Lesbók Morgunblaðsins - 07.09.1985, Qupperneq 7

LISTAMAÐURINN OG FYRIRSÆTUR HANS
KONURNAR
f LÍFÍ
MODIGLIANIS
Höfundur þessarar
greinar, Carol Mann,
hefur skrifað ævisögu
Modiglianis, og kom
bókin út hjá útgáfufyr-
irtækinu Thames and
Hudson í London.
Modigliani hinn illa þokkaði, listamaður-
inn alræmdi, Montparnasse-höfðing-
inn, Modigliani hinn margumtalaði.
„Það skal svo sem engan undra, að
hann skyldi verða uppáhald allra í
hverfinu, þessi óttalegi vandræðagemling-
ur, sem menn fyrirgáfu þó allt — hálf
París nældi sér á óheiðarlegan hátt í
teikningar eftir hann.“
Sú, sem gefur ofangreinda lýsingu á
listmálaranum Modigliani, er enska skáld-
konan Béatrice Hastings, sem „hefur
wiskýið eitt að drykkjufélaga," eins og
Max Jacob á Appolinaire lýsir henni.
KVENNAGULL OG DRABBARI
Það var annars Béatrice Hastings, sem
varð ein af þeim fyrstu til að viðurkenna
snilligáfu Modiglianis og hún hlúði að
henni og verndaði eftir föngum. Henni
sárnaði það mjög, hvernig hann virtist sóa
þessari snilligáfu sinni og spilla á kerfis-
bundinn hátt með ýmsum ofsafengnum
uppátækjum sínum. Þótt Modigliani væri
jafn fríður ásýndum og heillandi og
Mastroianni á yngri árum, voru samt viss-
ar hliðar á persónuleika hans, sem öðru
fremur einkenndust af óþokkaskap og
hreinræktaðri stigamennsku. Allir þekktu
til hinna óteljandi ástarævintýra hans, svo
það orð fór af honum, að hann væri hinn
mesti kvennabósi. Þar sem hann var í senn
hrokafullur og fyrirleit peninga og öll ver-
aldleg gæði, hafði hann í reynd allt til að
bera til að hrífa velmenntaðar og rómant- •
ískar konur úr röðum hinna efnaðri borg-
ara og einnig ýmsar sérvirtar skáldkonur,
sem urðu yfir sig hrifnar af honum.
Rússneska skáldkonan Anna Akhmatova,
sem var kunnug honum á sínum yngri ár-
um, Béatrice Hastings, sem reyndar
hvorki sló hendinni á móti eiturlyfjum né
heldur hikaði við að beita ofbeldi, ef henni
bauð svo við að horfa, Jeanne Hébuterne,
sem var svo elskuleg að ala honum dóttur
og unni honum allt til hins síðasta, fram
í rauðan dauðann, og svo var það Lunia
Czechowska, pólsk og rómantísk.
ÍTALSKUR GYÐINGUR
Anna Akhmatova hefur lýst fundum
þeirra Modiglianis í Jardin du Luxem-
bourg: Við sátum þarna á bekk undir
gömlu, fornfálegu svörtu regnhlífinni hans
Modiglianis, fórum saman með kvæði eftir
Verlaine og virtum fyrir okkur regnið.
Lunia Czechowska rifjar einnig upp
fyrir sér þennan endalausa kvæðaflutning
á götum Parísar, minnist einnig samtala
þeirra um bókmenntir, um fjölskyldu hans
í Livorno, um föðurland hans, Ítalíu, sem
hann elskaði og dáði úr fjarska — en um
hans eigin list var aldrei sagt eitt aukatek-
ið orð.
Þær konur, sem helzt hrifu Modigliani
voru yfirleitt skýjadísir í hugmyndum sín-
um og vel viti bornar — norrænar yfirlit-
um — eins og Béatrice Hastings og Jeanne
Hébuterne, andstæður hins gyðinglega út-
lits og uppruna hans frá Miðjarðarhafs-
slóðum.
