Lesbók Morgunblaðsins - 08.06.1985, Blaðsíða 2
ins“, en þá var aðalbyggðin fyrir vestan
læk eðá í kringum Aðalstræti.
Alþingishúsið var byggt árið 1880 að
undangengnum miklum deilum. Árið 1879
var samþykkt á Alþingi fjárveiting til
hússins. Hófust þá strax umræður um
hvar það skyldi vera. Varð loks niðurstað-
an sú að húsið skyldi reist norðanvert við
Bankastræti á milli þeirra húsa, sem nú
eru Bankastræti 7 og Laugavegur 11.
Skyldi það sem sagt ná yfir götustæði nú-
verandi Ingólfsstrætis. Var þá strax hafist
handa um að grafa fyrir grunni hússins og
leggja undirstöðurnar. Um vorið leist
mönnum ekkert á þennan stað og fóru aft-
ur að leita. Var þá núverandi staður
ákveðinn og keypt kálfgarðsspilda af Hall-
dóri Kr. Friðrikssyni og var strax byrjað
að byggja þar. Þá varð heldur betur hvell-
ur. Halldór var nefnilega þingmaður og
voru menn fljótir að finna það út að hann
hlyti að hafa misnotað aðstöðu sína með
því að selja landstjórninni hluta af kál-
garði sínum. Undu menn lengi við þessar
deilur. Þá kom upp deila um hvernig húsið
skyldi vera. Var það upphaflega teiknað á
háum sökkli og skyldi gengið inn í það upp
allháar tröppur. Það fannst ýmsum
ómögulegt og var húsið þá lækkað í þá hæð
sem það er í núna.
Þegar Miðbæjarskólinn var byggður
1898 urðu miklar deilur enn, bæði um stað-
setningu og hvernig hann skyldi gerður.
Um staðinn varð niðurstaðan sú að kaupa
sneið af túni sr. Eiríks Briem fyrir austan
tjörnina og þar stendur skólinn í dag. Þótti
mörgum þetta allt of langt út úr. Þá var
hart deilt um það, hvort húsið skyldi byggt
úr steini eða timbri. Niðurstaðan varð
timburhús, aðallega vegna jarðskjálfta-
hættu, en jarðskjálftarnir árið 1896 voru
mönnum þá mjög ofarlega í huga.
Reykjavíkurhöfn var mikið deilumál og
þar deildu menn m.a. um hafnarstæðið.
Einar Benediktsson skáld rak mikinn
áróður fyrir því að höfnin yrði byggð í
Skerjafirði. Hann stofnaði hlutafélag um
málið, fór í gang með hlutafjársöfnun í
Englandi. Þar voru kostir þessa hafnar-
stæðis mjög gylltir fyrir væntanlegum
hluthöfum, og einn aðalkosturinn við
höfnina í Skerjafirði var talinn sá, að sú
höfn væri sunnan megin á Skildinganesinu
og því nær Englandi og meginlandi Evr-
ópu en sú höfn, sem þá var byrjað að reisa
og er okkar höfn í dag.
Þjóðleikhúsið fór ekki varhluta af deil-
um. Þegar byrjað var að grafa fyrir grunni
hússins við Hverfisgötuna hófust harðar
deilur. Guðmundur Hannesson hafði lagt
til að húsið skyldi byggt neðst á Arnar-
hólstúni á svipuðum slóðum og Seðlabank-
inn er núna, en Jakob Möller, sem mælti
með staðsetningu við Hverfisgötu, taldi
ekki rétt að byggja húsið við kolakranann
og kolabirgðir bæjarins. Magnús Jónsson
dósent mælti með lóð við tjörnina, þar sem
nú er Hallargarðurinn. Einn nefndi
Grjótaþorpið — annar norðurenda tjarn-
arinnar. Halldór Laxness lét ekki sitt eftir
liggja, frekar en í deilunni um Seðlabank-
ann, en hann sendi skeyti á frægan fund,
sem haldinn var á Arnarhóli á sínum tíma,
og mótmælti því, sem hann kallaði
„snobbhús". í grein sem hann ritaði í Al-
þýðublaðið í september 1930 um Þjóðleik-
húsið segir:....að íslendingar séu furðu-
legir menn. Þeir byggi gotneskar dóm-
kirkjur á 20. öldinni og grafi grunn fyrir
Þjóðleikhúsi um það leyti sem leiklist má
heita um garð gengin, nema 1 fáeinum höf-
uðborgum stórvelda, þar sem slíkum
stofnunum er haldið á floti með ærnum
tilkostnaði, ýmist fyrir tilbeina ríkjanna,
sem telja sér fært að sóa stórfé í þess
háttar óþarfa." Þannig deildu menn um
Þjóðleikhúsið og sagan endurtekur sig aft-
ur og aftur.
