Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1986, Blaðsíða 14

GUÐRÚN GUÐLAUGSDÓTTIR
í HAFRÓTI
TÍMANS
Nú vitjarmín sorgin
og vakir með mér
eins og vor ísjó.
Á ný lifnar ástin
sem innra með mér
áður bjó.
En þú sem égþráði
ert þögull ogfjarri
í þinni gröf.
í hafróti tímans
erhamingja okkar
hverful gjöf.
HELGAFELL
Viðgengum í einfaldri röð
uppá fjallið.
Sögðum ekki orð,
litum ekkiaftur.
Með lokuð augu
leiddum við almættið
íallan sannleik
um óskir okkar.
Á leiðinni niður
lagði drengurinn
lófann í hönd mér
leit ámigog sagöi:
Á morgun verð ég Súpermann, mamma.
Guðrún Guðlaugsdóttir er blaðamaður á
Morgunblaðinu og hafa Ijóð eftir
hana birzt áður I Lesbók.
i
i
| ^ ÁSGEIR GUNNARSSON
SUMIR OG AÐRIR
Sumir ganga vegsemd vegar
, velja langa, stranga leið.
’ A ðrir hanga, h ugsa tregar
hírast svangir æviskeið.
<
Sumir etja, stefna stærra
\ styrkja, hvetja aðra með.
Aðrirletja, smíða smærra
smogin hetja verðurpeð.
í
Sumir gerða, vilja vinna
verkin herða lífsins dug.
Aðrir sverða, svíkja, ginna
svelta, skerða eigin hug.
Sumir löngum lífsins njóta
lúta ströngum skólaþó.
Aörir röngum rökum skjóta
reynist öngum haldgott tóg.
Orðaskýringar:
smogin: götótt
gerða: leggja garð
lífsins: líkamans
gvcrða: særa með sverði
Ásgeir Gunnarson er forstjóri
Veltis hf. i Reykjavlk.
m 0 L bu Y S T A R g| r I A I t|| utl r|
Stúlkan sem hvarf með
ómetanlegan fjársjóð
James Mellaart fornleifa-
fræðingur gaf dökk-
hærðu stúlkunni sem sat
andspænis honum í lest-
inni frá Istanbul litlar gætur.
Þangað til honum varð litið á
armband sem hún var með á
handleggnum og honum varð
ljóst að það var mörg þúsund ára
gamalt og úr skíragulli. Þetta
tillit átti eftir að hafa í för með
sér geypilegar afleiðingar, því
það varð til þess að hann fékk
að líta sjónum ómetanlegan fjár-
sjóð, sem jafnframt leiddi til
þess að hann lenti í áralangri
baráttu við að verja sig og
mannorð sitt gegn eins konar
samsæri tortryggni og rógs.
Var þetta tóm blekking? Eða
var Mellaart fórnardýr samsæris
til þess að grafa undan þeim
mikla orðstír sem fylgdi nafni
hans? En þegar þetta gerðist sem
sagt var hér að framan, varð
hann svo undrandi, að hann átti
erfitt með að trúa því að slík
heppni gæti hent nokkurn mann.
Hvaða dýrgripur þetta arm-
band var gat ekki hafa leynst
neinum fornleifafræðingi. Með-
an þessi hægfara lest staulaðist
gegnum Tyrkland, þá kynnti
fornleifafræðingurinn sig fyrir
stúlkunni. Hún sagði honum að
armbandið væri úr safni gripa
sem væru heima hjá henni og
féllst á að leyfa honum að skoða
fleiri þeirra.
Þetta gerðist árið 1958. Þegar
lestin drattaðist inní borgina
Izmir, sem í Tyrklandi liggur við
strönd Eyjahafsins, var Mellaart
farinn að brenna af forvitni og
eftirvæntingu. Hann fór þegar
með ferju og leigubíl heim til
stúlkunnar, þar sem gersemun-
um var lyft úr fornri kistu, hverri
af annarri.
Mellaart var lostinn furðu.
