Lesbók Morgunblaðsins - 16.03.1985, Blaðsíða 5

íþróttamenn og hljóöfæraleikara, aö helst
má enginn dagur falla úr í þjálfuninni.
Fyrir utan sjálfan semballeikinn eyði ég
líka miklum tíma í að grúska í gömlum
heimildum og hlusta á leik annarra. Það er
mjög mikið atriði. í raun og veru lærir
maður mest af öðrum. Það er eins og öll
hvatning komi utan að og geti af sér nýjar
hugmyndir innra með manni. Núna er til
dæmis ýmislegt að gerast hjá mér sjálfri
sem hefur verið að brjótast í mér lengi.
Það er stórkostleg tilfinning."
Á FÆRI Örfárra
Að Öðlast Heimsfrægð
„Hefur þér aldrei dottið í hug að stefna
á toppinn erlendis — að leggja undir þig
heiminn?"
Helga hristi höfuðið ákveðin. „Nei, ég er
langt frá því aö vera tilbúin í þá baráttu.
Það er aðeins á færi örfárra manna að
öðlast heimsfrægð og það er einfaldlega
ekki pláss fyrir marga slíka. Samkeppnin
er með ólíkindum. Svo er líka annað.
Listamaður, sem hefur komist á toppinn,
getur aldrei tekið áhættu, vilji hann halda
stöðu sinni tryggri. Hann er nokkurs kon-
ar fangi i sínum farvegi og hættir sér ekki
út á ótroðnar slóðir. Nýjungar koma frá
hinum, sem ekki hafa haft framagirnina
og sóst eftir því að komast á efsta þrepið.
Það leiðir líka af sjálfu sér, að þeir hafa
meiri tíma til vangaveltna og tilrauna.
Hins vegar er nauðsynlegt fyrir mig eins
og aðra listamenn í okkar fámenna landi
að fara til útlanda öðru hverju, hlusta á
aðra og halda tónleika sjálf. Það er örv-
andi og hollt að fá nýja áheyrendur og
nýja gagnrýnendur. Sjálfsmat manns get-
ur brenglast hafi maður engan að miða sig
við.“
„Ég hjó eftir því áðan að þú sagðist eyða
miklum tíma í að grúska í gömlum heim-
ildum. Hvar er þær að finna?“
„Ég kaupi mikið af bókum og tímaritum,
og svo hefi ég notað mér bókasöfn á ferð-
um mínum erlendis. Fræðimenn 18. aldar
skrifuðu ótrúlega mikið um músík. Ég hef
eytt í þetta ómældum tíma og peningum,
en sú fyrirhöfn hefur öll skilað sér aftur."
Ég spurði hana, hvort hún ætti sér
uppáhaldstónskáld og augu hennar ljóm-
uðu, urðu heit og áköf.
Helga var áköf, augun geisluðu og brosið
var fallegt og opið. Tilhlökkunin skein úr
andlitinu. Hún hélt áfram: „Ég tel það
skyldu mína að gera stórátak í flutningi á
verkum þessara tónskálda á þessu merkis-
ári. Fyrsta verkefni mitt af þessu tilefni
var reyndar flutningur á verkum Bachs í
Kristskirkju á listahátíð síðastliöið vor. í
janúar lék ég á Bachtónleikum í Áskirkju
ásamt Kammersveit Reykjavíkur og núna
í mars verð ég með námskeið og tónleika á
Akureyri. Tónleikar mínir þar verða á af-
mælisdegi Bachs, 21. mars ...“
„Og næsta sumar ...“ greip ég fram í.
