Lesbók Morgunblaðsins - 07.09.1985, Page 12
V
fullnægingu við sáðlát, enda þótt magn
sæöisins eftir sérhverja aðgerð á blöðru-
hálskirtli verði mjög lítið. Mest af sæðinu
fer inn í blöðruna í stað þess að tæmast út
í gegnum liminn, eins og hægt er að sjá,
þegar menn kasta vatni næst á eftir sam-
förum.
Það fer eftir stærð og sérkennum
blöðruhálskirtilsins í hverju tilviki, hvers
konar skurðaðgerð er ráðleg. Sumir kirtlar
eru svo stórir, að skurðaðgerð gegnum
kviðinn er nauðsynleg. En aðrar aðgerðir
er hægt að framkvæma gegnum liminn
með tæki, sem nefnist „resectoscope" (res-
ectio = úrtaka).
Vísindamenn eru að vinna að ýmsum
lyfjum, sem gætu dregið úr „góðkynja"
vexti blöðruhálskirtla, en fram að þessu
hefur ekkert lyf staðizt reynslu tímans á
fullnægjandi hátt þrátt fyrir ýmsar frétt-
ir, sem borið hafa vott um bjartsýni. Þó að
til séu lyf, sem auðveldi þvagrennsli um
tíma, rýra þau ekki blöðruhálskirtilinn
sjálfan. Þau hafa einnig óæskilegar hliðar-
verkanir á marga menn.
Krabbamein í
Kirtlinum
Krabbamein í blöðruhálskirtli er al-
gengasti sjúkdómur sinnar tegundar með-
al roskinna manna. Það myndast í kirtlin-
um sjálfum fremur en í kirtlunum við
þvagrásina, eins og gerist við góðkynja
stækkun. Það er önnur ástæða fyrir litlu
þvagrennsli og miklum mun alvarlegri.
Enda þótt stækkun blöðruhálskirtils sé í
flestum tilfellum meinlítil, sýna krufn-
ingar, að í þriðja hverjum manni eftir
fimmtugt muni vera að finna nokkrar
krabbameinsfrumur í blöðruhálskirtlin-
um. Við 70 ára aldur mun svo vera um
annan hvern mann. Þó að flestir muni
deyja af öðrum orsökum á þeim aldri,
munu þeir, sem hafa krabbamein, sem nær
að verða það stórt, að um meinvarp verði
að ræða til annarra hluta líkamans, hljóta
dauðdaga, sem kynni að hafa verið hægt
að koma í veg fyrir.
Meðal manna, sem eru meira en 65 ára,
er krabbamein í blöðruhálskirtli algeng-
ara en í lungum eða maga, samkvæmt
opinberum skýrslum í Bandaríkjunum, þó
að hlutfallslega miklu færri deyi af völd-
um krabbameins í blöðruhálskirtli en í
hinum líffærunum.
Þessar skýrslur sýna, hvers vegna vand-
leg líkamsskoðun er bráðnauðsynleg á
hverju ári. Það er augljóst, að ef menn
taka að eiga þótt ekki sé nema í lítilshátt-
ar vanda við að kasta af sér þvagi, kunna
þeir að hætta lífi sínu með því að fresta
því að leita læknis án tafar. Seinna kann
það að vera of seint, ef um illkynjað mein
er að ræða.
Því að iækning á krabbameini í blöðru-
hálsi er aðeins möguleg á fyrstu stigum
þess, meðan það er enn fólgið í smáhnúði á
yfirborði kirtilsins. Meðan svo er, er hægt
að lækna það með gagngerðu blöðrukirt-
ilsnámi — það er að fjarlægja allan kirtil-
inn, innihaldið og hýðið. í raun og veru er
gagngerð taka blöðruhálskirtils í tíma enn
hin eina þekkta aðferð, sem með vissu get-
ur leitt til bata.
Góððu heilli myndast krabbameins-
hnúður yfirleitt fyrst á ytra borði blöðru-
hálskirtilsins, næst þarfaganginum, þar
sem venjulega er hægt að finna hann méð
einfaldri rannsókn með fingri raufarleiðis,
sem framkvæmd ætti að vera sem hluti af
hinni árlegu líkamsrannsókn á stofu lækn-
isins.
En illu heilli er slík rannsókn raufar-
leiðis ekki innifalin í skoðunum mjög
margra lækna, svo að þetta krabbamein
uppgötvast oft ekki, meðan það er á við-
ráðanlegu stigi. Menn ættu fyrir alla muni
að fara fram á rannsókn raufarleiðis. Ný
tækni eins og til dæmis hátíðnitæki, sem
er ýtt inn eins og fingri, virðist ekki bæta
neinu við það, sem hægt er að finna með
fingrinum einum saman, þó að það kynni
að koma að haldi síðar við mælingar á
rýrnun krabbameins við ýmis konar lækn-
ismeðferð.
