Lesbók Morgunblaðsins - 17.11.1984, Qupperneq 7

rúm, sem ævinlega varð í kringum göngur
og réttir og eftir situr sérstaklega eitt
nafn, sem bar með sér dulúð, jafnvel ótta,
því það tengdist sögum af mögnuðum
draugagangi. Þetta rifjar Hannes upp í
Heimkynnum við sjó:
Eitt haust þegar gránuðu
hliðar niður til miðs
frá engjum sló kuli
og karlarnir bjuggust í göngur
þá nam ég orð
aðkomustrákur í sveit —
leitarmannaorð
úr ómdjúpum bassa:
Bugakofi.
Þar komu þeir ávallt oggistu
kátir og hreifír
áður harkan tæki við.
Bugakofi:
Rökkur.
Brennivín. Móðir hestar.
Torfveggjalykt
og lykt af hnökkum og snærum.
Bögur. Kvæðalög.
Kólnandi haust yfir.
En Hannesi fer líkt og fleirum; hann
fílósóferar um haustið, maður á miðjum
aldri, — sér í því „dauðans óvissa tíma"
svo vitnað sé í Hallgrím:
Haust. Oggarðflatir
grænar við sjóinn fram.
En reyniviðarhríslur
rauðar, ígulu Ijósi.
Samtímis deyja
ekki sumarsins grös og lauf.
Allt deyr að eigin hætti
Allt deyr
en óviss er dauðans tími.
Dauðinn er regla
sem reglur ná ekki til.
Kristján frá Djúpalæk sér „depurð og
angur í auga“, þegar Hágangar hvítna og
þá er að hverfa inn á við til hinna andlegu
verðmæta í sögnum, hljómi og brag; það er
þó huggun harmi gegn, þegar sólin er í
hálfa stöng. Svo segir Kristján í ljóði sínu
Ilaustþankar:
ínótt urðu Hágangar hvítir, oggránað
er hálendið niður í sveit.
Og féð, sem er runnið af fjalli í morgun,
um fjöruna dreifíst á beit.
Nú engið er slegið og áin í steinum
og elftingin sölnuð í túnsins fít.
En stormurinn dúnmjúkri fífunni feykir,
og fjallshlíðin skiptir um lit
Það hljóðnar sem óðast íhjörtum og runni
sú harpa, er sumarið sló,
ogsjá má nú depurð og angur í auga,
sem áður af fögnuði hló.
En vissa um það gæti verið oss styrkur,
er vetrarins hrammur að dyrum knýr,
að vorið á heimfúsan væng einsog lóan
og veit hvar þessi elskhugi býr.
En senn verður úrræði sefans að flýja
til sagna, til hljóma og brags,
því brátt tekur nótt við af nóttu, án fylgdar
hins norræna elskaða dags.
Því sumarið heldur með haust í blóði
til hafs sínum kugg, gegnum veður ströng,
með septembermánann við sigluhúna
og sólina í hálfa stöng.
Mér virðist Snorri Hjartarson hafa oftar
gert haustið að yrkisefni en nokkurt annað
skáld og í síðustu bók sinni undirstrikar
hann raunar með nafni hennar, hvað hon-
um er þessi árstíð hugleikin: Hauströkkrið
yfir mér.
Áður hafði Snorri fyllt þann flokk
skálda, sem gaumgæfa litina, líkt og væru
þeir að lýsa málverki. Þar er enginn tregi
— aðeins gleði yfir fagur-fjöllitum haust-
degi — og heitir Á Gnitaheiði:
Sá ég ei fyrr svo fagur-
fjöllitan dag, nýr
snjór í grænu grasi; rauð
og gul lauf í snjónum,
fellið ris úr ryðbrúnum trjánum mjall-
rekið og blátt, stál-
gljátt og silfurhvítt: söng-rún
á sverð-tungu. Myrknættið skríður
úr höll hins glóðrauða gulls. Hver
gengur til vígs í slóð þess? dagur, ó líf.
Af svipuðum toga og án trega er annað
haustljóð Snorra:
í dag er hlíðin hélugrá og rauð
þvi haustið kom í nótt, égsá
það koma vestan vatn igegnum svefninn;
vatnið er hemað þar sem slóð þess lá.
Hér er skáldinu jafn fagnaðarríkt að
skoða fegurð haustdaganna og annarra
árstíða. En Snorri á til marga strengi um
haustið og sumir eru ekki eins fagnaðar-
ríkir. Svo yrkir hann í ljóðinu Að haust-
nóttum:
Nú er nakin hver grein,
nú bíður jörð vetrar,
hríð í hnjúka og skor
helrúnir letrar.
Rökkvar af rauðri nótt,
ráðvillt og þreytt hjarta
hniprar sig hrakinn fugl
við hamra svarta.
Lítur ekki sem áður
unga né blóm gróa
handan við myrkur og hregg,
handan viö sýlda skóga.
Enn á eftir að sortna; nú er það ekki
lengur fagur-fjöllitur dagur, heldur kuld-
ans myrka vald, sem allt gengur í haginn.
Ljóðið ber yfirskriftina Haustið er komið.
Haustið er komið handan yfir sæinn,
hvarmaljós blárrar nætur dökkna af kvíða
og þungar slæður hylja hárið síða,
hárbrimið gullna er lék sér frjálst við blæinn.
ogseiddi í leikinn sólskinsrjóðan daginn;
nú sezt hann grár og stúrinn upp tii hlíða
og veit að það er eftir engu að bíða,
allt gengur kuldans myrka valdi I haginn.