„Næsta sumar, já, þá verður mikið um
dýrðir í Skálholti. Ég hef skipulagt þar
tónlistarhátíð, tíu tónleika fimm helgar í
röð. Ég tel þessa hátíð vera stærsta verk-
efni mitt. Þetta verður nokkurs konar
sumarhátíð sembalsins, því semballinn
hljómar á öllum tónleikunum. Ég hefi
fengið bestu semballeikara Norðurlanda
til að koma hingað. Lars Ulrik Mortensen
frá Danmörku mun hefja hátíöina með
Scarlatti-tónleikum. Frá Svíþjóð kemur
Eva Nordenfelt-Áberg og leikur svítur eft-
ir Hándel. Goldberg-variasjónir Bachs
munu hljóma í höndum norska semballeik-
arans Ketil Haugsand. Elina Mustonen frá
Finnlandi leikur verk eftir tónskáldin
þrjú, og sjálf mun ég leika svítur eftir
Bach. Áuk þess verða fimm kammertón-
leikar þar sem tónlistin verður flutt á hin
gömlu, góðu hljóðfæri: blokkflautu, bar-
okkflautu, barokkfiðlu og gömbu ásamt
sembalnum."
„Gengurðu stundum í fjörunni?"
„Geng og trimma. Ég trimma í fjörunni
á hverjum degi. Margir géra sér ekki grein
fyrir, hvað tónlistarmaður þarf að vera í
góðu líkamlegu formi. Það eru geysileg
kraftaátök að spila. Líkamlegt þrek og
andlegt jafnvægi er nauðsynlegt. Ég geri
leikfimiæfingar á hverjum degi, gæti þess
að borða hollan og góðan mat og hvílast
vel. Allt þetta er mikilvægt ef góður ár-
angur á að nást.“
„Hvað æfirðu þig lengi á hverjum degi?“
„Aö jafnaði fjórar til fimm klukku-
stundir á dag.“
„Og hvílir þig auðvitað á laugardögum
og sunnudögum," sagði ég og sá fyrir mér
kaffiblettina og brauðmylsnuna í rúminu
mínu á mánudagsmorgnum.
„Nei, ætli það gildi ekki bæði um
Umslag hljómplötunnar, sem
Helga lék inná „Franskan forleik“,
„ítalskan konsert“, og
„Franska svítu nr. IV“
éftir Johann Sebastian Bach.
„Ójá, Bach. Hann höfðar mest til mín.
Ég þreytist aldrei á að æfa verk hans. Ég
er að reyna að koma mér upp persónu-
legum stíl, finna sannleika verka hans í
gegnum sjálfa mig.“
„Þú elskar hann heitt," sagði ég varlega.
„Hvern? Þú meinar Bach? Já, allir sem
þekkja Bach hljóta að elska hann. Annað
væri óhugsandi."
Bach Var Ofurmenni
„Hefur hann birst þér?“
Helga hristi höfuðið og brosti breitt.
„Ekki í eiginlegum skilningi, nei. En í
hvorki sembalsmiðir né viðgerðarmenn
eru innan seilingar, kemur sér vel að
þekkja hljóðfærið út í hörgul. Það felst
drjúgur sannleikur í setningunni sem segir
að neyðin kenni naktri konu að spinna."
„Við vorum að tala um áðan, hvernig þér
hafi liðið og hvernig þér hafi gengið eftir
að samstarfi ykkar Manúelu lauk.“
„Ég hef náð geysimiklum þroska á und-
anförnum árum og tel, að um þessar
mundir standi ég á hátindi ferils míns. Ég
er vel á mig komin andlega og líkamlega
og verkefnin eru óþrjótandi."
Við sátum hvor á móti annarri í stof-
unni, sem var eins og Helga sjálf, falleg,
laus við prjál. Samspil ljósrar furu og
dökkra steinflísa á gólfi, gluggatjöld og
áklæði á húsgögnum úr ull. Skógur
grænna plantna í horninu þar sem við sát-
um og mitt á milli þeirra logaði á altaris-
kerti í háum stjaka. Helga bauð mér kaffi
og smákökur.
HÁTÍÐARÁR SEMBALSINS
„Hvað er framundan, Helga?“ spurði ég.