Hver man ekki deilurnar um Hallgríms-
kirkju eða ráðhús Reykjavíkur, sem enn er
óbyggt vegna ágreinings um stað, eða
Borgarleikhúsið, en þann ágreining rifjar
félagi okkar, Sveinn Einarsson, upp í
ágætri bók, sem kom út fyrir jólin. Og í
dag er það Seðlabankabyggingin.
Kannski hættir maður að taka þessar
deilur mjög alvarlega í ljósi þessarar upp-
rifjunar — og þó, það megum við ekki
gera. Þegar við hættum slíkum deilum, er-
um við búin að missa áhugann á borginni
og okkar nánasta umhverfi. En spak
mæli Njáls, „allt orkar tvímælis
þá gjört er“ aetti að geta gert
okkur dálítið mildari í
dómum.
Höfundur er alpingismaö-
ur og fyrrum borgarstjóri i
Reykjavik.
Allt orkar tvímælis þá gjört er
og frá upphafi má segja, að lát-
lausar deilur hafi staðið um stórhýsi Reykjavíkur
eftir BIRGIISLEIF GUNNARSSON
ræðum við oft málefni okkar bæjarfélags
og þá aðallega í því formi að við fáum
fyrirlesara til að fræða okkur um gang
hinna ýmsu mála. Mig langar í því sam-
bandi að minnast hér á einn þátt í bæjar-
lífinu, sem má kannski kalla þjóðarsport,
a.m.k. okkar Reykvíkinga, a.m.k. allra ís-
lendinga, en það eru hinar látlausu deilur
um stærri mannvirki, sem hér eru reist.
Staðsetning, gerð, kostnaður — allt er
þetta með vinsælustu umræðu- og deilu-
efnum. Síðasta dæmið er Seðlabankahúsið
við Arnarhól. Þær miklu deilur verða nú
tilefni til að líta dálítið nánar ofan í þetta
þjóðarsport okkar og rifja upp deilur um
nokkur helstu mannvirki hér í Reykjavík.
Menntaskólinn í Reykjavík eða Lærði
skólinn, er ein af elstu og virðulegustu
byggingum í Reykjavík, tekin í notkun
1846. Um staðsetningu hans var deilt.
Fyrst var deilt um það, hvort skólinn
skyldi vera á Bessastöðum eða í Reykjavík,
en konungur úrskurðaði 1841 að hann
skyldi vera í Reykjavík. Þá voru menn ekki
á eitt sáttir um staðsetningu hans innan
bæjarmarkanna. Núverandi staður er val-
inn austan við Lækjargötu, „til að forða
skólapiltum frá nærvist
við soll bæjarlífs-
Ræða flutt
í Rotaryklúbbi
Reykjavíkur
Eg vil sérstaklega bjóða velkomna hingað í
dag heiðursgesti okkar klúbbfélaga, syni
okkar og dætur, tengdasyni og tengdadætur
— og börn þeirra og e.t.v. barnabörn. Mörg
ykkar hafa verið gestir okkar hér áður, en
þá hafa þessir fundir verið með nokkuð
öðru sniði. Sonafundir hafa löngum verið
haldnir milli jóla og nýárs, en dætrafundir
í dymbilviku og á hvorum fundi komu allir
aldurshópar.
