Lesbók Morgunblaðsins - 08.06.1985, Blaðsíða 14

ÆF
E K T 1 J
Borgarmiðstöðin í Rheinberg mun rera talin ein skemmtUegasta byggingin, sem Böbm hefur
teiknað á síðari árum (1980). Byggingin befur að geyma ráðbús bæjarins og hátíðarsal.
Sérkennilegasta hugmynd arkitektsins er blaðið undir glerþaki, eins konar risastór rerönd
fyrir bæjarbúa, sem koma til að reka erindi sín í ráðbúsinu eða til að njóta skemmtunar í
bátíðar- og leikhússalnum.
Kirkjan í Köln-
Melaten með æsku-
lýðsbeimili og bóka-
safni (1970). Virki
fyrir trúna úr ópúss-
aðri steinsteypu,
formið köntótt og
þrerkubbaðar línur
áberandi.
Kauzenberg í Bad
Kreuznach (1976):
Gottfried Böhm
skóp glæsilegt
reitingahús á rúst-
um gamals mið-
aldarirkis. Hann
breyfði ekkert rið
sjálfum rirkisrúst-
unum, beldur
felldi þær hagan-
lega inn í arkitekt-
úr sinn.
Kynntist ungur að árum
hinum stóru meisturum:
Mies van der Rohe,
Johnson, Gropius
Árið 1950 starfaði Gottfried Böhm með
hinum mikilhæfa arkitekt, Rudolf
Schwarz, sem einmitt þá var önnum kaf-
inn við gerð áætlana um enduruppbygg-
ingu Kölnarborgar. Því næst hélt Böhm
vestur um haf og dvaldi í hálft ár í New
York, þar sem hann starfaði á arkitekta-
stofu franziskanmunksins Cajetans Bau-
manns, en áður en hann fór frá Ameríku,
hafði hann kynnzt mestu áhrifamönnum
um nútímaarkitektúr þar vestra, það er að
segja þeim Mies van der Rohe, Philip
Johnson og Walter Gropius.
Auðvitað hefur byggingarlist Gottfrieds
Böhm breytt nokkuð um svip í tímans rás;
hann gerði þær breytingar á arkitektúr
sínum, sem honum fannst við hæfi hverju
sinni eða nauðsynlegar. Þeirri byggingar-
list, sem hann hefur skapað síðastliðna
þrjá áratugina er hægt að skipa í þrjú,
fjögur um það bil jafnlöng tímabil. I hið
Ijúfa, myndræna tímabil frá því kringum
1955 fram undir 1960; hið hrjúfa, express-
iv-plastíska tímabil sjöunda áratugarins,
og hið gagnsæja, kyrrláta tímabil áttunda
áratugarins. Á því nýja tímabili í arkitekt-
úr hans, sem hófst í kringum 1980, má
merkja vissan ljóðrænan einfaldleika i stíl
hans, þar sem hann þó vissulega færir sér
í nyt marga þætti úr öllum öðrum tímabil-
um húsagerðalistar sinnar.
Pflagrímskirkjan í Neviges
Á fyrsta tímabilinu í húsagerðarlist
Böhms, frá því um 1955 fram undir 1960,
er auðveltað greina vissa drætti, sem voru
hluti ráðandi stefnu þessa áratugar, þótt
hann skapi þá þegar alveg ótvírætt sinn
eigin persónulega stíl: Á það ekki hvað síst
við um kirkjurnar hans. Helztu einkenni
þessara kirkjubygginga eru turnarnir, ým-
íst gildir eða grannir, kringlóttir eða fer-
kantaðir með keilu- eða pýramídalöguðum
hjálmum; kirkjuskipin oft með mörgum
útskotum, gluggarnir oft á tíðum skreyttir
því mótívi, sem Gottfried Böhm hefur ætíð
haft hið mesta dálæti á, þ.e.a.s. rósinni,
tákni guðsmóður, myndrænt tákn einlægs
trúarlifs í einfaldleika og vissu.
En síðar kom svo að því, að arkitektúr
hans fór að fjarlægjast hin einföldu form
keilu og pýramída, strokks og fernings, og
umbreytingin í stílyfirbragði hans leiddi
til frjálslegri, mjög flókinna rýmisforma.
Sú stefna, sem eiginlega hófst með St.
Gertrud-kirkjunni í Köln með háum þrí-
hyrningslöguðum turnhjálmum og marg-
brotnu þaki, náði svo hápunkti í pílagríms-
kirkjunni í Neviges. Það er naumast unnt
að ganga inn í þetta guðshús án þess að
verða djúpt snortinn: Voldugt rými, hátt
til lofts, fagurlega tindóttar hliðarsvalir,
þar fyrir ofan fellingaþak með afar flók-
inni hrynjandi. Þegar maður skoðar þessa
miklu steinsteypubyggingu, kemur saman-
burðurinn við hina klassísku kirkjusmíði
sögunnar, þá Brunelleschi og Ántonio
Gaudi, eins og ósjálfrátt upp í hugann og
minnir á frægðarljómann frá Pantheon.
Þessi áhrifamikli arkitektúr fellur undir
Köln-Chonreiler (1972—73):
Fjölbýlishús byggt á regum borg-
arinnar með íbúðum fyrir efna-
minna fólk. Húsið ber rott um
hugmyndaauðgi arkitektsins og
dregur að sér athygli manna í dap-
urlegum srefnbæ.
hinn svonefnda brútalisma í húsagerðar-
list, sem raunar hefur ekki hlotið nafn sitt
af öðru en því, að þá er notast við ópússaða
lagsteypu, „Béton brut“.
