Lesbók Morgunblaðsins - 16.03.1985, Blaðsíða 6

Þorgeirsboli á
þvottasnúrunni
etta var á sólríkum góðviðrisdegi, líklega
um mitt sumar. Ég hafði ekkert sérstakt
við að vera og ákvað að heimsækja leiðið
hans Jóns Hrak, eitt skiptið sem oftar.
Leiðin var í gömlum og ógirtum kirkju-
Vorið 1939 fluttist
Gunnar Gunnarsson
skáld heim til íslands
ásamt fjölskyldu sinni
og settist að á Skriðu-
klaustri. Sonardóttirin
Franzisca bættist við
fjölskylduna á árunum
fyrir austan og hún sleit
barnsskónum þar. Milli
hennar og Gunnars afa
myndaðist sérstakt sam-
band, sem stóð meðan
skáldið lifði og margt
sagði hann sonardóttur
sinni á unga aldri af sög-
um og sögnum, m.a. af
Þorgeirsbola eins og
fram kemur í frásögn-
inni.
EFTIR
FRANZISCU
GUNNARSDÓTTUR
garði, undan lágu hamrabeltinu, neðan við
Kiaustur; niðri á Kirkjutúni.
Afi hafði sagt mér heilmargt um Jón
Hrak, sorglega ævi hans, napurlunda sam-
tíðarmenn, og síðan það, að í gamla kirkju-
garðinum hvíldi hann; hefði verið jarðaður
að kórbaki og ekki látinn snúa eins og
aðrir menn.
Afi hafði sýnt mér leiðið, ílanga þúfu á
meðal annarra þúfna, sagt mér hvar kirkj-
an stóð og hvernig hún snéri. í æsku hafði
honum verið sýnt og sagt hið sama, vafa-
Iaust með því hugarfari, er hann síðar inn-
rætti mér gagnvart olnbogabarninu, sem
þarna bar beinin. Hafði gert mér kirfilega
skiljanlegt, að það að vera öðruvísi gat allt
eins merkt að vera öðruvísi betri; samtím-
ans dómi skyldi enginn treysta. Og kirkju-
garðinn lét hann ætíð slá, vegna þessa eina
leiðis, vissi ég.
Venju samkvæmt ætlaði ég nú að leggja
blóm á hvíldarstað Jóns, biðja Guð að
gæta hans og bæta honum dapra jarðvist-
ina, og fyrir alla muni að láta það nú ekki
henda sig að hleypa einum einasta inn-
gjörðarmanni hans með svo mikið sem
tærnar inn í himnaríkissæluna.
Á kirkjutúnið var samt fleira heim að
sækja en gamla gröf. í hamrabeltinu, á
leið minni, mátti finna heimsins merki-
legustu kóngulær, ógnarstórar og digrar,
með kross á bakinu. Þær kúrðu alltaf í
netum sínum utanverðum og virtust sofa,
innan um suðandi flugurnar sem lifðu í
vellystingum af safa bláklukkna og ótalins
fjölda annarra jurta. — Blómailmurinn
var hvergi höfgari.
Og aldrei þurfti lengi að bíða þar til
fluga slæddist í eitthvert netið. Eigandinn
var þá snar í snúningum; hljóp að bráð-
inni, beit hana og vafði, hörfaði síðan aft-
ur að jaðri netsins og þóttist enn dorma.
— Vegna krossins á baki óargadýranna
hélt ég að þetta væru heilagar kóngulær.
Utan í hamrabeltinu, rétt ofan við
gamla kirkjugarðinn, var einnig hænsna-
hús, í gömlu, úr sér gengnu og grasi vöxnu
fjárhúsi. Að vísu voru þar ekki nema ör-
fáar hænur. Hinar voru í stórhýsi, að mér
fannst, á Hantó, í fjallshlíðinni ofar
Klaustri og vestar. Þau hænsn urðu mér
samt aldrei neinir persónulegir vinir. Öðru
máli gegndi um hin fyrrnefndu.
Eins og gefur að skilja var það því ekk-
ert íhlaupaverk að heimsækja leiðið hans
Jóns Hrak. Að mörgu þurfti að gæta á
leiðinni, þótt stutt væri. Það tók einnig
tímann sinn að velja Jóni fallegustu
sumarblómin. Þeim vöndum var raðað
saman af umhyggju og kærleika.
Ég hafði komið mér upp dálítilli athöfn
vegna þessara grafarvitjana minna: Þegar
að leiðinu kom fór ég fyrst með vísuna,
sem eignuð er Jóni látnum, og afi hafði
kennt mér:
Kalt er við kórbak,
kúrir þar Jón Hrak.
ítar snúa austur og vestur,
allir nema Jón Hrak.
Svo var sem þessi vísa kæmi mér ætíð í
snertingu við Jón og miskunnarlausa sam-
tíð hans; kæmi mér í rétt hugarástand.