Þetta var svo stórkostlegur fund-
ur fornleifa að líkja mátti við
það, þegar grafhvelfing Tutank-
hamens fannst á Egyptalandi.
Hann spurði hvort hann mætti
taka ljósmyndir af gersemunum.
Því neitaði stúlkan, en sagði hins
vegar að hann mætti dvelja um
stund í húsinu og gera af þeim
teikningar.
Mellaart lét ekki bjóða sér slíkt
tvisvar og hófst þegar handa.
Dögum saman var hann látlaust
að teikna þessar dásamlegu ger-
semar; vandaði sig mjög við að
teikna flúr þeirra og alla gerð.
Hýroglýfrið tók hann upp með
því að leggja pappír á upphleypt-
an flöt stafanna og núa síðan
pappírinn með lit. Hann lét
ekkert framhjá sér fara.
Stúlkan, sem sagðist vera
grísk, sagði honum að þetta safn
hefði fundist, þegar Grikkland
hefði verið hernumið eftir heims-
styrjöldina fyrri. Það hefði fund-
ist við leynilegan gröft í litlu
þorpi sem stæði við vatn og
þorpið héti Dorak.
Stórkostleg
SÖNNUNARGÖGN
Mellaart var ljóst að fundur
þessara gripa var gífurlega mik-
ilvægur. Honum var nefnilega
fullljóst, að þetta voru 4.500 ára
gamlar fornleifar frá bronsöld.
Ennfremur hafði hann fyrir til-
viljun rekist á fyrstu sannanir
fyrir því, að mikil hafnarborg
hafi blómgast nálægt Trjóju
Homers, sem hafði verið stjórnað
af hervaldi eða stétt hermanna
og ef til vill keppt við Trjóuborg
að auðæfum og áhrifum. Þetta
var engu líkara en að draumur
fornleifafræðings hefði ræst.
Þetta þýddi, að taka yrði allar
fyrri hugmyndir til nýrrar end-
urskoðunar.
Eitt kvöldið lauk hann að lok-
um verki sínu og fór úr húsinu.
En það reyndist í síðasta sinn
,sem hann sá stúlkuna og fjár-
sjóðinn. Það var ekki fyrr en
löngu síðar, að Mellaart varð
ljóst, hve lítið hann í rauninni
vissi um þessa stúlku, sem var
lykillinn að fundi hans. Hann
mundi einungis að hún talaði
ensku með bandarískum hreim.
Hún sagðist eiga heima nr. 217
við Kazim Direkstræti og að nafn
sitt væri Anna Papastrati.
Fyrstu mistök Mellaarts lágu
í því, að taka fullt mark á þessu
án þess að rannsaka það frekar.
Siðar sögðu tortryggnir, tyrkn-
eskir rannsóknamenn, að hvergi
væri hægt að finna neitt um
þetta nafn; að því viðbættu, að
Kazim Direkstræti væri ekki til.
Önnur mistök hans lágu í því,
sem hann fullyrti í skýrslu sinni
til Brezku fornleifastofnunar-
innar í Ankara, en forstjóri
hennar var Seton Lloyd, prófess-
or. Mellaart, sem var aðstoðar-
forstjóri við þessa stofnun, sagði
Lloyd, að hann hefði fundið fjár-
sjóðinn sex árum fyrr, en hefði
aðeins nýlega fengið leyfi til að
segja frá fundinum. Þetta voru
ósannindi, en til þeirra greip
Mellaart af saklausum einka-
ástæðum. Mellaart hafði nefni-
lega aðeins verið kvæntur í fjög-
ur ár, og hann vildi forða eigin-
konu sinni frá hugsanlegu þvaðri
í sambandi við það, að hann hefði
dvalið í marga sólarhringa í húsi
annarrar konu.
GlataðaBréfið
í þeirri löngu og erfiðu varnar-
baráttu um heiður sinn, sem nú
beið hans, átti hann eftir að
iðrast mjög þessara tveggja
mistaka. Arásirnar á hann hóf-
ust eftir að hið kunna blað The
Illustrated London News birti
fréttir af þessum fundi hans..
