Lesbók Morgunblaðsins - 16.03.1985, Blaðsíða 14

Renautt
11 GTX
Fransmenn hafa notagildið í fyrirrúmi í
þessum sparneytna, kvika og mjúka
framdrifsbíl, sem vekur varla mikla at-
hygli fyrir nýstárlegt útlit, en er þeim
mun skemmtilegri í akstri.
getur að vísu varpað fullmiklum
skugga á mælana, t.d. þegar ekið
er á móti birtu.
Stýrið er framúrskarandi,
bæði létt og bíllinn er traustur í
rásinni. Gírskiptingin er þokka-
lega góð, nokkuð þung í þann
fyrsta stundum, en annars í góðu
lagi.
Formið á Renault 11 er fyrst
og fremst praktískt og fer ekki
milli mála, að hér hefur nota-
gildissjónarmiðið ráðið ferðinni.
Hann hefur að vísu fátt, sem
gerir hann sérstæðan í útliti —
næstum ekki neitt er víst óhætt
að segja, — svona er nú bílaiðn-
aðurinn að verða; smekkurinn er
líka staðlaður.
Neðan við hlífðarlistann á
hliðinni er plastklæðning, sem
getur vel verið umdeilanleg frá
fagurfræðilegu sjónarmiði, en er
áreiðanlega mjög gagnleg, því
hún hlífir einmitt þar sem
grjótkast mæðir mest á hliðinni.
Tilsýndar er því líkast, að Ren-
ault 11 sé byggður ofan á plast-
skúffu, en þetta er að sjálfsögðu
aðeins hlíf, sem sett er utaná og
getur farið vel á móti sumum lit-
um. Svartur liturinn á henni fer
aftur á móti afleitlega á móti
dökkbláum lit og einnig illa á
móti dökkbrúnu. Mynd sem hér
fylgir er af Renault 11 Turbo,
sem sýnir, að hann er eins, nema
hvað hann prýða sérstakar ál-
felgur, svo og skrautrendur utan
á hliðinni í stað plasthlífarinnar.
í akstri er vart hægt annað en
láta sér líka vel við gripinn.
Raunar er ekki neitt sérstakt,
sem hægt er að kvarta yfir; hann
er alveg sæmilega hljóður, ágæt-
lega þýður, kraftmeiri en við má
búast og afbragðsgóður í stýri.
Þegar fyrir liggur, að hann er
sparneytinn einnig, má segja, að
allt sé fengið sem máli skiptir.
Ég ítreka það enn: Það sem mun
dýrari bílar hafa framyfir hann
í akstri er með ólíkindum lítið.
Gísli Sigurðsson
Frönsku Renault-verk-
smiðjurnar eru ríkis-
rekið risafyrirtæki, sem
sannarlega getur bent á
árangur. Af Evrópuframleiðend-
um hefur Renault sum árin selt
meira en nokkur önnur bílaverk-
smiðja og það segir sína sögu.
Slíkri fjöldasölu er heldur ekki
hægt að ná nema kostur sé gef-
inn á mörgum gerðum, helzt
mörgum afbrigðum í hverjum
verðflokki. Þetta hafa allir
stærstu bílaframleiðendurnir í
Frakklandi gert; munurinn á
ódýrustu gerð af Renault 5 og
dýrustu gerðinni af lúxusbílnum,
Renault 25, er vægast sagt mik-
ill, þótt ef til vill sé hann ekki
eins mikill og t.d. á Citroén-
bragganum annarsvegar og dýr-
ustu gerðinni af Citroen Prestige
hinsvegar, sem er einskonar
þjóðhöfðingjabíll.
En það eru ódýru bílarnir og
milli-verðflokkurinn, sem ræður
úrslitum á markaðnum. Hinn
dæmigerði Meðal-Jón, sem Svíar
kalla Medel-Svensson, lítur fyrst
og fremst hýru auga á smábíl-
ana, sem kosta í kringum 300
þúsund. En sé ekki hægt að
troða fjölskyldunni með skó-
horni í neinn af þeim, — eða ein-
faldlega að efnahagurinn leyfir
meira, — þá fer Jón, Svensson,
eða Pierre í Frakklandi kannski
uppí 500 þúsund króna bíl.
Þarmeð er hann kominn í lægri
kantinn á miðflokknum og úr
mörgu að velja. í Frakklandi
keppir Renault 11 t.d. við ódýr-
ustu gerðina af Citroen BX, en
sú gerð er ekki flutt hingað. Á
ísiandsmarkaðnum kostar Ren-
ault 11 GTX 465 þúsund og með-
al keppinauta á því verðstigi er
t.d. ódýr gerð af Mitsubishi Gal-
ant og Honda Civic Sedan með
sjálfskiptingu. Opel Kadett GLS
er einnig á sama verði og á svip-
uðu verði eru bílar eins og Su-
baru og ein gerð af Ford Sierra.
