að sjá um flutn-
inga á nauðþurftum til fólks út
um byggðir landsins. Einsog að
líkum lætur, voru verkfalls-
menn óánægðir með þennan
ráðahag ríkisvaldsins og til
óláta kom víða en ekki svo mik-
illa sem við hefði mátt búast.
Eftir níu daga aðgerðir, eða
aðgerðaleysi, ákvað Alþýðu-
samband þeirra Breta að
hætta verkfall, og vinna hófst
að nýju alls staðar nema í
námunum, á þeim vígstöðvum
sátu menn við sinn keip og
höfðust ekki ofan í jörðina fyrr
en að þremur mánuðum liðn-
um. Ekki batnaði staða þeirra
hætishót við allt þetta ströggl.
Ári síðar bannaði stjórn
Baldwins allsherjarverkföll og
varð því ekki breytt aftur fyrr
en 1946.
Því er þetta rifjað hér upp,
að saga Hanleys, „The Furys"
hefur þessa vordaga að bak-
grunni. Fury-fjölskyldan er af
Irlandi komin og býr við
þröngan kost í iðnaðarborg
einni á Englandi. Heimilisfað-
irinn var áður en sagan hefst
sjómaður en er kominn í land
og unir sér heldur illa. Fanny,
kona hans, hefur í mörgu að
snúast, hún sýslar við matseld
og tiltekt, sinnir háöldruðum
föður sínum sem er til heimilis
hjá henni og skammast tíðum
út í bónda sinn. Börn þeirra
fjögur eru öll úr föðurhúsum
gengin. Sú elsta giftist manni
tvöfalt eldri en hún sjálf, elsti
sonurinn kvæntist mótmæl-
anda með vafasama fortíð og
nútíð, annar sonur er til sjós og
varð fyrir slysi. Sá yngsti, Pet-
er, er við prestsnám á írlandi,
en þegar sagan hefst er hann á
heimleið, hefur brugðist von-
um móður sinnar sem kom
honum í námið.
Eins og sjá má að ofan-
greindu er efnið nægt í mikinn
róman og hefur Hanley tekist
að vinna úr þessu einkar
skemmtilega sögu. Sjálfur var
hann lengst af til sjós en lenti í
bókmenntum og settist að í
landi. Hann er höfundur
margra bóka og hefur hann
getið sér gott orð fyrir þær,
þótt ekki hafi þær gert hann
frægan um löndin.
The Furys kom fyrst út árið
1935. Hún er upp á 400 síður,
skemmtileg aflestrar og er
mikið í hana spunnið.
LESBOK MORGUNBLAOSINS 9. JONl 1984 15