„Margslunginn persónuleiki. f senn
reglulegt svín og einnig hreinasta perla af
manni. Ég hitti hann fyrst á kaffihúsi árið
1914. Hann var heldur yggldur á svip,
óhuggulegur. Ég sat beint á móti honum.
en vissi ekki þá, hver hann var. Síðar hitti
ég hann svo aftur á kaffihúsinu „La Rot-
onde“. Þá var hann vel rakaður, allur hinn
snyrtilegasti og einkar aðlaðandi í háttum.
Hann tók afar kurteislega ofan fyrir mér
og eldroðnaði um leið og hann bauð mér að
koma og skoða verk sín.“
Béatrice Hastings, sem dregur upp þessa
mynd af Modigliani, var sem rithöfundur
annars fylgjandi bókmenntastefnu þeirra
Katherine Mansfield og Virginiu Wolf.
Hún hafði komið til Parísar og sezt þar að,
skömmu áður en heimsstyrjöldin fyrri
brauzt út, og skrifaði fréttapistla fyrir
Lundúnatímaritið “The New Age”, en það
var eins konar menningarlegt framúr-
stefnurit í þá daga.
AÐSÓPSMIKILL Kvenmaður
Aðeins nokkrum mánuðum eftir kom-
una til Parísar skall svo styrjöldin á og
kom Béatrice mjög í opna skjöldu; sú
ákvörðun hennar að verða samt um kyrrt í
París við þessar erfiðu aðstæður átti ein-
göngu rætur sínar að rekja til hins
stormasama sambands hennar við Mod-
igliani. Að þvi er Modigliani sjálfan varð-
aði, var þetta fyrsta alvarlega ástarsam-
bandið, sem hann stofnaði til á ævinni.
Béatrice, sem var fimm árum eldri en
hann, heillaði hann og ögraði honum. Hinn
sterki persónuleiki hennar og gífurlega
víðtæk þekking á bókmenntum minntu
hann um margt á móður hans og frænkur.
Jafn sjálfstæð og Béatrice var í hvívetna,
mjög svo sjálfsörugg og viss í sinni sök um
góðar gáfur sínar, átti hún svo sannarlega
greiðan aðgang að svo til öllum menning-
arlegum framúrstefnuhópum á Vinstri
bakkanum og eins og að ýmsum hópum
hégómlegra heldri borgara á Hægri bakk-
anum.
Béatrice lagði það í vana sinn að ganga
um reykjandi úti á götu, í ilskóm og með
slegið hárið, sem flaksaðist til og frá. Hún
bar oftast körfu á handleggnum og rölti
þannig hirðuleysislega um, en allt hátterni
hennar bakaði henni líka ófá kuldaleg,
gagnrýnin hornaugu á þeim tímum. Þau
Modigliani virtust bæði hafa sérstakt yndi
af því að draga þannig að sér athygli fólks,
og oft leit jafnvel út fyrir, að þau væru
beinlínis að keppa hvort við annað í þeim
efnum.
„Einhver sagði einhvern tíma við mig,
að ástin væri helzt í því fólgin að tryggja
umfram allt, að báðir aðilarnir borðuðu í
einu af sama diski, til þess að vera hand-
viss um, að annar gripi ekki til þessa sama
disks í hasti og slöngvaði honum í hausinn
á hinum. Ég hef sjálf aldrei þurft að grípa
til disks í þessu skyni... en hvað er ástin
svo sem?“
í SKUGGA HEIMS-
styrjaldarinnar
Sá, sem svo sannarlega hefur lýst Béatr-
ice Hastings í algjöru skapvonzkuæði, er
Modigliani sjálfur, en hann hafði hrein-
asta yndi af því að láta óspart í ljós sna
bitrustu kaldhæðni gagnvart öllum
mannlegum samskiptum. Hafi Béatrice
hins vegar hlífzt við að brúka leirtauið sitt
til þess arna, þá hafði hún samt yfrið nóg
af öðru tiltækt, sem hún gat notað sem
vopn gegn honum. Jafnvel dagar gleði og
hamingju enduðu oftast í hinum heiftúð-
legustu orrustum þeirra á milli,
Myndir hans og sum ritverk hennar
drógu alls enga dul á hið óvenjustorma-
sama samband þeirra. Þetta ástand varð
þeim svo síðar óþolandi með öllu. Ofan á
allt annað bættist, að sjáif styrjöldin var
farin að vekja óstjórnlega skelfingu meðal
Parísarbúa.