í fáum orðum sagt: Renault 11
Sætin fá fyrstu einkunn.
Strri oe mælaborð í Renault 11 GTX.
Turbo-útgáfan af Renault er hörku
sek. Útlitið er lítið eitt íburðarmeira.
GTX er bíll sem kemur á óvart.
Það liggur að vísu í hlutarins
eðli, að bíll sem kostar hátt í
hálfa milljón hlýtur að vera all-
góður. Mér er samt undrunar-
efni, hversu litlu munar í raun-
inni á þessum bíl og ýmsum, sem
kosta kannski 300 þúsund til við-
bótar. Það munar sumsé verðinu
á heilum smábíl.
Renault 11 GTX kemur á
óvart, m.a. fyrir það hversu
akstursbill, sem fer í hundraðið á 9
sprækur hann er. Eins og aðrir
Renault-bílar er hann framdrif-
inn, en vélin er 1700 rúmsm, 82
hestöfl við 5 þús. snúninga — og
hann er beinskiptur, 5 gíra.
Viðbragðið i hundraðið er 12 sek.
sléttar, en samt er hann léttur á
fóðrum. Eyðslan, sem verksmiðj-
an gefur upp, er frá 5,6—8,8 á
hundrað km, en varlegt er að
taka það alltof bókstaflega. Það
er mjög hagstæð útkoma, þegar
þess er gætt, að lengdin er rétt
um 4 metrar (vantar 2 sm uppá)
og þyngdin er 910 kg.
Það sem ekki kemur á óvart,
er, að fjöðrunin er mýkri en
gengur og gerist a la francaise —
og ekki þarf annað en sjá sætin
tilsýndar til að gera sér ljóst, að
þau eru góð. Það eru þau líka,
þegar sezt er, vel formuð og
mjúk. Það er óvenjulegt, að sleð-
inn undir þeim er sporöskju-
lagaður. Þegar maður færir sæt-
ið fram, rís setan að framan, en
bakið hallast að sama skapi. En
það er líka hægt að velja sér
mismunandi bakhalla eins og al-
gengast er. GTX-gerðin er fimm
dyra og hurðin á afturendanum
er samkvæmt vel þekktri for-
múlu og er vitaskuld hentugasta
lausnin, sem bílaiðnaðurinn hef-
ur fundið upp. Þessi lausn er nú
höfð á sífellt stærri og dýrari
bílum, t.d. þeim stóra og dýra
Renault 25.
Nú er ekki lengur í tízku að
hafa sætin lág, enda eru þess-
konar stælar til lítils. í Renault
11 situr maður sérlega hátt og
hefur góða yfirsýn. Mælaborðið
er „með sínu la‘gi“, en ágætlega
útfært og með skyggni yfir, sem
hingað“ eða „haft út hingað" umrætt prent-
verk.
Líklegar mun þó talið, að biskup hafi
fengið prentverkið út hingað, þ.e. að það
hafi komið hingað til lands að tilhlutan
biskups, en prentarinn verið eigandinn.
Það styður þessa skoðun, að Guðbrandur
biskup Þorláksson varð síðar að kaupa
prentverkið af syni Jóns svenska, en það
hefði hann tæpast gert, hafi prentsmiðjan
þá verið eign Hólastóls frá gamalli tíð ...
Þá hafa menn reynt að leita uppruna
prentverksins og prentarans, ef vera kynni
að það varpaði einhverju ljósi á þennan
atburð. En ekki hefur afrakstur þeirrar
leitar orðið sem skyldi, og er það einkum
að kenna því, að letur prentsmiöjunnar
mun hafa verið næsta ósamstætt, tíningur
sitt úr hverri áttinni. Verður því ekki ann-
að af letrinu ráðið, en að til prentverksins
hafi verið af vanefnum aflað.
Um prentarann er það annars að segja,
að hann er í íslenskum heimildum jafnan
nefndur Jón Matthíasson (Mattheusson er
hann þó venjulega skrifaður í samtíma
skjölum), eða Jón svenski, en mun senni-
lega hafa heitið Johannes Matthei. Hefur
mönnum ekki þótt ástæða til að rengja
heimildir um þjóðerni Jóns, enda þótt
fram hafi komið sú hugmund, að hann
muni hafa verið þýskur. Er sú hugmynd
einkum byggð á eina meginmálsletri
prentverksins, sem mun eiga uppruna að
rekja til Þýskalands, og nefnt er Schwa-
bacher (Sváfalækjarletur). En leturgerð
þessi mun ugglaust hafa verið algeng um
þessar mundir og því erfitt að sanna nokk-
uð með henni einni saman. Annað er það
sem ýtt hefur undir þá skoðun að Jón muni
hafa verið þýskur. Það eru ferðir þeirra
feðga, Jóns Arasonar (1523) og Sigurðar
Jónssonar (1534), utan, en þeir munu báðir
hafa farið um Þýskaland í ferðum sínum.