Ef krabbameinið hefur ekki verið upp-
götvað, fyrr en blöðruhálskirtillinn er orð-
inn svo stór, að hann veldur truflunum á
þvagrennsli, kann vöxtur þess að vera orð-
inn of mikill til þess að brottnám kirtilsins
fái tekizt sem skyldi.
Ég hef þráfaldlega lagt á það áherzlu á
læknaráðstefnum um krabbamein í
blöðruhálskirtli, að sá læknir eigi skilið lof
fyrir lækningar, sem árlega eða oftar
framkvæmir rannsóknir raufarleiðis á öll-
um körlum yfir fimmtugt, sem séu sjúkl-
ingar hans. Og sá, sem um leið og hann
finnur nokkurn vott um ósamræmi, hnúð
eða eitthvað stinnt, vísar sjúklingnum til
einfaldrar skoðunar á vef með smásjá —
enda þótt engin sjúkdómseinkenni séu
fyrir hendi.
Nýlegar rannsóknir hafa leitt til mun
áhrifaríkari meðhöndlunar á krabbameini
í blöðruhálskirtli — jafnvel eftir að það
hefur breiðst út — en á nær nokkru öðru
meiriháttar krabbameini. Og þar sem hér
er um ýmiss konar sefandi meðferð aö
ræða, koma þessar aðferðir að verulegu
haldi.
Hormónameðferð, geislameðferð og
lyfjagjafir koma hér til greina sem og
samtenging þeirra. Því eru fyrir hendi
ýmsir kostir, sem þvagfærafræðingurinn
getur sniðið eftir óskum hvers sjúklings.
Sumir sjúklingar eru nefnilega reiðu-
búnir til dæmis til að taka þá áhættu, sem
fylgir því að lifa nokkur ár í viðbót án
uppskurðar, enda þótt krabbameinið sé
enn til staðar og geti tekið sig upp aftur.
Aðrir vilja losna við hið illkynja mein,
hvað sem það kostar, jafnvel þótt nokkur
hætta sé á ósjálfráðu þvagláti og getuleysi.
Rétt er að taka fram, að ekki er jafnmikið
í veði nú og áður, þegar hægt er að fá
gervilim komið fyrir í reðnum til að gera
hann stinnan að vild og hamra gegn
ósjálfráðu þvagláti.
Nútímatækni til sjúkdómsgreiningar —
og þar á meðal þau, sem greina gerðir
krabbameinsfruma — gera það kleift nú
orðið að útbúa meðferðaráætlun, sem á við
hið sérstaka krabbamein hvers sjúklings
og þróunarstig þess og hentar einnig hugs-
anagangi og heimspeki hvers sjúklings
fyrir sig, hvort sem afstaðan er „burt með
bölvað meinið" eða „að læra að lifa með
því“ (þrátt fyrir þá áhættu, sem því kann
að fylgja). Mismunandi sjúklingar hallast
að mismunandi kostum, og nú á dögum
vilja margir sjúklingar vera með í ráðum,
þegar ákvörðun er tekin um það, hvað gera
skuli.
„LEYNIVOPN“ Okkar
Það ætti alls ekki að vera neitt leynd-
armál, en það er það — jafnvel fyrir of
mörgum læknum ekki síður en of mörgum
körlum.
Árleg og jafnvel enn tíðari rannsókn
raufarleiðis er vopnið, sem gefur manni
von um, að krabbamein í blöðruhálskirtli
uppgötvist í tæka tíð og lækninum mögu-
leika á því að finna það og bjarga sjúkl-
ingnum.
Ég get ekki nógsamlega lagt áherzlu á
það, að það er ef til vill mesta vanrækslu-
syndin við læknisskoðun að láta undir höf-
uð leggjast að rannsaka blöðruhálskirtil-
inn. í einni könnun á læknisskoðunum, var
slíkri rannsókn sleppt í nær helmingi til-
fellanna.
Krefjizt hennar! Þið eigið heimtingu á
henni!
Mörg iðnfyrirtæki eru nú að taka upp þá
venju að gefa starfsmönnum sínum kost á
gagngerðri læknisskoðun árlega þeim til
öryggis. í þessu efni eru þau að fylgja
dæmi Bandaríkjahers, sem nú krefst ár-
legrar læknisskoöunar á öllum sínum
mönnum yfir fimmtugt. Það er athyglis-
vert, að með þessari stefnu hefur hlutfall
sjúklinga, sem teknir hafa verið á eitt
hersjúkrahúsið með krabbamein í blöðru-
hálskirtli á skurðtæku stigi, hækkað upp í
54,4 prósent, en sambærilegt hlutfall er
áætlað 5 prósent meðal borgaralegra
karlmanna í Bandaríkjunum.
Hinn ótímabæri dauði háttsetts yfir-
manns í flughernum fyrir nokkrum árum
sýnir á sorglegan hátt mikilvægi tíðra
læknisskoðana. Vegna skyldustarfa sinna
varð hann af hinni árlegu skoðun. Þannig
náði krabbameinið, sem kostaði hann lífið,
að grafa um sig.
