Lesbók Morgunblaðsins - 14.09.1985, Blaðsíða 5

Tíu íslendinganna um borð í Newfoundland. Aftarí röð f.v.: 1. Hjörtur (ókunnugt um eftirnafn), 2. Guðmundur Halldórsson, 3. ísleifur
Ólafsson, 4. Magnús Haraldsson, 5. Jens (ókunnugt um eftirnafn), 6. Ilaraldur Valdimarsson (kenndur rið Hábæ). Fremri röð f.v.: 1. Kristján
Gríndvíkingur (menn muna ekki eftirnafnið), 2. Sigurður Gíslason (kenndur við Klappholt. Hann fórst með línuveiðaranum Jarlinum árið
1941), 3. Sigurður Sigurðsson (hann hafði einnig verið til sjós með Spánverjum), 4. Karl Guðmundsson (nefndur Ólafsríkur-Kalli).
skemmtiferða suður til Bermuda og Kar-
ibahafs á veturna. Skipstjórinn reyndist
vera íslendingur, Markús nokkur Bjarna-
son, kanadískur borgari sem gerðist hafn-
sögumaður í Halifax eftir stríðið. Togar-
arnir urðu sem sagt þarna eftir og var
talað um að veiðar yrðu byrjaðar aftur að
vori, 1939. Stöðvarskipið Entella sigldi
með aflann heim til ftalíu. Segja sumir
það hafa verið um 450 til 500 tonn, aðrir
nær 600 tonn. Ekki gat það talist glæstur
árangur miðað við svo mikið umstang og
munu ítalir hafa tapað verulega á þessari
útgerð.
Italirnir ætluðu flestir heim til sín í
gegnum New York með stórskipinu Rex.
Áttmenningarnir og
kaupgreiðslumálin
Nú er ógetið deilumáls sem upp kom
meðan skipin voru milli túra í höfn á Ný-
fundnalandi, þ.e. launadeilu sem olli því að
átta skipverjar gengu af Orata og fóru
heim á undan félögum sínum. Var það
mikið stímabrak og ýmsir menn tilkvaddir
að miðla málum. Virðist vera að útgerðin
hafi ekki orðið við óskum þessara skip-
verja um laun er þeir komu til hafnar í
Harbour Grace og töldu sig nauðsynlega
þurfa peninga fyrir klæðum og öðrum
nauðsynjum. Báru skipverjar sig upp við
dansk-íslenska konsúlinn í St. John’s sem
kom til Harbour Grace að miðla málum
milli skipverja og umboðsmanns skipafé-
lagsins, Merlini á Entella. Deilan tengdist
því hversu langan tíma mennirnir væru
ráðnir og hvort þeim væri að sínu leyti
heimilt að segja upp. Var samband haft
heim til íslands við Kjartan Thors hjá
Kveldúlfi. Barst svar frá honum þess efnis
ber yfirgáfu skipin Færeyingahöfn með
stefnu á Nýfundnaland eftir að hafa verið
alls 47 daga við Grænland.
Það lagðist mjög vel í mannskapinn að
kanna nýjar slóðir því að vistin við Græn-
land var orðin næsta dauf og fábreytt af-
þreying í landi.
Skipin fylgdust öll að eins og á fyrri
langsiglingunni, hrepptu gott leiði yfir
Labradorhafið og var spilað og sungið á
leiðinni. Þau komu í höfn í Harbour Grace,
litlum fiskibæ við Conceptionflóa, þann 16.
september eftir 5 daga siglingu frá Græn-
landi. Gróðurlykt lagði af landinu þegar
skipin sigldu inn fyrir Key Brace-oddann
og var það kærkomin tilbreyting frá ísfýl-
unni við Grænland. Leist mönnum landið
mjög fallegt og aðlaðandi: þéttvaxinn
skógur, tún og engi.
Hætt eftir stuttar
veiðar vestra
Harbour Grace virtist að stærð, svip og
íbúafjölda ekki ólíkur staður og Hafnar-
fjörður. Höfnin allstór, fjöldi smábáta, að-
alatvinna manna fiskveiðar en dálítil sveit
utan við. Þarna var aflögð hvalveiðistöð
sem Norðmenn höfðu látið eftir sig og
nokkrir rústaðir hvalfangarar á grunni.
