Lesbók Morgunblaðsins - 07.09.1985, Side 11

Ef eitthvað er að, þegar menn reyna að kasta
af sér vatni, þá ættu þeir að vita, að það er
ekkert sérstakt fyrirbæri. Að minnsta kosti
annar hver maður verður fyrir slíkri
reynslu fyrr eða síðar. Þegar slíkt kemur
Um
hinn
viðsjála
kirtil
kenndan
við
blöðru-
háls
fyrir, eru líkur á því, að það sé vegna hins
viðsjála kirtils, sem kailast blöðruháls-
kirtill. Það er meðal hinna algengustu
kvilla karlmanna, að eitthvað sé í ólagi
með hann, og þó að líkurnar séu því meiri
því eldri sem menn eru, þá eru ungir menn
engan veginn lausir við slík vandræði.
Sjúkdómar í blöðruhálskirtli eru margs
konar, en þótt þeir geti verið mismunandi
í eðli sínu, geta þeir allir valdið sömu ein-
kennum: Sársaukafullu, erfiðu, of tíðu og
ófullkomnu þvaglosi. Stundum valda þeir
aðeins lítilsháttar óþægindum, er menn
losna við þvagið, en eiga sök á verkjum í
mjóhrygg og jafnvel hrolli og hita.
Blöðruhálskirtillinn getur stækkað, og
stækkunin getur verið meinlítil eða ill-
kynja. Eða kirtillinn getur sýkzt eða
bólgnað. En hvað sem á ferðinni er, getur
það valdið miklum þjáningum — og miklu
oftar en ekki óþarfa þjáningum. Því það er
hryggileg staðreynd, að flestir menn hirða
ekki um fyrstu merki þess, að eitthvað sé
að blöðruhálskirtlinum og láta sem lítið sé
í margar vikur, mánuði eða ár, unz þeir
neyðast til að hefjast handa.
En það er heimskulegt, eins og ljóst má
vera af þessari grein. (Hún er birt hér í
útdrætti og er eftir John K. Lattimer,
prófessor og deildarforseta við Columbia-
háskóla og sérfræðings í þvagfærasjúk-
dómum.)
Blöðruhálskirtillinn (prostata) er hluti
af kynfærum karla. Þetta líffæri er byggt
upp af vöðvum og kirtilvef og lykur um
neðsta hluta blöðrunnar og efsta hluta
þvagrásarinnar. í þessum kirtli myndast
sumt af sæðisvökvanum, en í þeim vökva
fljóta sæðisfrumurnar og berast burt.
Aðalástæðan fyrir því, að blöðruháls-
kirtillinn getur valdið svo miklum vand-
ræðum, er sú, að hann lykur um þvagrás-
ina eins og deig. Ef svo „deigið" þenst út af
einhverjum ástæðum, þrengir það að þvag-
rásinni, þannig að þvagrennslið verður
minna og hægara. Þá verður oft erfitt að
losna við þvagið og sérstaklega getur geng-
ið illa að byrja, og blaðran tæmist ekki
alveg. Þrengslin geta svo náð því marki, að
ekkert þvag komist úr blöðrunni.
Ekki er líklegt, að maður undir fimmt-
ugu eigi í vanda vegna blöðruhálskirtils-
ins, nema kirtillinn verði fyrir sýkingu.
Fyrir tilkomu fúkalyfjanna var lekandi al-
geng orsök bráðrar bólgu blöðruhálskirt-
ils, en nú á dögum eru það aðrar tegundir
sýkla, sem henni valda aðallega.
Hin Dularfulla
Bólga Kirtilsins
Hún er ekki af völdum sýkla. Orsök
hennar er ókunn. Lyf gegn sýkingum koma
ekki að haldi. Til annarra ráða verður að
grípa sjúklingnum til hjálpar.
En hið mikla vandamál er hin svokall-
aða meinlausa eða góðkynja stækkun
blöðruhálskirtilsins. Með þeirri lýsingu í
læknisfræðinni er einfaldlega átt við það,
að um stækkun kirtilsins sé að ræða, án
þess að krabbamein komi til.
