Lesbók Morgunblaðsins - 27.10.1984, Blaðsíða 10

Fyrir nokkrum árum var fjallað um
Listasafn Einars Jónssonar í Lesbók og þá
fundið -að því, að verkin væru alltof þétt
saman í safninu; þau stæðu yfirleitt of
hátt og trufluðu hvert annað meira og
minna. Hættan við safn eins og Hnitbjörg
er sú, að það verði sem hvert annað graf-
hýsi, þar sem enginn kemur nema þá hélzt
túristar, sem eru teymdir þangað. í fjöl-
miðlafargani nútímans verður allt að
auglýsa og það er erfitt fyrir safn af þessu
tagi að vera i sviðsljósinu.
Endurbæturnar, sem hófust á safninu
1983, eru gleðiefni og hefur nú verið veru-
lega bætt úr þvi, sem skrifari þessa pistils
taldi aðfinnsluvert fyrir fjórum árum.
Ólafur Kvaran safnstjóri hefur staðið
fyrir þessum endurbótum og notið full-
tingis stjórnar safnsins.
EIRSTEYPAN ER HlN
Endanlega Gerð
í stuttu samtali við ólaf kom fram, að
Afsteypusjóður, sem stofnaður var með
erfðaskrá Einars, hefur fjármagnað breyt-
ingarnar í safninu, svo og framkvæmdir í
garðinum. Meginhlutverk Afsteypusjóðs
var og er að steypa verk Einars í eir, en
sjóðurinn hefur i seinni tið stóraukizt
vegna tekna af sölu afsteypna af verkum
Einars. Það eru þó ekki einu tekjur sjóðs-
ins; hann hefur einnig tekjur af útgáfu-
starfsemi safnsins, bæði kortum og bókum
um Einar.
Eins og margir kannast við af ágætum
listaverkabókum um lífsstarf Einars og
heimsóknum í safnið, eru verk hans unnin
í gibs og ugglaust hefur margur álitið, að
þannig ættu þau að vera. Það er þó ekki
svo og um það sagði ólafur:
„Eirsteypan er hin eðlilega og endanlega
gerð höggmyndar, og ætlun okkar er sú, að
öll gibsverk í safninu verði steypt í eir.
Til þess að steypa mynd í eir þarf að fá
hingað sérfræðinga frá fyrirtæki í Eng-
landi. Þeir taka gibsmót af verkunum; ekki
er framkvæmanlegt að senda myndirnar
utan svo stórar sem þær eru sumar. En
þetta er nokkurt verk og til dæmis voru
þeir í tvær vikur að taka mótin af Fæðingu
sálarinnar. Annars er það ævinlega mis-
dýrt og fer eftir formi og stærð myndar-
innar. Mót af einfaldri mannsmynd, 180
cm á hæð, kostar um 200 þúsund að við-
bættum flutningi og tryggingum."
HEIMILD VEITT
MEÐ SKILYRÐUM
Aðspurður um það hvort hver sem væri
gæti fengið heimild til þess að kaupa eir-
afsteypu af verki eftir Einar, sagði ólafur,
að meginstefnan væri sú að tvö eintök
yrðu steypt — og safnið fengi þá annað
þeirra. Eins og menn þekkja hafa afsteyp-
ur eftir Einar verið settar upp í Reykjavík,
á Akureyri, á Flúðum og í Vestmannaeyj-
um. Þar að auki hefur Gísli Sigurbjörnss-
on fengið heimild til að kosta afsteypu af
þremur verkum, sem sett hafa verið upp
við Elliheimilið Grund, og safnið hefur þá
fengið sitt umsamda eintak af þeim. Hver
sem er gæti óskað eftir því að fá heimild
til að láta steypa í eir eftir einhverri af
myndum Einars; sú beiðni yrði skoðuð,
segir ólafur, en að sjálfsögðu er það metið
í hverju tilviki fyrir sig, hvar og hvernig
verkum Einars er komið fyrir.
í höggmyndagarðinum framan við húsið
eru eirafsteypurnar í ýmsum stærðum, og
gefur það garðinum fjölbreytileika. Þarna
að minnsta kosti öreigar og Alda aldanna.
Þegar þetta bar á góma við Ólaf Kvaran
kvað hann það enga tilviljun, að afsteyp-
urnar væru einmitt í þeirri stærð sem þær
eru. „Meginreglaii hefur verið sú, að steypt
er eftir frúmgerðum Einars, en þær eru
svona litlar. Við erum alls ekki að minnka
verk né stækka, sem eru í safninu."
Stóri salurinn, sem gestir koma fyrst
inn í, er nú með allt öðrum brag en áður.
Þar hefur verið hægt að grisja, eftir að
búið var að steypa eftir nokkrum verkum,
en eftir standa nokkur mjög stór verk, svo
og önnur smærri og er það gert til þess að
allt njóti sín. Ennþá er of þröngt um sum
stóru verkin til þess að þau njóti sín til
fulls, t.d. Úr álögum og Demantinn. Verk
sem áður stóð á miili þeirra og hvarf
hreinlega, hefur loks fengið nýtt líf á nýj-
um stað.