Þarna var myndarleg kirkia, rómversk-
kaþólsk, og biskupssetur. Ibúarnir voru
vinsamlegir í viðmóti, þ.e. við íslend-
ingana, en virtist minna um ítalina gefið,
gerðu jafnvel hróp að þeim einu sinni.
Virtist þetta fremur fátækt fólk og timb-
urhúsin þeirra tilkomulítil. Samkomulag
tókst um fiskkaup af heimamönnum og
var sá fiskur lagður í salt í Entellu.
Eftir ofurlitla viðdvöl í landi var haldið
til veiða á Nýfundnalandsbanka. Fékkst
fiskur allvænn en veiðin var lítil þó vitað
væri að franskir togarar hefðu aflað vel á
þeim slóðum um sumarið. Nascello og
Orata héldu þó áfram að skrapa á þessum
miðum en Arnbjörn á Grongo gaf fyrir-
skipun um að halda suður á Great Bank út
af Nova Scotia. Eru þetta víðáttumikil
fiskimið nálægt 44. gráðu N.br. um 400
mílur á kant. Þar hafði Arnbjörn verið
með Spánverjum „og Ránin var þarna í
gamla stríðinu". Eitthvað var þarna af
frönskum togurum og veiði ágæt af stórum
þorski, dökkdröfnóttum, en skip Arn-
bjarnar lenti í mikilli brælu og jafnframt
bilaði vélin, „það var krómtappinn sem
fór“ og var þá sjálfhætt. Hættu öll skipin
veiðum í októberlok nánar tiltekið 26.10.
(5).
Var nú skipunum lagt við franska eyju,
St. Pierre (Fransmenn eiga þarna eyjarn-
ar St. Pierre og Miquelon, þar eru vínföng
ódýr og góð, einkum líkjörar). Grongo fór
þangað beint af veiðum en ítalirnir sigldu
skipunum þangað frá St. John’s, höfuðstað
Nýfundnalands, eftir að íslendingarnir
voru afmunstraðir. Þeir íslendingar sem
voru á Grongo og komu til St. Pierre fóru
með áætlunarskipi þaðan til St. John’s.
Var það hið föngulegasta og notað til
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS 14. SEPTEMBER 1985
„Með Balbo í slefi". ísleifur Ólafsson sem
rar háseti á Grongo hafði áður rétt ítalska
ríkinu hjálparhönd. Hér dregur hann á bát
sínum eina af flugvélum Balbos flugforingja
á akkerisplássið inni í sundum 1933, eftir
misheppnað flugtak. („Þeir voru ot þungir,
tóku 20 tonn af bensíni en höfðu sig sro í
loftið eftir að búið var að taka einn mann út
úr hverrí vél“).
að þótt samið hefði verið um að mennirni'r
væru ráðnir til óákveðins tíma væri
munnlegt samkomulag um að þeir yrðu á
skipunum til októberloka. Þessu vildu átt-
menningarnir ékki una og gengu eins og
áður segir í land af Orata og voru Ný-
fundnalandsmenn ráðnir í stað þeirra.
Fiskilóðsinn Gísli Guðmundsson og tveir
aðrir íslendingar urðu þó eftir á því skipi
og allir á hinum skipunum tveimur þar til
veiðum lauk. Áttmenningarnir komust
greiðlega til íslands um England frá St.
John’s og afhentu Sjómannafélagi Reykja-
víkur kröfur sínar heimkomnir. Stóð all-
lengi í þrefi um uppgjör við þá. Frá þessu
segir Vilhjálmur S. Vilhjálmsson í Al-
þýðublaðinu 4. nóvember eftir frásögn
tveggja af áttmenningunum. Þeir segjast
hafa vera skráðir á skipin að öllu leyti
eftir íslenskum lögum og eftir kauptaxta
Sjómannafélagsins upp á óákveðinn tíma
og hefði báðum aðilum verið heimilt að
4 íslendingar á Grongo. F.v.: 1. Sigurður Sigurðsson, 2. Magnús Haraldsson, 3. Karl
Karlsskála (Grindavík), 4. Sigurður Gíslason frá Klapparholti.
5