En hjá Böhm tók nú að bera æ meir á
öðrum áhugaefnum innan arkitektúrsins,
og alveg sérstaklega tók hann að sýna
ýmsum þáttum í almennu borgarskipulagi
sívaxandi áhuga; myndun torga, annarri
og betri nýtingu opinna svæða í borgum,
aðkomusvæðum stórbygginga og port-
göngum í stórbyggingum.
Þessum atriðum nær hann oft snilldar-
vel fram í þriðja tímabili húsagerðarlistar
sinnar á áttunda áratugnum. Sterkustu
einkenni þessa tímabils eru nú ekki lengur
mögnuð plastisk form í steinsteypu, heldur
stál og gler.
Það er hins vegar engan veginn svo auð-
velt að lýsa til hlítar því yfirbagði, sem
einkennir nýjasta tímabilið í húsagerðar-
list Gottfrieds Böhm. Þarna koma fram
ummerki annara tímabila í list hans, en
hugkvæmnin lýsir sér greinilega í þaul-
hugsuðum einfaldleika bygginganna eins
og dæmin sanna bezt í stórhýsum Böhms
við Pragertorg og Fasanentorg í Berlín.
Fegursta bygging þessa tímabils verður þó
sýningarhöllin í Rheinberg að teljast.
Öll verk Gottfrieds Böhm á sviði húsa-
gerðarlistar verða að teljast plastísk, mjög
svipsterk, en samt með leikandi léttum
ívafsþáttum. Menn komast hreinlega ekki
hjá því að finna, hve gaman hann hefur
haft af þessum sköpunarverkum sínum,
þegar hann lætur allar þessar þráðbeinu,
skrykkjóttu, bugðóttu og snúnu útitröppur
vinda sig upp með húshliðunum, skipu-
leggur aðkomuna að húsum og sjálf and-
dyrin, tengir húshluta á margvíslegasta
hátt með yfirbyggðum, að mestu gagnsæj-
um göngubrautum upp að húsunum, utan
á þeim eða jafnvel þvert í gegnum þau;
þannig er jafnvel hægt að reika um píla-
grímskirkjuna í Wigratzbad á mismun-
andi hæðum og horfa yfir kirkjusalinn og
kirkjugesti, og í kirkjumiðstöðinni í
Kettwig-Nord eru kirkja, æskulýðsheimili,
leikskóli og bókasafn tengd saman með
heilu neti af göngusvölum, sem teygjast út
frá yfirbyggðu hlaði milli húsanna.
Hið veigamikla hlut-
verk rýmisins í
arkitektúr Böhms
Böhm leggur mikið upþ úr sjálfum inn-
ganginum á byggingum sínum og skipulagi
aðkomusvæða. Þetta kemur glögglega
fram í húsi Böhm-fjölskyldunnar sjálfrar
við Rín, þar sem fyrst er gengið gegnum
forgarð, því næst um steinlagðan, lokaðan
húsagarð og upp að útidyrunum. Áður en
gengið er inn í borgarmiðstöðina í Rhein-
berg, þar sem ráðhúsið er látið umlykja
leikhússal staðarins, ganga menn fyrst
gegnum verönd með felldu brettiþaki úr
gleri yfir, og er svæðið að vísu umlukið á
þrjá vegu, en myndar samt opið hlað til
aðkomu að húsunum.
Böhm veltir því vandlega fyrir sér, á
hvern hátt hann geti fært sér andblæ um-
hverfisins í nyt til að fella að arkitektúr
sínum eða nota þennan andblæ til að
skapa með honum áhrifamiklar andstæð-
ur. Þess vegna gerir hann jafnan frumdrög
að útlitsteikningum, svo hann eigi auð-
veldar með að vega og meta áhrif um-
hverfisins á væntanlega húsagerð.
Á arkitektastofu Böhms tíðkast engar
háværar deilur vegna mismunandi skoð-
ana starfsmanna um einhver atriði. Þetta
stafar af því, að yfirmaðurinn sker ekki úr
slíkum deilum, af því að hann er yfirmað-
urinn á staðnum, heldur er það „málefnið",
sem ræður: Böhm lætur gagnrýni sína í
ljós á hógværan hátt, hlustar á mótrökin,
veltir málinu fyrir sér, og næsta dag kem-
ur hann oftast með spánnýja tillögu, sem
þá er betri en aðrar sem fram hafa komið.
Fyrir skemmstu kom út bók um Gott-
fried Böhm og arkitektúr hans, „Gottfried
Böhm-byggingar og tillöguuppdrættir
1960—1980,“ en það er vinur Böhms, Svet-
lozar Raev, hjá útgáfufyrirtækinu Buch-
handlung König í Köln, sem gaf bókina út.
Bókin reynist vera nákvæmlega jafn fá-
mælt og jafn ómannblendin og hann sjálf-
ur og einkennist framar öllu af ófrávíkj-
anlegri, hátíðlegri hlédrægni: Þvílík and-
stæða við áhrifamátt þess arkitektúrs,
sem Böhm skapar.
Safnaðarheimili og kirkja í Kettwig-Nord rið Essen (1977). Heilt net af göngupöllum liggur um allar byggingarnar og tengir þær saman:
Æskulýðsheimili (til rinstri), leikskóli og röggustofa (til hægri), kirkjan (alreg aftast) og tengiskálinn undir glerþaki þar á milli; fremst
markaðstorgið.