En „góðkynja stækkun" getur verið vill-
andi. í rauninni er þetta ofvöxtur kirtla
umhverfis þvagrásina innan í blöðruháls-
kirtlinum. Þetta er mikilvægt atriði, því að
við flestar aðgerðir, þegar talað er um að
„taka“ blöðruhálskirtilinn, er „hylkið"
skilið eftir, en aðeins meginhluti hinna
ofvöxnu kirtla tekinn burt innan úr
blöðruhálskirtlinum. (Með þessu „hylki"
ætti svo að fylgjast árlega vegna hugsan-
legrar þróunar krabbameins.)
Einhvers konar stækkun blöðruhálskirt-
ils er fyrir hendi hjá 10 af hundraði manna
um fertugt og 80 af hundraði manna um
áttrætt. Ekki er ljóst, hvað þessu veldur.
Fræðilega séð ættu hvorki þvagrásarkirtl-'
arnir né blöðruhálskirtillinn að stækka
með aldrinum. Hið gagnstæða ætti í raun-
inni að gerast, því að með tímanum mætti
búast við visnun eða rýrnun slíkra líffæra.
En við vitum þó, að stækkun blöðru-
hálskirtils er ekki af völdum sýkingar eins
og t.d. lekanda, sjálfsfróunar eða óhóflegs
kynlífs, eins og menn hafa getið sér til. í
rauninni virðast vikulegar samfarir halda
blöðruhálskirtlinum í góðu formi, enda-
þótt þær komi ekki í veg fyrir stækkun.
SKURÐAÐGERÐIR
Stækkun á blöðruhálskirtli er nú venju-
lega læknuð með skurðaðgerð, en á því
sviði hefur fengizt slík reynsla, að ekkert
er að óttast í því sambandi, ef aðgerðin er
framkvæmd af sérfræðingi í þvagfæra-
fræði. í raun og veru er margs góðs að
vænta. Menn munu sofa miklu betur, þeg-
ar þeir þurfa ekki að fara svo oft fram úr.
Þeim eykst þróttur og mun sennilega finn-
ast þeir hæfir til að gera hluti, sem þeir
voru áður of þreyttir og of áhyggjufullir til
að reyna — svo sem samfarir.
Skurðaðgerðin, eins og hún er venjulega
framkvæmd, kemur ekki í veg fyrir að
menn geti lifað eðlilegu kynlífi og fengið
Glöggir lesendur mínir
muna eftir fransarasögu
sem ég hef áður sagt úr
heimahögum mínum vestur á
Patreksfirði. Þá voru heimildir
góðar. Sú sem nú kemur er nokk-
uð farin að verða þjóðsöguleg,
enda eru aðalatriði hennar orðin
tveggja alda gömul, þó á hún við
ættarsögulegar heimildir að
styðjast og þegar að mestu er
látið vera aö geta í eyður, má vel
trúa henni.
En nú verð ég að nefna aldna
kempu og þjóðkunnan vestfirð-
ing Ara Jónsson Arnalds, sem
margir rosknir menn muna enn.
Hann setti í elli sinni svip á
miðbæinn í Reykjavík með sínu
tígulega og virðulega fasi á ára-
tugunum milli 40 og 60. Hann
var fæddur að Hjöllum í Gufu-
dalssveit 1872 og dó hér í
Reykjavík 1957. Hann var lög-
fræðingur að mennt og lengi
sýslumaður, ungur tók hann þátt
í sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar
og átti sæti á Alþingi um skeið.
Þeir Arnaldsmenn sem nú eru
kunnir eru afkomendur hans.
Ari Arnalds gaf út þrjár bæk-
ur á árunum 1948—54, minn-
ingar og þjóðlegar sagnir með
skáldskaparívafi. Hann var og
vinsæll sem útvarpsmaður. Ég
endursegi eina sögu hans, laus-
lega, bæti engu við.