„Framundan?" Hún ljómaði. „Veistu, að
árið 1985 er alþjóðlegt músíkár? Það eru
liðin 300 ár frá fæðingu Jóhanns Sebasti-
ans Bachs, Georgs Friedrichs Hándels og
Domenicos Scarlattis. Þetta er um leið há-
tíðarár sembalsins, því þessi þrjú tónskáld
hafa lagt mest af mörkum allra tónskálda
til sembaltónlistar. Já, og eitt í viðbót sem
hefur mikla þýðingu fyrir mig persónu-
lega. Á þessu ári eru tíu ár síðan ég byrj-
aði að leika á sumartónleikum í Skálholti."
ElNS OG Öll Hvatning
KOMI AÐ UTAN
„Hvers vegna tónlistarfólk frá Norður-
löndunum?"
„Skálholtskirkja var að miklu leyti
byggð fyrir gjafafé frá hinum Norðurlönd-
unum. Mér finnst það táknrænt og sjálf-
sagt að listamenn frá þeim löndum komi
fram þar af þessu tilefni.“
„Er kirkjan vel fallin til tónleikahalds?"
„Hljómburðurinn þar er einstaklega
góður, en það segir samt ekki alla söguna,
heldur einnig þau órjúfanlegu tengsl sem
staðurinn hefur við menningu okkar og
sögu. I Skálholti hef ég orðið fyrir djúpum
áhrifum sem ógjörlegt er að lýsa. Þar hef
ég átt mínar bestu stundir."
Það varð drykklöng þögn. Það var eins
og dulmagnaður áhrifamátturinn frá
Skálholti umlyki okkur báðar. Ég stóð upp
og gekk út að glugganum. Andstætt því
sem ég hafði séð annars staðar, sneru stól-
arnir í þessari stofu út að glugganum.
Rafljósin á ströndinni hinum megin blik-
uðu eins og perlur 4 bandi.
Það var eins og Helga læsi hugsanir
mínar.
„Þú sérð hvernig stólarnir snúa. Útsýnið
úr þessum glugga er sjónvarpið okkar
Þorkels. Dagskráin er fjölbreytt og alltaf
jafn góð.“
„Hvað áttu við með fjölbreyttri dagskrá.
Sækir svona margt fólk í þessa fjöru?"
Helga hló dátt.
„Nei, ekki fólk, heldur fuglar. Og fjaran
sjálf, hún er síbreytileg."
' /líL- t-t*.' •>- Lt-ne.iti'
verkum sínum hefur hann birst mér.
Hugsaðu þér þennan mann. Það bjó í hon-
um svo ógnar sterkur frumkraftur. Hann
átti tuttugu og eitt barn og var störfum
hlaðinn alla tíð. Hvernig hann, jafnhliða
skyldustörfum sínum, gat samið alla þessa
undursamlegu tónlist, er mér hulin ráð-
gáta. Hann var ofurmenni. Hann hafði
alla þræði tónmenningar barokktímans í
hendi sér. Hann hafði betri yfirsýn yfir
verk samtímamanna sinna en nokkurt
annað tónskáld. Gaf hann sér þó lítinn
tíma til ferðalaga. Hann kynnti sér af
gaumgæfni verk forfeðra sinna, endur-
skrifaði þau með eigin skrauti. Hann réðst
aldrei í að semja óperur, en önnur ríkjandi
tónlistarform og meginstefnur leiddi hann
til fullkomnunar. f verkum hans endur-
spegiast mannleg reynsla á hinn fegursta
hátt. Hann segir á einum stað að hann
semji tónlist sína Guði til dýrðar og sál-
inni til hvatningar. Með snilld sinni hvetur
hann til dáða og opnar nýjar víddir, ef til
vill leiðina til Guðs.“
„Fyrir nokkru sá ég auglýsta hljómplötu
þar sem þú leikur verk eftir Bach ...“
„Já, það er rétt. Þetta er fyrsta ein-
leiksplatan mín og hún kom út stuttu fyrir
jól. Ég leik þar nokkur þekkt verk, til
dæmis italska konsertinn sem píanistar
leika mikið. Líklega hljómar túlkun mín
einkennilega í þeirra eyrum.“
„Hefurðu leikið inn á fleiri plötur?"