Annars eru flestir þeir, sem á annað borð
vilja tengja prentarann við Þýskaland, á
þeirri skoðun, að hann muni einungis hafa
verið staddur þar og þá hugsanlega við
vinnu.
Sem áður er getið, er talið að Jón
svenski hafi átt prentverkið sjálfur. Er
jafnframt álitið, að hann muni hafa verið
lærður maður á klerkleg fræði og hafi ver-
ið farandprentari (en það styður einmitt
þá tilgátu manna, að hann muni hafa verið
staddur á Þýskalandi viö vinnu). Mun enda
hafa verið algengt á þessum tíma, að
prentarar, sem margir hverjir voru um
leið hinir lærðustu menn, væru „farandi
sveinar", sem kallað var, þ.e. færu stað úr
stað með prenttæki sín og pappír, leituðu
þangað sem vinnu var að fá hverju sinni,
tjölduðu þar til fárra nátta, en héldu síðan
á nýjan stað. Með slíkum farandprentur-
um mun prenttæknin hafa borist fyrst á
Norðurlönd.
Fræðimenn greinir á um, hvar prent-
verkið muni fyrst hafa verið sett á stofn. í
uppskrift sinni á titlum Breviarium Hol-
ense, sem áður er getið, nefnir Jón Grunn-
víkingur, að bók sú sé prentuð „in resi-
dentia" (þ.e. á aðsetri) biskupsins, og hafa
sumir tekið þau orð sem svo, að átt sé viö
Hóla í Hjaltadal, biskupssetrið. Þannig
mun Hálfdán Einarsson (1732—1785) hafa
talið víst vera, því að í bókmenntaskrá
sinni eða sögu (Sciagraphia historiæ liter-
ariæ Islandicæ) tekur hann það skýrt
fram, að hún (þ.e. Breviarium Holense) sé
prentuð á Hólum, „... non vero Breida-
bólstadis___ut quibusdam conjectare placu-
it ... “ (þ.e. en ekki á Breiðabólstað, sem
ýmsir hafa ætlað). Páll Eggert Ólason er
fylgjandi þessari skoðun, og sama er að
segja um Klemens Jónsson. Báðir byggja
þeir skoðun sína á ummælum Jóns Grunn-
víkings. Og eflaust eru fleiri þessu fylgj-
andi.
En Halldór Hermannsson (1878—1958)
nefnir á einum stað, að þessi hugmynd eigi
rætur að rekja til Eyjólfs Jónssonar prests
á Völlum (sem áður er getið), eftir honum
sé það haft, að prentverk hafi verið sett á
Hólum 1530 eða 1531. Hafi menn svo tekið
þessi orð upp eftir Eyjólfi. Eins sé það
vegna ummæla Jóns Grunnvíkings um
komuár prentsmiðjunnar til landsins
1530—1532, að menn hafi þetta í frammi.
Annars segir Halldór að það láti „að lík-
indum, að prcntsmiöjan hafi í fyrstunni verið
á Hólastað ..." (H.H.: Prentsmiðja
..., b 1 s 5.)
Guðbrandur Jónsson hafnar þessari
skoðun. Telur hann, að ekkert sé upp úr
því leggjandi að Breviarium Holense sé
kallað prentað „á aðsetri voru“, því að það
þurfi ekki að merkja annað, en að bókin sé
prentuð í Hólabiskupsdæmi, „og gæti jafn-
vel verið gert af fordild.“(G.J.: Síra Jón ...,
bls. 181.)
Ekki verður farið nánar út í þetta mál
hér, enda helst það nokkuð í hendur við
spurninguna um „stálminni" Jóns Grunn-
víkings, að því er varðar titla Breviarium
Holense, og eins skoðanir manna á því
hvenær prentverkið muni hafa komið út
hingað.
Jón svenski varð prestur á Breiðabólstað
í Vesturhópi árið 1535, eða þar um bil. Þar
var þetta fyrsta prentverk landsins sett á
stofn.
Niðurlag í næsta blaði.
Sigurður Ægisson stundar nám I guðfræöi viö
Háskóla íslands og útskrifast væntanlega I vor.
14