„Það er hreint ekki unnt að elskast á
styrjaldartímum. Á þannig tímum er svo
miklu auðveldara að fjarlægjast hvort
annað. Það er ekki hægt að halda ástina út
við þannig kringumstæður. Maður getur
ekki orðið lesið neitt, nema eitthvað sem
fjallar um stríðið, og allt þetta ætlar
bókstaflega að kæfa mann.“
Allar þessar raunir íþyngdu Béatrice
svo mjög, að hún hvarf að lokum aftur
heim til Englands.
Modigliani tók þá að steypa sér á nýjan
leik út í fjölda ástarævintýra. Það von-
leysi, sem styrjöldin var farin að hafa í för
með sér og sú óskaplega andúð, sem París-
arbúar tóku brátt að sýna öllum útlend-
ingum og margir málarar af erlendum
uppruna, sem bjuggu í Montparnasse urðu
illilega fyrir barðinu á, allt þetta bættist
nú ofan á það almenna öngþveiti, sem þeg-
ar hafði ríkt fyrir.
„Það fór að verða almennt tízkufyrir-
brigði að vera annað hvort eða þá þykjast
vera haldinn einhverju óeðli eða barasta
að líta út fyrir að vera skrýtinn. Allir
hérna tóku þá að reykja ópíum, tyggja
hass, hella í sig brennivini og hnusa af
ether ... málarar, ljóðskáld og rithöfund-
ar... allt var þetta fátækt fólk, en samt
stóðu þeim ekki lengur nein stórverðlaun
fyrir listaafrek til boða, og bækur voru þá
heldur ekki gefnar út í stórum upplögum.
En þrátt fyrir allt var þessu fólki alveg
bráðnauðsynlegt að sýnast miklir andans
menn, jafnvel þótt öll andagiftin og vizkan
hæddi eða jafnvel dræpi niður sumt hið
bezta í mannlegu eðli.“
Þannig var sem sagt ástandið í Mont-
parnasse eins og Vlaminck lýsir því hér að
ofan, þegar Modigliani hitti Jeanne Hébut-
erne í júlímánuði árið 1917.
ÁSTIN, SEM UMBAR ALLT,
fyrirgaf allt
Hún var þá rétt nýlega orðin 19 ára, og
vinir hennar frá Academie de la Grand
Chaumiére höfðu uppnefnt hana „kókos-
hnetuna", vegna hins mikla og síúfna hár-
þyrils, sem var eins og umgjörð um fín-
gert, fölleitt andlit hennar. Hún var hlé-
dræg og svo fámál, að það var varla hægt
að toga orð upp úr henni. Modigliani var
orðinn dauðþreyttur á konum með sterkan
persónuleika, sem neyddu hann stöðugt til
að draga sitt eigið ágæti í efa.
í augum Jeanne var aftur á móti sá
áhugi, sem Modigliani tók nú að sýna
henni og sú ástúðlega athygli, sem hann
veitti henni, alveg nákvæmlega í samræmi
við þær hugmyndir, sem hún i hjarta sínu
hafði gert sér um sannan listamann. Sjálf
var hún komin af rammkaþólsku, smá-
borgaralegu og þröngsýnu fólki, og enginn
hafði nokkurn tíma veitt henni neina sér-
staka athygli á uppvaxtarárum hennar.
LESBOK MORGUNBtADSINS 7. SEPTEMBER 1985 7