Tíðni slíkra tilfella hefur nú knúið
marga lækna til að brýna fyrir mönnum,
sem eru 55 ára eða eldri, að láta skoða
blöðruhálskirtilinn á sex mánaða fresti.
í stuttu máli: Þó að hin eiginlega ástæða
til stækkunar blöðruhálskirtils — meinlít-
illar eða illkynja — sé óþekkt, þá er það
augljóst mál, herrar mínir, hvað gera
ber... „Heppnin er alltaf á bandi hins
hyggna."
MAGNÚS GUÐBRANDSSON
Sambýli
(Meiningarmunur)
Hann:
Vilji þinn skai vera minn
vilji okkar beggja.
Hún:
Vilji minn skal vera þinn
vilji hvoru tveggja.
Höfundur er fyrrv. fulltrúi hjá Olluversl. íslands.
LINDA VILHJÁLMSDÖTTIR
Nóttin
A milli okkar,
svört nóttin,
undir hvítri sænginni.
Rauð tár þín
streyma niður kinnar
mínar.
Og kossar okkar
þegar farnir að blána.
Linda Vilhjálmsdóttir býr i Rvik. Hún hefur áður birt Ijóð í Lesbók
og víöar.
STEINÞÓR JÓHANNSSON
Lífslánið
Lífslánið sjálft vegur salt
á róluvelli brauðstritsins.
Fær sér ekki salibunu í rennibrautinni.
eða byggir sér kastala úr sandi.
Rólar sér einstaka sinnum
milli gleði og sorgar.
Uns gæslukonan tilkynnir
að lífslánið sé fallið í gjalddaga
með tilheyrandi dráttarvöxtum
og uppboðskostnaði.
Steinþór er húsa- og husgagnasmiöur úr Kópavogi og hefur gefið út
3 Ijóðabækur.
V I S U R
Bólu-Hjálmar orti, eins og öllum
er kunnugt, margar ljótar vísur um
presta, þó voru sumir þeirra vinir
hans og þeir fengu auðvitað betri
kveðjur, annars mun það nokkuð
hafa verið eftir því hvernig í honum
lá þá og þá stundina hvernig vísurn-
ar urðu eins og gengur. En það mun
nokkuð lengi hafa legið í landi hér
að vanda prestum og öðrum emb-
ættismönnum lítt kveðjurnar, þeir
þótt nýta út í ystu æsar aðstöðu
sína og ekki talið sér skylt að hlíta í
öllu sömu lögum og aðrir menn.
Hér eru nokkrar vísur af ofanrit-
uðu tagi teknar úr óvenjulegu erfi-
ljóði eftir Hjálmar, þeim ljótustu þó
sleppt.
Guði'og Mammon særi sór
sanna skyldu rækja,
sem bóndi og djákni í búri og kór
beggja rétt að sækja.
Góðverka var sjónin sjúk,
svartan bar á skugga,
ágirndar því flygsufjúk
fennti á sálarglugga.
Óskapnaðar út í rið
öndin nam sér steypa,
því sjálft helvíti væmdi við
vofu slíka að gleypa.
Upp um stigann sá mun seinn,
er svimar á sléttu stræti.
í himnaríki hefur ei neinn
hoppað á öðrum fæti.
Nú hverf ég til nútímans. Hér eru
vísur eftir Gísla H. Erlendsson, sem
var verkamaður í Reykjavík fram
yfir seinna stríð, heilsulítill síðustu
ár sín og dó á góðum aldri. Hann
gaf út eina ljóðabók. Vill nú ekki
einhver sem þekkti betur til hans en
ég hringja til mín, sími 41046, og
segja mér af honum.
Vorsins dís um völl og mar
vafinn gróðurmagni,
utan úr fjarska eilífðar
ekur ljóssins vagni.
Þegar þú birtist döprum dreng,
dýri ljóssins meiður,
er sem gleymdan gleðistreng
grípi tónaseiður.
Vísa eftir Jón Marteinsson á
Fossi.
Þegar klakka leggur lín
á lindum bláum, tærum,
þá er fríða fóstran mín
falin gráum hærum
Jakob Ó. Pétursson ritstjóri á Ak-
ureyri orti:
Svalan blæs úr suðurátt,
sólin er til viðar gengin.
Ekki get ég kvakað kátt
klökkvi sest á fiðlustrenginn.
Hér er náttúrulýsing eftir
ónefndan höfund
Eygló hafs við ystu brún
eldinn kyndir heita.
Lætur aftans roðabrún
rökkurtjaldið skreyta.
Svo er vísa öldungsins:
Líða fer á leiðina,
leggst ég senn til náða.
Hált er yfir heiðina.
Herrann læt ég ráða.
J.G.J.
12