Hann heyrir stráin fölna og falla, sér
fuglana hverfa burt á vængjum þöndum,
blómfræ af vindum borin suður höf,
og brár hans lykjast aftur; austan fer
annarleg nótt og dimm með sigð í höndum,
með reidda sigð við rifin skýjatröf.
•
Við hittum Snorra næst í síðustu bók
hans. Hér yrkir hann með miklu knappara
formi; sparar orðin því orð eru dýr, en
„kvöldskin á efsta klifi" og „hauströkkrið
yfir mér“. Þetta ljóð nefnir Snorri Haust-
myndir:
/
Lyngið erfallið
aðlaufí
holtin regnvot
oghljóð
Tilefni þessarar samantektar var nýtt
haustljóð eftir Ólaf Jóhann Sigurðsson, sem
birtist í síðustu Lesbók, afbragðsljóð i
anda þeirrar hugsunar, sem fram kemur
hjá Grími Thomsen: „f lífi mannsins
haustar einnig að“. Haustyrkingar Ólafs
Jóhanns eru í senn tregablandnar og
karlmannlegar: Þú veizt að vor þitt er liðið
og þú átt ferð fyrir höndum — og þá er að
taka því. Lifið er leit og hvað hefur sú leit
fært þér, þegar hrímið fellur á hár þitt
eins og Ólafur Jóhann segir í ljóðinu Leit:
Lengi hefur þú leitað
að lind sem er svöl og tær,
að björtum kliðandi brunni
sem bíði þín silfurskær.
í nótt flugu fuglar til suðurs
og fylltu myrkrið þyt.
Nú gránar haginn afhélu
og heiðin ber rauðan lit.
Um sefa þinn svifar trega,
— sóttir þú langt yfir skammt?
Hrímið fellur á hár þitt,
en haldið skal áfram samt
Þú veizt að vötn eru tærust
þegar veður kólna um haust,
sú uppspretta svölust allra
sem undan klaka brauzt.
Ó fínnist sá blikandi brunnur,
þá bergir þú endalaust.
kvöldskin á efsta
klifí.
II
íjafnföllnum
haustsnjó
eldtungur
rauðra rósa.
III
Hauströkkrið yfir mér
kvikt af vængjum
yfír auðu hreiðri
í störinni við fljótið.
IV
Milli trjánna
veður tunglið ídimmu
laufí
hausttungl
haustnæturgestur
áförum
eins og við
og allt eins og laufið
sem hrynur.
Við erum laufið sem hrynur samkvæmt
lögmálinu. Samt skiljum við ekki við
Snorra með hauströkkrið yfir sér, heldur
hverfum við með honum aftur í tímann,
þegar tilveran var friður og dýrð, einnig á
þessari árstið. Það ljóð heitir Minning:
Þegar Ólafur Jóhann yrkir um lækinn
sinn og vatnið, þá er nokkurn veginn víst
að hann er með hugann við æskustöðvarn-
ar hjá Álftavatninu fagra í Grafningi. En
þegar frá líður verður veruleikinn aldrei
samhljóma minningunni; lækurinn virðist
breyttur og vatnið í honum vegmótt eins
og skáldið. Ljóðið heitir Haust hjá læk:
Það liður að kvöldi, lækur minn, ognú
loga ekki framar sóleyjar né glóa.
Breyttur er ég — og breyttur er einnig þú.
Sefíð erfallið. Blómljós á bökkum þínum
bitrir stormar af jöklum hafa slökkt.
Sumir spá því að senn muni fara að snjóa.
Vatnið þitt tært, ó vatnið þitt er orðið
vegmótt og skuggadökkt.
Bergir það húm sem blóðið í æðum mínum.
Við lækinn sinn eða vatnið hlustar
skáldið á þögnina; veit að vorið er liðið og
einnig sumarið. Skáldið á ferð fyrir hönd-
um og að þeirri ferð er einnig vikið í haust-
ljóði Ólafs Jóhanns, sem birtist í síðustu
Lesbók:
Loks þegar hlíð fær hrím á kinn
hneggjar þú á mig, fákur minn.
Sú ferð verður farin um dulfæru húms
og frosta — og fyllir þig geig og spurnum
— eins og Ólafur Jóhann orðar það í ljóði
sínu Þögn og brumar:
Heiður haustdagur
égsit undir hlöðugafli
ungur drengur
og tálga mér hest
úr fjalarbút
sólskin ogkyrrð
yfír öllu sem ég ann
grænu túni
bliknaðri mýri
fjöllunum íkring
klettum og húsum
ég einn í þessu Ijósi
ogfriði ogdýrð
einn
og samur því öllu.
Þú hlustar á þögnina. Þytur gullinna skóga
og þungur niður fíjótsins renna saman
við hinztu angan úr haustlegum runnum og
lundum,
hljóðlátan trega, Ijós af tungli og stjörnu.
Þú hlustar á þögnina og veizt að vor þitt er
liðið.
Vorið þitt liðna birtist þér aldrei framar.
Aldrei sumar, en samt áttu ferð fyrir höndum
Sönglausa vegi?dulfæru húms ogfrosta?
stuttar og brattar leiðir? langar og greiðar?
Lok þeirra ein — ogfylla þiggeig ogspurnum.
Þú hlustará þögnina, þyt skógarins, niðinn,
unz þögnin færir þér svölun horfinna brunna.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 17. NÖVEMBER 1984 7