„Já, tvær aðrar ásamt Manúelu. Þær
voru báðar teknar upp í Skálholti, sú fyrri
árið 1979 og sú síðari 1981.“
Ég spurði hana, hvað henni þætti
skemmtilegast af öllu, því að lífskraftur-
inn sem streymdi frá henni gaf mér þá
hugmynd, að hún væri af þeirri manngerð
sem þykir allt skemmtilegast.
„Skemmtilegast, eða kannski remur
mest spennandi þykir mér að frumflytja
ný verk.“
„Áðan þótti mér sem Bach ætti hug þinn
óskiptan," sagði ég til að reyna hana.
„Bach vekur í mér ný öfl, hrífur mig með
sér inn í annan heim. Að frumflytja verk
er af allt öðrum toga. Það veitir svo mikla
útrás. Þá get ég rætt um verkið og hug-
myndina að baki því við tónskáldið sjálft.
Það myndast ákaflega náin tengsl á milli
tónskáldsins og tónlistarmannsins. Svo er
líka gaman að fylgjast meö hvað tónskáld-
in sjá og skynja hljóðfærið á mismunandi
hátt.“
Hef Verið Heppin
„Heldurðu að það sé erfitt að semja fyrir
sembal?"
„Erfitt? Já, áreiðanlega mjög erfitt,"
endurtók hún. „Semballinn á sinn sérstaka
heim. Bach var sembalvirtúós og þekícti
hljóðfærið út í æsar. Tónskáld okkar tíma
þekkja sembal lítið sem ekkert og það er
erfitt fyrir þau að skynja hljóðfærið til
fullnustu."
„Hafa einhver tónskáld samið sérstak-
lega fyrir þig?“
„Já, ég hef frumflutt verk eftir mörg
íslensk tónskáld, tii að mynda Leif Þórar-
insson, Hafliða Hallgrímsson, Jónas Tóm-
asson, Jón Þórarinsson, Pál P. Pálsson og
Jón Ásgeirsson. Sum þeirra hafa verið ein-
leiksverk, önnur frumfluttum við Manúela
í sameiningu. Nú og sænska tónskáldið
Miklos Maros — hann er af ungversku
bergi brotinn — samdi sembalkonsert
fyrir mig og Kammersveit Reykjavíkur, og
Norðmaðurinn Lasse Thoresen hefur sam-
ið verk fyrir okkur Manúelu."
„Hefurðu sjálf fengist við að semja?“
„Nei, ég hef aldrei haft tíma til þess,
enda fær sköpunargleði mín útrás í túlk-
uninni."
„Ég las í viðtali við Gilbert Levine
hljómsveitarstjóra fyrir nokkrum árum,
að fólki hætti til að ofmeta hæfileikana en
vanmeta vinnuna. Hæfileikarnir nýttust
ekki nema með þrotlausu námi og vinnu og
aftur vinnu. Er mikið til í þessu?"
„Þetta er hárrétt. Margir gera sér ekki
grein fyrir þeirri endalausu vinnu sem
liggur að baki góðum árangri.“
„Hafa dómar gagnrýnenda verið þér
hliðhollir?"
Helga brosti sínu hógværa, bjarta brosi.
„Ég hef verið mjög heppin."
„Áttu við að þú hafir alltaf fengið góða
dóma?“
„Þeir hafa tekið mér afar vel. Stundum
hefur mér fundist ég vera hlaðin oflofi, en
dómar þeirra hafa verið afar uppörvandi.
Það er mikil heppni."
„Hvaða eiginleikum þarf góður lista-
maður að vera gæddur?"
„Einbeitingu, þolinmæði og seiglu,"
svaraði hún að bragði. „Stáltaugar þarf
hann líka að hafa og — og, já STÓRAN
skammt af sjálfstrausti, annars væri þetta
ekki hægt.“
Kristln Sveinsdóttir er húsmóðir I Reykjavik og hefur
ott áður skrlfað greinar og viðtöl I Lesbók.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS 16. MAR2 1985 5
• - . ' • S ~ ■ -■ ' •