Hugmyndir um Söfn
Hafa BREYTZT
Til eru þeir sem álíta að söfn séu ekki
annað en geymslur, sem enginn kemur í,
— og að listaverkum og þá höggmyndum
alveg sérstaklega eigi að dreifa og hafa
/ aðalsalnum, þegar inn er komið, hefur
einnig rerið grisjað og alkunn rerk eins og
Þorfinnur karlsefni, Dögun og Útilegumaður-
inn njóta sín nú án þess að annað trufli.
þau á torgum og gatnamótum. í þvl sam-
bandi er ekki úr vegi að rifja upp, það sem
Einar segir sjálfur í bók sinni Skoðunum.
Hann fjallar þar einmitt um þá spurningu,
hvar höggmyndum verði bezt komið fyrir
þannig að fólk njóti þeirra. Hann er alveg
fráhverfur þeirri hugmynd að hafa högg-
myndir úti á víðavangi, eða á torgum; seg-
ir að einmitt vegna þess að vegfarendur
venjist þeim, hætti þeir gersamlega að
taka eftir þeim. Að gaumgæfa höggmynd
útheimtir sérstaka skoðun og eðlilegast að
það gerist á safni.
Það er svo deginum ljósara, að hug-
myndir manna um söfn hafa mjög breytzt
frá því Einar Jónsson grundvallaði safnið
og setti því reglur. Höggmyndasafn þarf
að vera opið í þá veru, að hluti þess sé úti
undir berum himni og laði gesti að, líkt og
nú hefur verið gert með garðinum við
Hnitbjörg. Viðamikill þáttur í starfsemi
safna erlendis er útgáfustarfsemi — þar á
meðal sú útgáfa að selja afsteypur. Þar
hefur einnig rétt stefna verið tekin hér, en
margs er að gæta, meðal annars þess að
hafa upplögin iítil vegna fámennisins.
Ólafur Kvaran nefndi einnig í þessu sam-
bandi, að vart kæmi til greina að til dæmis
veita tveimur eða fleiri nágrannabæjum
heimild til þess að setja upp stóra afsteypu
af sama verkinu, enda alger óþarfi þar sem
af nógu er að taka.
Og sem ég geng út úr garðinum eftir
samtalið við Ólaf Kvaran, sé ég að útlend-
ingur er að ljósmynda glímu Þórs við Elli
kerlingu. Þá flaug mér í hug frásögn af
tveimur strákum, sem einhver heyrði tala
saman í garðinum og þeir virtu fyrir sér
myndina; þessa ógurlegu kerlingu, sem
leggst svo þungt á Þór, að hann á sér sýni-
lega enga von. Annar strákurinn spurði
hinn: Hvað ætli þetta eigi að vera? Hinn
virti verkið fyrir sér vel og lengi; sagði svo:
„Þetta er áreiðanlega verðbólgan."
GÍSLI SIGURÐSSON
Minna þekktar myndir njóta sín nú ífyrsta
sinn:
Hér er öllu rel fyrir komið: Þrjár lágmyndir,
standmyndin, í minningu skálds (Jónas HaU-
grímsson) og kristshöfuð, sem rar ófullgerð,
þegar Einar lést
má sjá verk sem flestir þekkja, svo sem
Öldu aldanna, Elli og Þór, Fæðingu and-
ans, Skuld, Konunginn í Atlantis og
Vernd.
Það var Reynir Vilhjálmsson landslags-
arkitekt, sem skipulagði garðinn, en í
vinnuhópi sem stóð að verkinu voru auk
ólafs Kvaran safnstjóra Steinþór Sigurðs-
son listmálari, Hörður Bjarnason fyrrum
húsameistari ríkisins og núverandi for-
maður safnstjórnar; einnig aðrir úr stjórn
safnsins: Ármann Snævarr prófessor, Pét-
ur Sigurgeirsson biskup, Guðmundur
Benediktsson ráðuneytisstjóri og Runólfur
Þórarinsson deildarstjóri.
ólafur: „Eftir að garðurinn var opnaður
síðastliðið sumar og fullgerður nú í vor,
hefur aðsókn að safninu stóraukizt. Veru-
legur hluti af gestum safnsins eru erlendir
ferðamenn, einkum yfir sumarið. Þeim og
öðrum gestum er leyft að taka myndir tií
eigin nota í garðinum. En myndatökur eru
ekki leyfðar inni í safninu."
Nú Njóta Verkin
SÍN BETUR
Inni í safninu hafa verið fjarlægðar þær
gibsmyndir, sem búið er að steypa í eir, —-
Vernd, lengst til hægri, stendur enn ígibsút-
færslunni inni ísafninu, en hún er meðal
þeirra, sem búið er að steypa í eir. Bæði hér
og annars staðar er nú raðað saman stórum
rerkum og smáum. Stóra lágmyndin heitir
Sindur.
og þeim hefur verið komið fyrir í geymslu
í safninu sjálfu. Vegna þessa hefur mjög
rýmkazt og þau verk sem eftir eru njóta
sín mun betur. Af öðrum umbótum má
nefna, að sett hefur verið nýtt gólfteppi á
safnið, veggir hafa verið málaðir, lýsing
verið endurnýjuð og byggður glerskáli með
bogadregnu plexiglerþaki, sem tengir hús-
ið við garðinn. Segja má, að með þessu hafi
verk Einars í safninu fengið nýja umgjörð
með það fyrir augum að þau njóti sín sem
bezt.
Sú skoðun hefur heyrzt, að afsteypur
þær, sem safnið hefur verið að selja af
frummyndum Einars, mættu vera stærri,