Nú hefur þessu verið breytt. Milli jóla og
nýárs bjóðum við sonum og dætrum undir
fermingaraldri, en í dymbilviku þeim sem
eldri eru. Þess vegna er þessi fundur með
nokkuð öðrum brag en dætrafundur í
dymbilviku fyrir ári. Sonafundir hafa ver-
ið haldnir í þessum klúbbi frá árinu 1936,
en dætrafundir frá 1941. Tilgangur þess-
ara funda er tvíþættur: að gera okkur og
gestum okkar svolítinn dagamun, að eiga
ánægjustund með okkar nánustu og hins
vegar að kynna þeim svolítið tilgang þess-
arar hreyfingar.
Bernhard Shaw sagði á einum stað: „I
know where Rotary is going, it’s going to
lunch“. Víst er það að við komum hér sam-
an einu sinni í viku til hádegisverðar. Það
er þó ekki aðalatriðið, heldur hitt að hér
koma saman menn úr ýmsum stéttum og
starfsgreinum. Aðeins einn fulltrúi frá
hverri starfsgrein er í hverjum Rotary-
klúbbi. Hugmyndin að baki þessum félags-
skap er að sameina menn úr ólíkum starfs-
greinum um þá hugsun að þjóna öðrum. Sú
ósk að þjóna öðrum er byggð á þeirri vissu,
að þjónustuviljinn sé frumskilyrði þess að
öll störf verði vel af hendi leyst. Ef menn
eru ávallt tilbúnir að setja sig í annarra
spor, skilja þá, veita þeim aðstoð og gleði,
þá eru mun meiri líkur á því, að þeim
takist að leysa eigin störf vel úr hendi. Því
fylgir sú gleði og lífshamingja, sem allir
leita að í lífi sínu og starfi.
Og í því sambandi skiptir starfið ekki
máli. Somerset Mougham segir á einum
stað: „Eins og nokkru sé betra frá sjón-
armiði eilífðarinnar að hafa lesið þúsund
bækur en að hafa plægt milljón plógför".
Með sömu hugmynd að leiðarljósi lætur
Halldór Laxness eina af persónum sínum í
Brekkukotsannál segja: „Aðeins eitt starf
er til ógeðslegt og það er illa unnið starf.
Heimurinn er einn, maðurinn er einn og
þess vegna er verkið aðeins eitt. Það er til
munur á vandvirkni en ekki verkum.“
Þessu erum við allir sammála. Fátt er
líklegra til að bæta veröldina en að hver og
einn gangi tii starfa sinna og verka, hvar
sem hann hefur valið sér starfsvettvang
með því hugarfari að gera eins vel og hann
getur. í því efni skiptir og máli að hann
finni til sín sem einstaklingur, sjálfstæður
persónuleiki, en gerist ekki hluti af múg-
vél, sem lýtur eigin lögmálum.
Okkur Rotary-mönnum líður vel hér á
fundum. Kannski má segja um okkur það
sem í Gerplu segir um þá fóstbræður,
Þorgeir Hávarðsson og Þormóð Kolbrún-
arskáld: „Eigi þóttust þeir vinir njóta
þeirrar virðingar af alþýðu sem þeir nutu
hvor af öðrum".
Stundum er sagt að það sé einhver
keppni eða metingur milli hinna ýmsu
hreyfinga hér á landi, sem reknir eru með
klúbbsniði. Ég veit ekki hvort þið hafið
heyrt söguna af konunni, sem fór með ung-
an son sinn í dýragarð og gengu þau þar
um og skoðuðu dýrin. Þau staðnæmdust
við ljónabúrið og strákurinn
sagði: „Mamma, mikið eru ljónin
falleg dýr.“ „Skammastu þín,
strákur," sagði móðirin,
„veistu ekki að pabbi þinn
er í Rotary?"
En víkjum nú að öðru.
Á Rotary-fundum