Flestir kannast við Skor við
Rauðasand. Þaðan frá hafn-
lausri strönd sigldi skáldið ást-
sæla Eggert Ölafsson skipum
sínum í sína hinstu för vorið
1767. Látrabjargið er á aðra
hönd og brött fjöll Breiðafjarðar
á hina. Þarna úti fyrir voru lengi
vinsæl fiskimið franskra sjó-
manna. Margar duggurnar
týndu tölunni og fóru ekki sögur
af þeim öllum. Þegar um það bil
tveir tugir lifðu af sautjándu
öldinni, rúmum hundrað árum
áður en sögumaður okkar leit
fyrst dagsins ljós, fann bóndinn
á Sjöundá mann nær dauða en
lífi í klettaskoru nærri bæ sín-
um. Þetta var ungur maður,
skipstjóri á franskri duggu, sem
þarna hafði strandað. Allir
menn hans höfðu farist. Þetta er
afskekktasti bær á þessum slóð-
um, og fjórum áratugum síðar
en þetta gerðist, varð nafn bæj-
arins landsfrægt vegna hörmu-
legs afbrotamáls, sem þarna átti
sitt sögusvið.
Þarna var lifað hörðu lífi og
slys voru tíð. Skipbrotsmannin-
um var komið yfir heiðina til
faktorsins við dönsku selstöðu-
verslunina á Patreksfirði. Þar
hefur lengi verið góð höfn og
mikil viðskipti við útlenda sjó-
menn. Þar var skipstjóranum
unga hjúkrað, á meðan hann
beið þess að geta tekið sér far til
heimalands síns með frönsku
skipi, þegar hann væri gróinn
sára sinna.
En nú er að segja frá ungri
þjónustustúlku, sem Margrét hét
Björnsdóttir. Hún var ættuð úr
austursveitum Barðastrandar-
sýslu. Hún átti þar til góðra að
telja en ekki ríkra, og var ráðin
til vistar hjá faktorshjónunum.
Þetta var geðfelld og falleg
stúlka. Það kom nú í hennar hlut
að hjúkra franska skipstjóran-
um og þjóna honum að öllu leyti.
Nú er ekki að sökum að spyrja.
Með þeim tókust góðar ástir og
varð það fljótt á allra vitorði.
Ungi maðurinn sagði það af
högum sínum að hann hefði ver-
ið tvo vetur á skipstjórnarskóla
og mætti nú stjórna smærri
duggum, en ætlun hans væri að
taka meirapróf, svo hann yrði
settur yfir stór skip. Hann kvað
foreldra sína vel efnum búna,
rækju þau stórt bú og útgerð á
Bretagneskaga.
Hann dvaldi í nokkra mánuði
á Patreksfirði í góðu yfirlæti og
var hvers manns hugljúfi, enda
hinn glæsilegasti maður. Það
varð brátt ljóst að unnusta hans
var barnshafandi. Hann lagði
svo fyrir áður en hann kvaddi, að
ef drengur fæddist skyldi hann
bera nafn sitt, en ef það yrði
stúlka átti hún að heita eftir
skipinu sem fórst. Það hét
Sancta Maria.
Samkvæmt frásögn Ara Arn-
alds voru kveðjuorð unga
mannsins þessi:
„Um aðra páska hér frá sigli
ég stóra skipinu hingað inn á
höfnina, geng upp götuna að
faktorshúsinu í mínum nýja
skipstjóraskrúða og læt hjóna-
vígslu okkar strax fara fram ...
Að áliðnu sumri sigli ég svo með
þig til suðrænna landa, í eigið
hús á unaðslegum stað, um-
kringt af blaðríkum trjám og
rósarunnum, með ilmandi ang-
an.“
Síðla næsta vetrar fæddist
stúlkubarn og var skírt Helga
María. Móðirin beið. Árin liðu.
Ekki kom brúðguminn. Við nafn
litlu stúlkunnar í kirkjubókun-
um var bætt Iiansdóttir, eins og
oft var gert þegar líkt stóð á.
Engar öruggar sagnir eru um
þetta ástarævintýri og enginn
'gctur vitað hvort unga mannin-
um hefur verið það sjálfrátt
hvernig sagan endaði. Eftir
hæfilega bið hrökklaðist stúlkan
með barn sitt til heimahaga
sinna. En Ari Arnalds gerir sög-
una lengri. Kannski fáum við að
heyra meira síðar.
JÓN ÚK VÖK
Fornar ástir
á Patreksfirði
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7. SEPTEMBER 1985 11