Síðan kraup ég við leiðið, lagði blómvönd-
inn á það, signdi mig og fór með þær bæn-
ir, sem ég kunni: Faðirvorið, Kristur minn,
ég kalla á þig; Vertu yfir og allt um kring
og Jesú bróðir besti. — Bænirnar hafði
mamma kennt mér.
Að bænalestrinum loknum sagði ég
nokkur kærleiksrík huggunarorð við hann
Jón minn, Hrak, og signdi nú leiðið. Og þá
var komið að hápunkti athafnarinnar.
Hægt og gagntekin af þessum helgisiðum
stóð ég á fætur og fór aftur með vísuna
hans Jóns — ofurlítið breytta:
Kalt er við kórbak,
kúrir þar Jón Hrak.
ítar snúi norður og niður,
allir nema Jón Hrak.
Ég var sannfærð um að í hagræðingu
minni á þriðju línunni fælust hin ægi-
legustu áhrínsorð, samsveitungum Jóns til
ófyrirséðrar skapraunar og honum til
óblandinnar ánægju og upplyftingar. Ég
vissi nefniiega heilmikið um áhrínsorð. ít-
arlegar upplýsingar um þau voru meðal
þess efnis, sem hann afi minn greinilega
taldi ómissandi í uppeldi hvers íslensks
barns.
Annað þess háttar voru íslendingasög-
urnar, hvers konar ævintýri, nöfn stjarna
og himintungla, grasa, dýra, fugla, skor-
kvikinda, kennileita, bæja og manna, og
alveg sérstaklega allar sögur af tröllum,
dvergum, fornum guðum, huldufólki,
draugum, fylgjum og uppvakningum,
ásamt völdum sögum úr Biblíunni.
Vitjun leiðisins lauk ég svo alltaf á sama
hátt: Beindi orðum mínum til Guðs, bað
hann að bæta Jóni dapurlega ævina — og
hefna hans, umfram allt hefna vandlega
meðferðarinnar á honum og hans líkum,
gleyma því nú ekki, amen.
Kristnin var mér mjög svart/hvít í þá
daga og enga gráa bletti þar að finna. —
Ætli krossfararnir hafi ekki framið sín
hræðilegustu ódæði, Drottni til dýrðar, í
eitthvað svipuðu hugarástandi og gagntók
mig við með þessi tækifæri?
Og er ég hafði lokið pílagrímsför minni,
ásamt athöfnum henni tengdum, gat ég
allt eins haldið heimleiðis á ny. Átti ein-
ungis eftir að heilsa upp á hænsnin í kof-
anum undan hömrunum lágu. Það þótti
mér alltaf svo notalegt. Eftir að hafa væfl-
ast umhverfis hænurnar um stund, varð
mér litið heim að Klaustri.
Ég sá mömmu koma út og hengja rúm-
teppið sitt og hans pabba á þvottasnúruna.
Ég horfði á hana hagræða teppinu á snúr-
unni og sá hvernig hlý sumargolan bærði
það blíðlega — eins og gæddi það lífi. Eftir
sem ég horfði lengur á þetta teppi, er ég
þekkti svo vel, var líkt og kunnugleikinn
hyrfi og eitthvað annað kæmi í staðinn, en
hvað?
Svei mér þá, ef teppið var bara ekki
næstum eins og lifandi — og mamma
löngu farin inn í húsið aftur. Þarna var ég
alein niðri á kirkjutúni, hvergi nokkur
maður sjáanlegur, er mér gæti komið til
hjálpar, og ekki var allt með felldu hvað
rúmteppið varðaði. Hvað gat hafa komið
fyrir það?
Þá hugkvæmdist mér líklegasta skýr-
ingin. Þetta gat alveg verið Þorgeirsboli,
sá hræðilegi óvættur. Hann átti það til að
bregða sér í hin furðulegustu líki. Það væri
svo sem eftir honum að dulbúast sem sak-
leysislegt rúmteppi ...
Hvaða vitleysa, reyndi ég að hughreysta
sjálfa mig, auðvitað var þetta bara rúm-
teppið mömmu og pabba — og þó? Hvað ef
Þorgeirsboli væri nú þarna kominn? Þá
gæti ég auðvitað alls ekki farið heim, ekki
einu sinni látið á mér kræla. Jæja, ekki
bráðlá á heimferðinni, svo ég ákvað að
dunda mér þarna smávegis lengur og
rannsaka síðan málið aftur.
Að nokkrum tíma liðnum aðgætti ég enn
á ný þetta með teppið. — Ekki hafði
ástandið batnað, nú blakti það beinlínis
grimmdarlega, þarna á snúrunni, teppið,
eða Þorgeirsboli ...
í því kom mamma út og kaliaði á mig.
Ég mat allar aðstæður með leifturhraða,
ætti ég að svara henni? Það gæti orðið mér
til bjargar — en svo kynni það að verða
mér að fjörtjóni. Hún mamma var nú ekki
beint líkleg til þess að mega sín mikils
gegn Þorgeirsbola, ef á það reyndi. Betra
að þegja.
B