Mellaart hafði skrifað Fornleifa-
stofnun Tyrklands og varað við
því, að þetta yrði birt á prenti,
en því miður komst þetta bréf
aldrei til skila.
Þegar greinin var birt með
teikningum Mellarts, urðu tyrkn-
eskir embættismenn óðir af reiði.
Þeir kröfðust þess að fá vitneskju
Effir Ævar R. Kvaran
um það hvar þessi fjársjóður
væri, hvar hann hefði fundist og
hvers vegna þeim hefði ekki verið
sagt frá því. Þá grunaði að hér
væri um það að ræða, að smyglað
hefði verið úr landi dýrmætum
þjóðarverðmætum og þar ætti
Mellaart hlut að máli. Mellaart
reyndi að hjálpa þeim eftir bestu
getu, en Anna og fjársjóðurinn
var sporlaust horfinn.
ÓHRÓÐURSHERFERÐIN
Það var ekki hægt að færa
neinar sannanir að því, að Mella-
art ætti nokkurn þátt í hvarfi
fjársjóðsins. Engu að síður var
tveimur og hálfu ári síðar komið
af stað óhróðursherferð á hendur
honum. Það var tyrkneska blaðið
Milliyet, sem hratt henni af stað.
Þar var því haldið fram, að
dagsetningin á Dvorak-fundin-
um væri fölsk. Fundurinn hefði
átt sér stað árið 1950, þegar
Mellaart og þessi dularfulla
stúlka hefðu sést nálægt staðn-
um þar sem grafið var.
Sannað var, að þessi fullyrðing
var alröng. En áróðurinn hélt
áfram engu að síður. Þótt lög-
reglurannsókn hefði verið hætt,
var Mellaart bannað að vinna
frekar við fornleifagröft á Tyrk-
landi þar sem hann þó hafði náð
mikilvægum árangri með starfi
sínu.
Hér voru leynilegir og áhrifa-
miklir óvinir að verki bak við
tjöldin. En hvers vegna skyldu
þeir reyna að koma á hann óorði
með því að halda því fram, að
frásögn hans af þessum atburð-
um væri tilbúningur einn, sem
hann hefði gripið til til þess eins
að auka álit sitt? Mellaart þurfti
engan veginn á slíkri auglýsingu
að halda sjálfum sér til álits-
auka, því hann var heimsfrægur
fyrir störf sín í fornleifafræði.
Og hver var Anna? Var það
hrein tilviljun að hún hitti Mella-
art í lestinni þennan dag? Eða
var henni „komið þar fyrir“ af
einhverjum sem vissi, að arm-
bandið hennar hlyti að vekja
athygli hins fræga fornleifa-
fræðings?
VORU Listaverka-
ÞJÓFARHÉRAÐ
Verki?
Ein hugmyndin til lausnar
þessari ráðgátu er sú, að Mella-
art hafi verið beitan í snjallri
gildru smyglara, sem þegar
hefðu falið fjársjóðinn á örugg-
um stað og væru a undirbúa sölu
hans.
Þannig fengju glæpamennirn-
ir sannanir fyrir því, að hægt
væri á svörtum markaði að fá
miklu hærri upphæðir fyrir þýf-
ið, þar sem um það hafði fjallað
sérfræðingur sem naut almennr-
ar virðingar þar sem Mellaart
var.
Hin mikilsmetna grein Illu-
strated London News gaf fjár-
sjóðnum þann stimpil um verð-
gildi, sem smyglurum kom ein-
mitt bezt að haldi.
Og þá vaknar spurningin:
Hefur þessum dýrmætu gripum
verið smyglað burt og auðugir
safnendur keypt þá með leynd
víða um heim? Hafi það gerst í
rauninni, þá verður sannleikur-
inn um Önnu og hinn horfna fjár-
sjóð aldrei fundinn.
Gripirnir úr þessum ómetan-
lega sjóði kunna að leynast meðal
ósvífinna auðkýfinga og lista-
verkasala víða um heim.
14